B. T. Musayev, K. R. Aliyeva, B. Narimanov O‘zbekiston respublikasining konstitutsiyaviy huquqi darslik toshkent – 2019

§ 3. Ijtimoiy va iqtisodiy huquqlar tushunchasi va turlari
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining IX bobi Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlarga bag’ishlangan. Ushbu tushunchalarni quyidagicha ifodalash mumkin:
Yodda tuting!

Iqtisodiy huquqlar – sohadagi inson faoliyatini yuridik jihatdan belgilovchi huquqlar majmuidir.

Yodda tuting!

Ijtimoiy huquqlar – insonlarning davlatdan muayyan yordam olishlariga imkon beruvchi ijtimoiy ta’minot va ijtimoiy yordam olish kabi huquqlarning yig’indisi tushuniladi.

Fuqarolar, normal hayot kechirishi, tabiiy va ma'naviy boyliklardan foydalanishi, bilim olishi, mehnat qilishi, sog‘ligini saqlash uchun tegishli imkoniyatlar bo‘lishi shart. Bu imkoniyatlar davlat tomonidan yaratiladi va ulardan foydalanish uchun qonun doirasida huquqlar o‘rnatiladi.

O‘zbekiston Konstitutsiyasida belgilangan iqtisodiy-ijtimoiy huquqlar quyidagilar:

O‘zbekiston fuqarolari uchun belgilangan ayrim iqtisodiy huquqlar, O‘zbekistonni demokratik yo‘ldan borayotganligi, jahon tajribasiga tayanish, bozor munosabatlariga asoslangan jamiyat qurish maqsadining haqiqiy isbotini ko‘rsatadi. Masalan, “Mulkdor bo‘lish huquqi”. Ayrim iqtisodiy huquqlar esa yuqoridagi holatlarga asosan yangicha mazmunda, sharoitga mos ravishda talqin qilindi. Masalan, “Mehnat qilish huquqi” Sobiq tuzum davrida ham “Mehnat qilish huquqi” bo‘lsada, albatta mehnat qilishni burch sifatida ham belgilab qo‘yilgan edi. Bu erkin mehnat qilish tamoyiliga zid edi.

Har bir inson sarflagan kuch-g‘ayratini, aqlini albatta qayta tiklashi, yangi mehnat faoliyatini boshlaganda (jismoniy, aqliy) yetarli ish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. Buning uchun har bir kishi ma'lum vaqtda dam olishi kerak. Shuning uchun dam olishga bo‘lgan huquq ham Konstitutsiyaviy darajada mustahkamlangan.

O‘zbekistonda har bir shaxsning bilim olish huquqini ta'minlash maqsadida mukammal ta'lim tizimi shakllantirildi va takomillashtirilmoqda.

Konstitutsiyaning 41-moddasiga asosan: “Har kim bilim olish huquqiga ega.

Bepul umumiy ta'lim olish davlat tomonidan ta'minlanadi.

Maktab ishlari davlat nazoratidadir”.

Har kim bilim olish huquqiga ega degani, mamlakatda yashovchi barcha aholi, fuqaroligi, millati, irqi, dini, jinsi va boshqalardan qat'iy nazar shu huquqdan foydalanishni bildiradi.