Bajardi: Ag‘zamova Sabina Tekshirdi: Babanazarova Mahbuba toshkent – 2023 mavzu: hol va uning o'zbek tilshunosligidagi tadqiqi reja

2.Hol -- sintaksis kategoriya sifatida
Tilning rasmiy tuzilishi, ya'ni. morfologik kategoriya va shakllar tizimi, sintaktik kategoriyalar (masalan, gapga xos bo‘lgan predikativlik kategoriyasi) va konstruksiyalar (gaplar sodda, murakkab, murakkab), shuningdek, so‘z yasash usullari.
2) Tilshunoslikning bunday tizimni, uning koʻp bosqichli tashkil etilishini va kategoriyalarini bir-biri bilan bogʻliq holda oʻrganuvchi boʻlimi.
Grammatikaning bo'limlari sifatida morfologiya va sintaksis
Morfologiya so'z yasalishi va fleksiyani o'rganadi (bu fanning predmeti), so'z yasash fani sifatida morfologiyaning ob'ekti so'zning morfologik tuzilishi va so'z yasalish usullaridir.
Morfologiyaning fleksiya fani sifatidagi ob'ekti so'z paradigmatikasidir. Paradigmatika paradigma (barcha soʻz shakllari tizimi) atamasi bilan bogʻliq.
Sintaksis SCH (ob'ekt) nazariyasini, predmeti - sintaktik bog'lanish turlarini, SCH turlarini (oddiy, murakkab, kombinatsiyalangan - bir tomonga qiyshaygan stol) o'rganadi. U gap nazariyasini (gap - ob'ekt), sub'ekt - tarkibiy kommunikativ tiplarni (rag'batlantirish, so'roq, undov) o'rganadi.
Matn grammatikasi murakkab sintaktik yaxlitlik (masalan, matn) doirasidagi gaplar oʻrtasidagi munosabatni oʻrganish bilan shugʻullanadi.
So'zlar ma'noli qismlarga bo'linadi. Morfema ikki tomonlama birlik bo‘lib, u PV va PS ga ega.
Morfema so'zning eng kichik ma'noli qismidir. Grammatikaning tilning morfemalar tizimi va so‘zlarning morfemik tuzilishini o‘rganuvchi bo‘limi morfemikdir. Bu aslida tilning morfemalar tizimidir.Morfemikaning vazifasi morfemalarning semantik xossalari va vazifalarini o‘rganish, ularning o‘zgarib turish imkoniyatlari va sharoitlarini ko‘rib chiqish, morfemalarning bir-biriga mos kelishi qonuniyatlarini o‘rganishdan iborat.Morfemika grammatikaning bo'limi sifatida so'z yasalishi va morfologiya bilan bog'liq."Morfema" atamasi frantsuz BDK rus tilshunosi tomonidan kiritilgan.Soʻz yasalishi (derivatologiya) til fanining oʻrganuvchi sohasi oilaviy aloqalar va soʻzlarning strukturaviy turlari, ularning morfemikasi va tuzilishi, shuningdek, hosila (soʻz yasalishi).Fan sifatida so`z yasalishining asosiy ob`ekti hosila so`zlardirSo‘z yasalish predmeti yasovchi va hosila so‘z/negizlarning semantik va rasmiy munosabatlaridir.Formal munosabatlarni o'rganishda morfema choklarida uchraydigan morfonologik hodisalar ham ko'rib chiqiladi.
So‘z yasalishning vazifalari so‘z yasovchi uyalarning bu daraja birliklari sifatidagi xususiyatlari, o‘zakdosh so‘zlarning uyadagi semantik va shakl munosabatlarini tavsiflash, so‘z yasalish uyalarining tuzilishini o‘rganishdir.So‘z yasalishi ham gap bo‘laklarining so‘z yasalish xususiyatlarini, ularning so‘z yasalish bog‘lanishlarini va so‘z yasalish imkoniyatlarini o‘rganadi.
Asosiy tadqiqot ob'ekti - hosila so'z (hosila).
Olib boruvchi so‘zlar deganda ma’nosi va tovushi bir xil ildizli boshqa so‘zlarning semantikasi va tovush shakli bilan belgilanadigan so‘zlar tushuniladi.Fonologiya tilshunoslikning boʻlimi boʻlib, tilning eng kichik ahamiyatsiz birliklarining tuzilishi va faoliyatini oʻrganuvchi tilning tovush tuzilishi haqidagi fandir. Fonologiyaning obyekti fonemadir.
Til bir qator pozitsiyali almashinadigan tovushlar bilan ifodalanadi va tilning muhim birliklarini (so'zlar, morfemalar) aniqlash va ajratish uchun xizmat qiladi.
Ovozdan (nutq birligi) farqli ravishda fonema til birligi bu yuqori darajadagi mavhumlik bilan tavsiflanadi.
Fonemalarning xususiyatlari:
ularda ma'no yo'q, ularda kontent rejasi yo'q
bir-biri bilan qo‘shilib, alohida so‘z va morfema elementlarini hosil qiladi.Lisoniy belgilarni ma'no birliklari (morfemalar va so'zlar, qarang. urish, ip, burish, quyish ..) sifatida aniqlash (aniqlash) va farqlash (farqlash) ni ta'minlash.