B. S. Axrarov

Tizimli dasturiy ta’minot kompyuteming barcha qurilmalari bilan ishlashni ta’minlaydi. Odatda tizimli dasturlar kompyuterga biror yangi qurilma ulanib, o'matilganida, drayver dasturi ko'rini- shida, operatsion tizim ishini sozlashda va u bilan ishlashlarida faol bo‘ladi.
Tizimli dasturlar amaliy dasturlar bilan birgalikda kompyuter resurslarini - protsessomi, xotirani, kiritish-chiqarish qurilmalarini boshqarishda ishlatiladi.
Ushbu dasturlar barcha foydalanuvchilarga mo‘ljallanib, umu- miy foydalanish uchun ishlatiladi. Tizimli dasturlar shunday yarati- ladiki, kompyuterga kiritilgan amaliy dasturlar tez va oson bajarilishi ta’minlanishi kerak.
Operatsion tizim - kompyuter dasturiy ta’minotining eng muhim qismidir. U dasturlami ishga tushirilishini, kiritish-chiqarish operatsiyaiarini, boshqa yordamchi operatsiyalami, ma’lumotlami va resurslarni boshqarish, rejalashtirish, tashkil etish masalatarini avtomatlashtirish vazifasini bajaradi.
Ko‘pgina operatsion tizimlar uchun buyruqlami aniq va xatosiz kiritish, ba’zi qo'shimcha ma’lumotlami ham buyruq bilan birga kiritilishi talab etiladi. Biroq foydalanuvchilar uchun har bir buyruq sintaksisi va semantikasini tushunib, eslab qolish mushkul. Shuning uchun operatsion tizim asosida ishlaydigan, foydalanuvchilarga qulay bo'lgan muloqot qilish dasturlari yaratilgan. Bunday dasturlar dasturiy qobiq deyiiadi. 1990-yilda Piter Norton tomonidan ishlab chiqilgan NORTON COMMANDER dasturiy qobig‘idan so* ng operatsion tizimiar bilan ishlash osonlashtirildi. Foydalanuvchilar dasturiy qobiq bo‘yicha har bir buyruq uchun biriktirilgan funk- sional klavishalar vazifalarini bilsalar, operatsion tizim buyruqlari bo‘yicha bajariladigan vazifalarini oson boshqarishlari mumkin. Agar dastlabki shaxsiy kompyuterlarda MS-DOS operatsion tizimi bilan ishlashda qulaylik yaratuvchi NORTON COMMANDER, VOLKOV COMMANDER kabi dasturiy qobiqlar keng foyda- lanilgan bo* Isa, bugungi kunda TOTAL COMMANDER dasturiy qobig‘ini ko*plab foydalanuvchilar ishlatib kelmoqdalar.
Amaliy dasturlar pog‘onasida foydalanuvchi ehtiyojlarini qon- diradigan va unga xizmat qiluvchi amaliy jihatdan muayyan masa- lani yechish dasturlari joylashadi. Ular yordamida matnlar, chizma- lar va tasvirlar yaratilishi, tahrirlanishi, ularga ishlov berish, inson- lami muloqotga chorlash va shu kabi ko‘pgina masalalar yechiladi.