Azot saqlovchi organik birikmalar

. Spirt va galoidalkillarda uglerodda funksional guruhlarni almashinish darajasiga ko’ra birlamchi, ikkilamchi yoki uchlamchilarga sinflanadi, aminlar esa ulardan farq qilib, azotdagi almashinish darajasiga ko’ra sinflanadi. Aminlarda azot bitta uglerod atomi bilan bog’langan bo’lsa birlamchi, ikkita bilan esa ikkilamchi, uchta bilan esa uchlamchi amin deb nomlanadi.

• . Spirt va galoidalkillarda uglerodda funksional guruhlarni almashinish darajasiga ko’ra birlamchi, ikkilamchi yoki uchlamchilarga sinflanadi, aminlar esa ulardan farq qilib, azotdagi almashinish darajasiga ko’ra sinflanadi. Aminlarda azot bitta uglerod atomi bilan bog’langan bo’lsa birlamchi, ikkita bilan esa ikkilamchi, uchta bilan esa uchlamchi amin deb nomlanadi.

Arilaminlar: Anilinda, alkinaminga o’xshab bog’lar azot atrofida piramidal joylashgan, ammo bu piramida qisman yuzaki. Uglerod – azot bog’larining o’lchovining mos keladigan burchagi bir tekislikda N –N − N burchagi bissektrisani hosil qiladi.

• Arilaminlar: Anilinda, alkinaminga o’xshab bog’lar azot atrofida piramidal joylashgan, ammo bu piramida qisman yuzaki. Uglerod – azot bog’larining o’lchovining mos keladigan burchagi bir tekislikda N –N − N burchagi bissektrisani hosil qiladi.
• Anilinning tuzilishida azotning xar bir yakka jufti o’ziga xos ikki tur bog’lanishni aks ettiradi. Elektron sp3 gibridlangan orbitalga ega bo’lsa, ρ-orbitalga nisbatan azotga mustahkam bog’langan bo’ladi. Boshqa tomondan esa delokallangan aromatik π-tizimda ρ-orbitalni yaxshi egallaydi. Azotni ρ – orbitali yassi tekislangan bo’lib, benzol xalqasini ρ – orbitalini qisman qoplaydi va sp3 gibridlangan orbitalga nisbatan cho’zilgan π-tizim hosil qiladi.

2 rasm. Anilinni elektrostatik potensial xaritasida azotning (a) notekis va tekis (b) shakli. Notekis shaklda azotning sp3 gibridlangan orbitali bo’linmagan juftini qoplaydi.

• 2 rasm. Anilinni elektrostatik potensial xaritasida azotning (a) notekis va tekis (b) shakli. Notekis shaklda azotning sp3 gibridlangan orbitali bo’linmagan juftini qoplaydi.
• Tekis shaklda (b) esa azot sp2 gibridlangan va azotning ρ – orbitali elektron juftlari xalqaning π-tizimi bilan delokallangan. Xalqa va azot(b)da yuqori elektron zichlik bilan qoplangan. Ikkala tuzilish o’ziga xos xususiyatga ega: azot sp3 va sp2 gibridlanish oraliq holatini egallaydi.