B. Abidov, О. G‘. Azimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi asoslari

Alkilaromatik uglevodorodlarni olish

Neftkimyoda alkilaromatik uglevodorodlardan eng ko‘p ishla- tiladiganlari etil va izopropil benzollardir. Ular sintetik kauchuk monomerlari bo‘lmish stirol va a-metilstirollarni olishda xomashyo sifatida ishlatiladi. Bundan tashqari, oksidlash yo‘li bilan izopro- pilbenzoldan fenol (sintetik smola va plastmassalar xomashyosi) va atseton olinadi. Alkilaromatik uglevodorodlar benzolni etilen va pro- pilenlar bilan alkillash reaksiyasi yordamida olinadi:

Alkillash jarayoni uchun katalizatorlar sifatida sulfat (N₂S0₄), fosfat (H₃P0₄), vodorod ftorid (NF) kislotalari, hamda aluminiy xlo- rid (AlCl₃) va rux xlorid (ZnCl₂)lar xizmat qilishi mumkin.

Rossiyada alkillash jarayoni quyidagi sharoitlarda AlCl₃ da olib borilgan: benzol: olefin nisbati yonaki mahsulotlar hosil bo‘lmasligini nazarda tutib, 2:1 molyar nisbatda; reaktor sifatida ko- lonna olinib, uning balandligi 12 m, diametri 1,4 bo‘lgan. Kolonna- ning ichki qismi emallangan va asbest zichlagichli flanetslar bilan

56

biriktirilgan 4 ta zvenodan tashkil topgan. Boshqa hollarda korro- ziyadan himoyalanish uchun grafit plitalar bilan futerovka qilina- di. Kolonnaning uch seksiyasi isitish va sovutish maqsadlari uchun «ko‘ylak» ka ega, ammo issiqlikning asosiy qismi benzol bir qismi- ning bug‘lanishi hisobiga olib chiqib ketiladi.

4. 
   
   Naften uglevodorodlar
   

Neftkimyoda naften uglevodorodlardan siklogeksan (C₆N₁₂) eng ko‘p ishlatiladi. Neylon va kapron ishlab chiqarishda siklogeksan ilk xomashyodir, quyi bosimda polietilen ishlab chiqarishda esa erituv- chi sifatida ishlatiladi.

Siklogeksan ishlab chiqarishning ikki asosiy yo‘li mavjud:

1) uni tor benzin fraksiyalaridan ajratib olish; 2) benzolni gidrir- lab ajratib olish.

1.