B. Siddiqov S. Abdullayev sh. Mexmonaliyev

IV. Internet manbalari:

1. 
   Library.ziyonet.uz
   
2. 
   www. tdpu. uz
   
3. 
   2. www. pedagog. uz
   
4. 
   3. www. Ziyonet. uz
   
5. 
   4. www. edu. Uz
   

ILOVALAR
Bolalar iqtidorini diagnostika qilish va rivojlantirish muammolari
Bolalar iqtidorini diagnostika qilish va rivojlantirish muammolarining psixologik-pedagogik rivojlanish darajasidan ta'lim amaliyotining noroziligini hisobga olib, ushbu ruhiy hodisaning zamonaviy fenomenologiyasining ba'zi xususiyatlarini ta'kidlash kerak, bu esa uni tashxislash, prognozlash yondashuvlarini ham tushuntiradi va ta'lim muhitida rivojlanadi.
Bugungi kunda ko‘pchilik psixologlar iqtidorning rivojlanish darajasi, sifat jihatidan o‘ziga xosligi va tabiati har doim irsiyat (tabiiy moyillik) va bolaning faoliyati (o‘yin, o‘rganish, mehnat) bilan bog'liq bo‘lgan ijtimoiy muhitning murakkab o‘zaro ta'siri natijasi ekanligini tan olishadi. Shu bilan birga, bolaning o‘z faoliyati, shuningdek, shaxsiy iste'dodni shakllantirish va amalga oshirish asosida yotgan shaxsning o‘zini o‘zi rivojlantirishning psixologik mexanizmlari alohida ahamiyatga ega.
Bolalik - qobiliyat va shaxsiyatning shakllanish davri. Bu bola psixikasida uning differentsiatsiyasi fonida chuqur integratsiya jarayonlarining vaqti. Integratsiya darajasi va kengligi o‘ziga xos hodisa - iqtidorning shakllanishi va etukligi xususiyatlarini belgilaydi. Bu jarayonning borishi, uning kechikishi yoki regressiyasi iqtidorning rivojlanish dinamikasini belgilaydi.
Iqtidorni namoyon etuvchi bolalarning psixologik xususiyatlarini faqat iqtidor bilan birga keladigan belgilar deb hisoblash mumkin, lekin uni yaratish shart emas. Shuni ta'kidlash kerakki, iqtidorli bolaning xatti-harakati bir vaqtning o‘zida yuqoridagi barcha xususiyatlarga mos kelishi shart emas. Iqtidorning xulq-atvor belgilari o‘zgaruvchan va ko‘pincha ularning namoyon bo‘lishida qarama-qarshidir, chunki ular ijtimoiy kontekstga juda bog'liq. Shunga qaramay, ushbu belgilardan birining mavjudligi ham mutaxassisning e'tiborini jalb qilishi va uni har bir alohida holatni to‘liq va ko‘p vaqt talab qiladigan tahlil qilishga undashi kerak.
Iqtidorda ham sifat, ham miqdoriy jihatni ajratib ko‘rsatish mumkin.
Iqtidorning sifat xususiyatlarini tahlil qilish uning turli xil sifat jihatidan o‘ziga xos turlarini shaxsning aqliy imkoniyatlarining o‘ziga xos xususiyatlari va ularning muayyan faoliyat turlarida namoyon bo‘lish xususiyatlari bilan bog'liq holda aniqlashni nazarda tutadi. Iqtidorning miqdoriy xususiyatlarini tahlil qilish insonning aqliy imkoniyatlarining namoyon bo‘lish darajasini tavsiflash imkonini beradi.
Umumiy xarakterdagi kognitiv faoliyat maktab o‘quvchilarini ularni qiziqtiradigan bilim sohalari bilan tanishtirishni o‘z ichiga oladi. O‘quv-pedagogik faoliyatda o‘zaro tushunish o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi axborot va shaxsiy munosabatlar orqali o‘zaro fikrlash (ong) orqali amalga oshiriladi. Ya'ni, iqtidorli bolani tarbiyalash o‘qituvchining nazariy va amaliy reflektorligini sezilarli darajada rivojlantirish sharti bilan mumkin.
Bunday refleksivlik ayni paytda rivojlanayotgan muhitni yaratish shartidir. Shubhasiz, bu muhitni yaratishda asosiy shaxs o‘qituvchidir. Shuning uchun ham uning kasbiy va shaxsiy tayyorgarligiga talablar yuqori. Iqtidorli bolalar bilan ishlashda o‘qituvchi o‘ziga nisbatan reflektiv pozitsiyani egallashi kerak. O‘z-o‘zini qabul qilish, o‘z o‘zini qiyofasi pedagogik faoliyatning asosiy psixologik tamoyillaridan biri sifatida "boshqani qabul qilish" tamoyilini amalda amalga oshirishning zarur shartidir.
“Bilim – ko‘nikma – malaka”ni o‘quv jarayoni maqsadidan o‘quvchining bilish, shaxsiy va ma’naviy qobiliyatlarini rivojlantirish vositasiga aylantirish aynan uning sharofati bilandir. Iqtidorli bolalar bilan ishlash tajribasi shuni ko‘rsatdiki, o‘qituvchi iqtidorli bolalarni tarbiyalash va rivojlantirishning o‘ziga xosligi va individual psixologik xususiyatlariga asoslanadigan idrok, fikrlash, muloqot va xatti-harakatlarning "sub'ekt - sub'ekt" usullarini ishlab chiqishi kerak.
Pedagogik funktsiya o‘quvchi shaxsini hamrohlik va qo‘llab-quvvatlash, rivojlantirishda ko‘rinadi. Pedagogik o‘zaro ta'sirda faqat ichki, tabiiy qonuniyatlarga mos keladigan faoliyat va muloqot rivojlanishi mumkin. Shaxsning qobiliyatlarini yaxlit ro‘yobga chiqarish imkoniyatlarning ijobiy sifatning aniq gavdalangan harakatiga aylanishi bilan bog'liq.
"O‘zaro ta'sirlar o‘quvchilarning bevosita yutuqlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi va shuning uchun "o‘qituvchi-shogird" tizimidagi ta'limning ta'siri ularning birgalikdagi faoliyati qanday tashkil etilganiga bog'liq bo‘ladi".
O‘zaro munosabatlarning mahsuldorligi talaba va o‘qituvchining muayyan umumiy faoliyatga jalb etilishi bilan ta'minlanadi, uni amalga oshirishda ular ma'lum maqsadlarga yo‘naltiriladi. Har xil kognitiv, mehnat ijodiy faoliyati bilan shug'ullanish va bu faoliyatda yuqori faollik ko‘rsatish orqaligina bola o‘zining shaxsiy boshlanishini rivojlantiradi.