Baǵdarì 4-kurs 3003-19/1 tt(qq) topar studenti Nurmanov Quralbaydin’

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KOMMUNIKACIYALARÍN RAWAJLANDÍRÍW MINISTRLIGI
MUHAMMED AL-XOREZMIY ATÍNDAǴÍ TASHKENT INFORMACIYA TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NÒKIS FILIALÍ
<> fakulteti
<> BAǴDARÌ
4-kurs 3003-19/1 TT(qq) topar studenti
Nurmanov Quralbaydin’
Optikaliq baylanis tiykarlari pa’ninen


ÒZBETINSHE JUMIS
Tayarlag’an ________________________________ Nurmanov Q
Qabillag’an ________________________________ Babajanova T

No’kis-2023


Sinxron cifrlı ierarxiyaning talshıqlı optikalıq baylanıs sistemaları
REJE:

Sinxronizaciya haqqında tiykarģı túsinikler hám olardıń túrleri

Taktlı sinxronizaciya tarmaqlarında tiykarģı basqarıw sxemaları

Sinxronizaciya derekleriniń túrleri haqqında tiykarģı túsinikler

Anıqlıq parametrleri hám etalon dereklerdiń tiykarģı qátelikleri

1. Sinxronizaciya haqqında tiykarģı túsinikler hám olardıń túrleri

Cifrlı shiyshe talshıqlı baylanıs sistemalarınıń uzatıw hám qabıl etiw traktları sinxron islewi kerek. Sinxronizaciya SHTBS nıń normal islewin támiyinlewshi zárúrli shárt esaplanadı. Cifrlı SHTBS da analog signallardı cifrlı signallarģa ózgertiw ushın baslanģısh analog signallar diskretlenedi, soń kvantlanadı hám kodlanadı. Bul processler nátiyjesinde qáliplesken cifrlı ekilik izbe-izlikler OUz da optikalıq signallarģa aylandırılıp, shiyshe talshıqqa uzatıladı. Qabıl etiwshı punktte optikalıq signallardan elektr signallarına ózgertilgen cifrlı impulslar izbe-izligi baslanģısh kóriniste qayta tikleniwi kerek. Ol normal ámelge asıwı ushın cifrlı impulslardıń waqıt boyınsha izbe-izligi hám waqıt intervalları, aymaqlıq taktlı izbe-izlikler menen sáykes túsiwi kerek.

Eki cifrlı izbe-izlikler ush parameter boyınsha sinxronizaciyalanıwı múmkin:
-tarmaq tuyinine túsiw waqıtı – waqıt boyınsha sinxronizaciya;
-interval turaqlılıģı τ yáki impulslardıń izbe-izlik chastotası – f=1/ τchastotalı sinxronizaciya;
-baslanģısh fazası – fazalı sinxronizaciya.
Waqıt boyınsha sinxronizaciya máselesi global esaplanadı, lekin egerde barshe tarmaqlar ushın pútkil dúnya muwapıqlastırılģan waqıt xızmeti yáki birde-bir derek qollanılģan bolsa, sheshim ańsat ģana tabular edi.
Fazalı sinxronizaciya lokal hám belgili bir fizikalıq qurılma ushın júdá áhmiyetli bolsa, fazanı avtomatikalıq sazlaw sistemaların isletiw jolı menen sheshim tabıladı. Bul sazlaw sistemaları baslanģısh fazanl taktlı sinxronizaciya stabil derektiń baslanģısh taktına baylanıstırıw imkanın beredi.
Chastotalı sinxronizaciya máselesi bir waqıtta global hám lokal bolıp, bunnan tısqarı quramalı boladı. Sonıń ushın sinxronizaciya mashqalaları kóbirek chastotalı sinxronizaciya mashqalalarına tiyisli. Tómende tek chastotalı (yáki taktlı) sinxronizaciya hám onıǹ menen baylanıslı máselelerdi kórip shıģamız.
Sonday-aq, SHTBS da cifrlı izbe-izlikler tómendegi parametrler boyınsha sinxronizaciyalanıwı kerek:
-freymlar/cikllar boyınsha – freymli/ciklli sinxronizaciya, onıń joģalıwı avariya signalların (freym sinxronizaciyasınıń joģalıwı) júzege keltiredi;
-mulifreym/joqarı cikllar boyınsha – multifreymli/joqarı ciklli sinxronizaciya, onıń joģalıwı multifreymli sinxronizaciyanıń joģalıwlı avarıya signalın júzege keltiredi;
-freym ishindegi taktlar boyınsha – taktlı sinxronizaciya, onıń joģalıwı taktlı sinxronizaciya signalınıń joģalıw avariya signalın júzege keltiredi.
Tómende tek ģana taktlı sinxronizaciyanı kórip shıģamız: eger cifrlı tarmaq lokal bolsa, onıń túyinlerinde signallardıń tarqalıw waqıtı parq qılmawı, tarmaq ápwayl dúzilgen, juldız topologiyalı bir neshe túyinlerden ibarat, oraylıq túyinde bolsa ulıwmalıq bolģan taktlı tarmaq sinxronizaciyası deregi ornatılģan bolıwı múmkin. Onıń taktları bárshe túyinlerge keshigiwlersiz uzatıladı, yaģnıy bunday ideal tarmaqta sinxronizaciya mashqalaları bolmaydı. Eger, óziniń sinxronizaciya deregine iye bolģan bir neshe bunday tarmaqlar bir quramalı tarmaqqa birlesse, ol jaģdayda mashqalalar júzege keledi.
Onıń tolıq jaģdaydaģı sinxronizaciyası ushın hár bir bólek tarmaqlardıń taktlı sinxronizaciya derekleriniń anıqlıģı birdey hám joqarı (máselen 10^-11-10^-12) bolıwı kerek yáki bul tarmaq ushın joqarı turaqlılıqtaģı birde bir taktlı sinxronizaciya deregine iye bolģan arnawlı sinxronizaciya signalların tarqalıw tarmaģı (SST) qurılģan bolıwı kerek.
Eger bul shártlerge boysınılmaģanda, uzatıwshı hám qabıl etiwshı túyinlerde taktlı sinxronizaciya derekleriniń chastotalarında parq bolsa, onda belgili bir waqıt ishinde waqıt intervalı qátelikleriniń jıyındısı júzege keledi.
Waqıt intervalı qáteligi (WIQ) cifrlı izbe-izlikler túyininde qabıl qılınatuģın n-impulsli túsiw t_nhám usı túyinniń taktlı sinxronizaciya deregi tárepinen n-impuls izbe-izligin generaciyalaw t_g waqıtlarınıń ayırmasına teń. Bul ayırma taktlı interval uzınlıģı menen ólshenetuģın dárejege kelgende sinxronizaciyanıń buzılıwı júzege keledi. Sinxronizaciyanıń buzılıwı aymaqlıq taktlı tarmaq sinxronizaciyası (TTS) derektiń salıstırmalı chastotasın qabıl qılınatuģın izbe-izlikler chastotasınan joqarı yáki kishi bolıwına baylanıslı halda, bir impuls (taktlı interval)dıń joģalıwı yáki artıqsha impuls (taktlı interval)dıń qáliplesiwinen payda boladı. Bul process jıljıw yáki “tóbe” (báltenlik) delinedi. Sliplar dawıslı hám radiosignallardı uzatıwda shawqımlardıń payda bolıwına alıp keledi, bul bolsa maģlıwmatlardı uzatıw tarmaqlarında qátelikler sanınıń artıwına alıp keledi.
Bunday jaģdayda sinxronizaciya sapası, waqıt intervalınıń jıynalģan qátelikleri taktlı sinxronizaciyanıń buzılıwına alıp keletuģın waqıt yáki bálentlikler chastotası (waqıt birligi – minut, saat, sutkada olardıń sanı) menen bahalanıwı múmkin.
Quramalı tarmaqtı túrli anıqlıqtaģı taymer/derek/gerneratorlardan sinxronizaciyalanatuģın, bir neshe region/uchastkalardan dúziliwi múmkinligin itibatģa alıp, anıq sinxronizaciya sapası hám ulıwma halda xızmet kórsetiw sapasın támiyinlew maqsetinde standartlarda belgilengen normalarģa iye bolıwı áhmiyetli esaplanadı.