Badiiy tahlil asoslari

 
 
 
XVII- MAVZU
 
BADIIY ASARNING RUHIY(PSIXOANALIZ) TAHLILI 
 
REJA: 
1. Badiiy asarni ruhiy tahlil etish usulining paydo bo’lishi va taraqqiyoti 
2. G’arb adabiyotshunosligida ruhiy tahlil va psixoanaliz masalasi 
3. Asarni ruhiy tahlil etish tarixi va uning salmoqdorligi 
4. Adabiyotshunoslikda ruhiy tahlil muammosi 
5. O’zbek adabiyotshunosligida ruhiy tahlil taraqqiyoti 
6. H.Umurovning asarni ruhiy tahlil etish haqidagi tadqiqotlari 
7. Asarni ruhiy tahlil etish omillari, tamoyillari va ruhiy tahlil formalari 
8. Asarni ruhiy tahliliga oid asosiy epizodlar talqini 
9. Asarda tush epizodi, badiiy nutq ruhiyati, xarakter ruhiyati  
ADABIYOTLAR: 
1. Adabiy turlar va janrlar. Uch jildlik – T.: “Fan”, 1991-1992 
2. Izzat Sulton. Adabiyot nazariyasi. –T., O’qituvchi. 2005 yil. 
3. Ҳ.Умуров. Адабиётназарияси. –Т.: «Шарқ», 2002. 
4. Mustaqillikdavriadabiyoti, 
– 
T.: 
“G`.G`ulomnomidagimatbaaijodiyuyi”,200 

---

5. Фрейд З. Психология безсознательного. –М.: Просвещение.-1989. 
6. Фрейд З. Введение в психоанализ. Лекции.-М.: Наука.-1989. 
7. Фрейд З. «Я» и «Оно» 

В кн.: Психология безсознотельного.-М.: 
Просвещение.- 1989.-С. 432. 
8. Бассин Ф.В., Ярошевский М.Г. Фрейд и проблемы психической 
регуляции поведения человека 

В кн.: Фрейд З. Введение в 
психоанализ. Лекции.- М.: Наука.-1989.-С. 428. 
9. Фрейд З. Введение в психоанализ.Лекции. –М.: Наука.-1989.-С. 425. 
10. Фрейд.З. Психология безсознательного. –М.: Просвещение. – 1989. С. 
311. 
11. Фромм Э. Душа человека. – М.: Республика. –1992. –С. 182. 
12. Фрейд З. Психопатология обыденной жизни / В кн.: Психология 
безсознательного. – М.: Просвещение. – 1989. – С. 202-309. 
13. Фрейд З. По ту сторону принципа удовольствия / В кн.: Психология 
безсознотельного. – М.: Просвещение. –1989. –С. 405 
14. Райкрофт Ч. Краткий словар психоанализа.-Санкт-Петербург.-1990. 
15. Фрейд З. Психология безсознательного. –М.: Просвещение. – 1989, С. 
225-242. 
16. Фрейд З. Достоевский и отцеубийство / В кн.: «Я» и «Оно»-Тбилиси. 
–Мерини. –1991.-С. 407 
17. Зигмунд Фрейд даҳоми ё сохта олимми? // Ёзувчи.-2001.-27 январь. 
18. Фрейд З. Психология безсознательного.- М.: Просвещение.- 1989.-С. 
422. 
 
XIXasrningoxirlariXXasrboshlaridashakllannishbosqichigakirib, 
butunyuzyildavomidadunyonita’sirdoirasidatutibkelayotganpsixoanalizavstriyalikv
rach-psixologZigmundFreyd 
(1856-1939) 
nomibilanbog’liq. 
Z.Freydo’ziningko’pyillikamaliyfaoliyati, 
izlanishlarinatijasio’laroq 
«Ruhiybezovtaliktadqiqi» 
(1895), 
«Tushlartalqini» 
(1900), 
«Kundalikhayotpsixopatologiyasi» 
(1904), 
«Chechanlikvauningongsizlikkamunosabati» 
(1905), 
«Seksualliknazariyasixususidauchocherk» 
(1905), 
«LeonardodaVinchipsixoseksualliknazariyasigachizgisifatida» 
(1910), 
«Totemvatabu» 
(1913), 
«G’ayriodatiylazzatlanishtamoyili», 
«Ommapsixologiyasivainson «men»itahlili» (1921), «MenvaU» («Iendit»- 1923), 
«Tamaddunvaundannorozilar» 
(1929), 
«Musovayakkaxudolik» 
(1939) 
kabiqatortadqiqotlaryozgan, 
psixoanalizningmarkaziykonsepsiyalariniishlabchiqqan, 
asoslashgauringanvaamaliyotdaqo’llagan. 
ShuboisZ.Freydtomma’nodapsixoanalizamaliyotivanazariyasiningasoschisihisobla
nadi. 
Psixoanalizfalsafasivanazariyasigatatbiqanfreydizmistilohiningqo’llanishihamshus
abablidir.Freyddanso’ngpsixoanaliztaxminanuchyo’nalishdadavometdi. 
Birinchiyo’nalishfreydizmningo’zakmuammolarini, 
konseptualjihatlarinirivojlantirish, 

---

ba’ziholatlardaboshqacharoqtalqinetishgaqaratilganbo’lib, 
A.Adler, 
K.Yung, 
J.Klayn, 
J.Lakan, 
Ye.Frommkabimashhurvakillarigaega. 
Ularfreydizmningnazariyotchilarisanaladilar. 
Ikkinchiyo’nalishanchayinkengmiqyoskasbetadiva, 
asosanfreydizmnazariyasiniturlisohalargatatbiqetishgaqaratilgan. 
Buyo’nalishvakillarisirasigadunyomiqyosidagifaylasufvafalsafashunoslar, 
siyosatchivasiyosashunoslar, 
san’atkorvasan’ashunoslar, 
pedagoglar, 
antropologlar, 
etnograflarkiradi. 
Uchinchiyo’nalishesatorprofessionalfaoliyatbilancheklanadi. 
Ruhiybemorlarnipsixoanalizusulidamuolajaqilishbilanshug’ullanadi. 
Ularvrach-
psixoanalitiknomlanib, 
hozirdadunyoningbarchahududlaridafaoliyatyurgizadilar.Freydizminsongatomma’n
odagibiologikmavjudotsifatidayondashadi. 
Aynisababdanodamganisbatano’zigachaan’anabo’lganatamalarniemas, individuum 
(individuum) 
atamasiniqo’llaydi. 
Freydizmningo’zakfalsafasigako’ra, 
«insoniyatfaoliyatiniijtimoiytaraqqiyotqonunlariemas, 
g’ayrishuuriypsixikkuchlarboshqaradi. 
Aqlesarealvoqyelikniaksettirmaydi, 
balkig’ayrishuuriymayllarniniqoblovchivositavazifasinio’taydi. Aniqroqaytganda, 
inson 
(individ) 
vaijtimoiymuhitdoimiy, 
sirlikurashholatidabo’ladi».
1
Bundaykonsepsiyaningshakllanishipsixoanalizningibti
dositarixi,
metodologikprinsiplaribilanizohlanadi.InsonfaoliyatiningFreydgachabo’lganpsixol
ogiktalqinlaridatadqiqotobyektivazifasiniasosan, 
ongvaubilanbog’liqjarayonlarbajararedi. 
Freydesamanashuonglijarayonlarortidayashirinfaoliyatmavjudliginikashfetdivaunio
ngostipsixologiyasi, debnomladi. Avstriyalikmunaqqid-adibStefanSveyg (1881-
1942)yozadi: 
«Freydo’zdavrian’analaribilanzarrachahisoblashmasdan, 
zamondoshlarioldigayashirinvaanglanmagano’zliknianglashmuammosiniqat’iyqili
bqo’ydi»
2
. 
S.Sveygningushbufikrlarihissiyunsurlardanxolibo’lmasa-da, 
psixoanalizmohiyatinio’zidaifodalaydi. 
Darhaqiqat, 
psixoanalizongostipsixologiyasinikliniktadqiqetishnatijasio’laroqtug’ildi. 
Freydo’ziningklinik-
muolajaviyfaoliyatidavomidainsonongostipsixologiyasinitadqiqetarekan, 
psixoanalizgadoirqonun-qoidalarnibosqichma-bosqichtizimgasolabordi. 
Shutariqao’zqarashlariniasosladi, ilmiydoiralarga, jamoatchilikkatatbiqetdi. 
Psixoanalitiktalqinda, 
psixoanalizgadoirlug’atlardaongostipsixologiyasigaikkima’nodaizohberiladi.