Bajardi: A. Ochilov mustaqil ishi
Download 158.27 Kb. Pdf ko'rish
|
Mustaqil ish
|
F = m
dv . dt Bu yerda massa vaznli proportsionallik koeffitsienti rolida ishtirok etmokda. Shu kabi qator kashfiyotlar yaratildi. Matematiklar va fiziklarning birgalikdagi harakatlari tufayli fizika modellarining hozirgi zamon sistemasi barpo etildi. Bu yerda kizigi va muximi Shuki modellarining tuplamigina emas, balki sistemasi yaratildi. Hozirgi zamon fizikasi - bu matematik modellarning mantikan bog’langan sistemasidir. Bu jarayonda asimptotik taxlik goyalarining rivoji katta rol o’ynadi. Yangi modellar esqilarini ishkor qilmadi, balki ularni ba‘zi xususiyhol sifatida kiritdilar. Masalan, Navg’e-Stoks modellari uz ichiga xususiy hol sifatida Eyler modelini kiritdilar. Agar Nave-Stoks modelida kovushkoklik ( ni nulga teng desak, Eyler modeliga kelamiz. Biror tabiat xodisasi, protsessini matematik o’rganish uchun, uni avvalo soddalashtiriladi, ya‘ni xodisaga xos xossalarning xilma-xilligidan bir qismini tekshirish uchun kiritadilar, xamda xodisa harakteristikalari va tashqi muxit orasidagi aloqa (bog’lanish)lar haqida ba‘zi muloxazalar qilinadi. Bir qancha xodisalar modellari bir xil bulishi mumkin. Aksincha bir xodisa uchun bir necha turli modellar ko’rish mumkin. Model xodisa bilan aynan bir emis, u xodisa strukturasi haqida biror takribiy tasavvur beradi holos. Model ba‘zan birinchi qaraganda juda ko’pol bulishi mumkin, lekin u konikarli natijalar berishi mumkin. Masalan, I. Kepler va I. Nyuton vaqtlaridan osmon mexaniqasi Quyosh sistemasi tuzqilishining qo’yidagi modeliga asoslangan: Quyosh va planetalar mos massalarga ega va ular orasida tortqilish kuchlari F= m1m 2 r 2 qonun bo’yicha ta’sir qiladigan material nuqtalarni bildirgan, bu yerda F-bu massalari m1 , m 2 va oralaridagi masofa r ga teng bulgan ikkita osmon jismlari orasidagi tortqilish kuchi, - tortqilish doimiysi. Planetalarni modellashtirgan material nuqtalar ularning og’irlik markazlarida joylashgan. Bu model birinchi qarashda ko’pol bulsa xam, u planetalar harakatini to’la konikarli bayon qiladi va bu model katta natijalarga olib keldi, xususan Quyosh sistemasida astronomlarga noma‘lum planetalar mavjudligini isbotladi. 1846 yil Neptun, 1930y Pluton planetalarining mavjudligi isbotlandi. Model sistemani yetarli to’g’ri akslantirishi va foydalanish uchun qqulay bulishi kerak. Modelning modellashtirilgan obyektga mosligini modelning adekvaqtligi deyiladi. »Adekvaqtlik» so’zi lotinchadan tarjimada teng, tenglashtirilgan degan ma‘noni bildiradi. Bu shartli tushuncha, chunki model real obyektga to’la mos bulolmaydi, aks holda bu model emas, obyektning uzi bulardi. Odatda model qancha adekvaqtrok bulsa, u Shuncha murakkab bo’ladi. Shuning uchun modelning soddaligi va adekvaqtligi talablari qqandaydir ma‘noda qarama-kqarshidir. Modellashtirishda adekvaqtlik umuman emas, balki tadqiqot uchun muxim xisoblangan xossalari bo’yicha nazarda tutiladi. Misollar. 1. Avtomobilni boshqarishni o’rganishda kerak bo’ladigan stend-trenajerdagi avtomobil modeli avtomobil ga shakl, o’lchovlari bo’yicha uxshamaydi, gildiriraklari xatto yo’q . Shunday bulsa xam boshqaruvni o’rganish uchun bu adekvaqt model bo’ladi. 2. Garaj maketini ko’rishda usha avtomobilning modeli mashinaga tashqi uxshash (kengligi, balandligi, uzunligi bo’yicha proportsional), ammo aslida u yogochning uzi. Bu ko’riladigan masala uchun adekvaqt model bo’ladi. 3. Agar bizni iqtisodiyotida xomashyoning mikdoriy harakteristikalari (ogirligi) qiziqtirsa (masalan, bir tonna qqandaydir yarim fabrikat olish uchun qancha xomashyo kerakligini aniqlaydigan bulsak), u holda bizni usha jarayonning narx harakteristikalari qiziqtirmasligi mumkin; agar aksincha bizni narx harakteristikalari qiziqtirsa, u holda biz modelga mikdoriy harakteristikalarni kiritmasligimiz mumkin. Bizni qiziqtirgan harakteristika bo’yicha modelning jarayonga adekvaqtligi tekshirilaveradi. Download 158.27 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|