B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

2.2. Polivinilxlorid
Vinilxlorid asosida olingan polimerlar eng ko‘p tarqalgan.
Ilk monomer bo‘lmish vinilxlorid bir nechta usullar bilan olinadi:
etilendan yoki atsetilendan. Оxirgi usul eng arzon vinilxlorid olish
imkoniyatini beradi.
Vinilxloridni polimerizatsiyalash, odatda, emulsion polimerizat-
siya usuli bilan kaliy persulfat, vodorod peroksid initsiatorlari ishti-
rokida olib boriladi, suspenzion polimerizatsiya holida esa organik
peroksidlar ishtirokida amalga oshiriladi.
Jarayon 30–60ºC haroratda va 10 atmosferaga yaqin bosimda ke-
tadi. Polivinilxloridning molekular og‘irligi, polimerizatsiya harorati
qancha past bo‘lsa, shuncha yuqori bo‘ladi.
Polivinilxlorid amorf, o‘ta qattiq material, u uglevodorodlarning
galoidli hosilalarida eriydi, oksidlovchilar va konsentrlangan ishqorlar
ta’sirida parchalanadi, ammo kislota va tuzlar ta’siriga chidamli. Po-
livinilxloridning katta kamchiligi – past termik chidamlilik: 145ºC da
degidroxlorlash boshlanib, ushbu harorat buyumga mumkin bo‘lgan
shakl berish harorati (165–170ºC)dan past. Shu bois, polimerga shakl
berishdan avval polimerning destruksiyasini tezlatuvchi ajralib chiqa-
yotgan vodorod xloridni bog‘lovchi, stabilizatorlar qo‘shiladi. Polivi-
nilxlorid stabilizatorlar bilan birgalikda viniplast deb nomlanadi va u
turli buyumlar, shu jumladan, quvurlar tayyorlashda keng ishlatiladi.
Polivinilxlorid va undan tayyorlangan quvurlar chiviqli payvand-
lash usuli bilan oson payvandlanadi, bunda chiviqlar polivinilxlorid-
ni o‘zidan tayyorlanadi.
Polivinilxlorid kimyoviy chidamliligi bois yuqori bo‘lmagan ha-
roratli turli kimyoviy jarayonlarda reaktor ichini qoplash (futerovka)
da ishlatiladi.
Polivinilxloridning kamchiligi 65ºC haroratda yuk ta’sirida
sirg‘a lishidir.
Polivinilxlorid plastifitsirlangan holatda ham ishlatilishi mumkin,
plastifikator sifatida dibutilftalat ishlatiladi.
Polvinilxloridni xlorlab metallga o‘ta yuqori adgeziyaga ega
bo‘lgan pervinilxlorid smolasi olinadi va polivinilxloridni metallga
yopishtiruvchi yelim sifatida, lakli qoplama hamda «xlorin» tolasini
olishda ishlatiladi.

---

136
Polixlorvinildan penoplastlar ham tayyorlanadi.