Bajardi: Qodirova Nigora Qabul qildi: Salixova M. Sh. Toshkent 2022

ostida. Umumiy pedagogika. 
– T.: “Fan va texnologiya”, 2017, 27- bet.) 
Pedagogikada shunday maxsus metodlar mavjudki, ular yordamida ta’lim-tarbiya 
jarayoniga oid muhim faktlar, turli pedagogik vaziyatlar mohiyatlari, mexanizmlari, 
xususiyatlari o’rganiladi. 
Ob’ektiv dunyoni bilish, nazariyada nimani o’rganish va o’rgatish kerak, kimni va qanday 
tarbiyalash lozim degan masalalar mavjud bo’lib, ular o’zaro uzviy bog’liqdir. 
Har qanday fan sifatida o’zining ilmiy tadqiqot usullariga ega. Bu usullari orqali o’z 
mazmunini boyitib, yangilab boradi. Pedagogika fani o’z mazmun mohiyatini boyitishda, 
yangilashda mavjud pedagogik hodisa va nazariyalarni uning maqsadi va vazifalariga 
muvofiq keladigan usullari bilan o’rganadi. Ushbu ilmning ilmiy tadqiqot usullari deganda 
yosh avlodni tarbiyalash, bilimli qilish va o’qitishning real jarayonlariga xos bo’lgan ichki 
aloqa va munosabatlarni tekshirish, bilish yo’llari, uslublari va vositalari majmui 
tushuniladi. 
Pedagogikaning ilmiy tadqiqot usullari qanchalik to’g’ri tanlansa ta’lim-tarbiya mazmunini 
yangilash va takomillashtirish shu darajada yaxshilanadi, pedagogika fani ham boyib 
boradi.( 
Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti fanidan ma’ruzalar matni. Navoiy – 
2012, 15- bet. ) 
Pedagogik ilmiy-tadqiqot 
metodlari shaxsni tarbiyalash
, unga muayyan yo‘nalishlarda 
chuqur, puxta ilmiy bilimlarni berish tamoyillari, obyekti va subyektiv omillarini aniqlovchi 
pedagogik jarayonning ichki mohiyati, aloqa va qonuniyatlarini maxsus tekshirish va bilish 
usullaridir. 
Ayni vaqtda, O‘zbekiston Respublikasida pedagogik yo‘nalishda olib borilayotgan ilmiy 
izlanishlar dialektik yondashuvga asoslanadi. Pedagogik hodisa, voqelik va ularning 
qonuniyatlarilarni aniqlashga bunday yondashuv pedagogik hodisa va jarayonlarning 
umumiy aloqasi, ularning izchil, uzluksiz rivojlanishi, bolaning fiziologik rivoji uning 
psixologik, intellektual jihatdan takomilashtirib borishini ta’minlashi, qarama-
qarshiliklarning shaxs kamolotini ta’minlashdagi o‘rni va roli, 
shuningdek
, dialektika 
kategoriyalarining ahamiyatini e’tirof etadi. 
Pedagogik ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish murakkab, muayyan muddatni taqozo 
etuvchi, izchillik, uzluksizlik, tiziml
ilik hamda aniq maqsad kabi xususiyatlarga ega bo‘lgan 

---

jarayon bo‘lib, uning samarali bo'lishi uchun bir qator shartlarga rioya etish zarur. Ular 
quyidagilardir: muammoning dolzarbligi va mavzuning aniq belgilanganligi; ilmiy 
farazlarning to‘g‘ri shakllantirilganligi; vazifalarning tadqiqot maqsadi asosida to‘g‘ri 
belgilanganligi; tadqiqot metodlar tizimiga nisbatan obyektiv yondashuv; tajriba- sinov 
ishlari jarayoniga jalb etiluvchi respondentlarning yosh, psixologik va shaxsiy 
xususiyatlari, shuningdek, s
haxs rivojlanishi qonuniyatlarining to‘g‘ri hisobga olinganligi; 
tadqiqot natijalarini oldindan tashxislash va uning natijalarini bashorat qilish; tadqiqot 
natijalarining kafolatlanganligi. ( B. X. Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va 
amaliyoti. Darslik.- 
T.: “ Sano-standart” nashriyoti, 2017-yil, 33-bet. ) 
2-savol 
Muloqotning ijtimoiy axamiyati. 
Muloqot odamlar oshiradigan faoliyat ichida yetakchi o’rinni egallab, u insondagi eng 
muhim extiejni - 
jamiyatda yashash va o’zini shaxs deb hisoblash bilan bog’liq etiejini 
kondiradi. Shuning uchun ham har bir inson uchun ahamiyati kattadir. 
M u l o k o t - odamlarning birga likda faoliyatlari extiejlaridan kelib chiqadigan turli 
faolliklari mobaynida bir - 
birlari bilan o’zaro munosabatlarga kirishish jarayonidir. Ya’ni 
har bir shaxsning jamiyatda ado etadigan ishlari (mehnat, ukish, o’yin, ijod qilish va 
boshqalar) o’zaro munosabat va o’zaro ta’sir shakllarini o`z ichiga oladi. Chunki har 
qanday ish odamlarning bir 
birlari bilan til topishishi
, bir birlariga turli xil ma’lumotlarni 
uzatishni, fikrlar almashuvi kabi murakkab xamkorlikni talab qiladi. Shuning uchun har 
bir shaxsning jamiyatga tutgan o’rni, ishlarining muvaffakiyati, obrusi uning muloqotga 
kirisha olish qobiliyati bilan bevosita b
og’liqdir. 
Bir qarashga osonga o’xshagan shaxslararo muloqot jarayoni aslida murakkab jarayon 
bo`lib, unga odam hayoti mobaynida o’rganib boradi. Muloqotning psixologik jixatdan 
murakkab ekanligi haqida B. F. Parigin shunday yozadi:"Muloqot shunchalik ko’p kirralik 
jarayonki, unga bir vaqtning o’zida quyidagilar kiradi: 
a) individlarning o’zaro ta’sir jarayoni; b) individlarning o’rtasidagi 
axborot almashinuvi 
jarayoni
; v) bir shaxsning boshqa shaxsga munosabati jarayoni; g) bir kishining 
boshqalarga ta’sir ko’rsatish jarayoni; d) bir-birlariga hamdardlik bildirish imkoniyati; ye) 
shaxslarning bir-birlarini tushunishi jarayoni; Muloqotning turli shaklllari yoki bosqichlari 
mavjud bo`lib, dastlabki bosqich - odamlarning o`z-
o’zi bilan muloqotidir. T. Shibutaki 
"Ijtimoiy psixologiya" darsligida: "Agar odam ozgina bo’lsa ham o’zini anglasa, demak, u 
o`z-
o’ziga ko’rsatmalar bera oladi" - deb to’g’ri yozgan edi. Odamlarning o`z-o’zi bilan 
muloqoti aslida uning boshqalar bilan muloqotining harakterini va xajmini belgilaydi. 
Agar odam o`z-
o’zi bilan muloqot 
qilishni odat qilib olib
, doimo jamiyatd
an o’zini chetga 
tortib, tortinib yursa, demak, u boshqalar bilan suhbatlashishda, til topishda 
qiyinchiliklarni boshdan kechiradi, deyish mumkin. Demak, boshqalar bilan muloqot - 
muloqotning ikkinchi bosqichidir. 
A. N. Leontev o’zining "Psixika taraqqiyotidan ocherklar" kitobida muloqotning uchinchi 
shakli-
avlodlar o’rtasidagi muloqotning ahamiyati to’g’risida 
shunday deb yozadi
; "Agar 
barcha katta avlodlar ulib kyotganda, insoniyat to’g’ri yo’q bo`lib ketmasdi, lekin 
jamiyatning taraqqiyoti ancha orqaga surilibgina emas, balki yo’qolib ham ketishi 
mumkin edi". Xakikatdan ham, avlodlararo muloqotning borligi tufayli har bir jamiyatning 
o`z 
madaniyati
, madaniy boyliklari, kadriyatlari mavjud bo`ladiki, buning ahamiyatini 
tushungan insoniyatning eng ilgor vaqillari uni doimo keyingi avlodlar uchun saklab 
keladigan hamda ta’lim, tarbiya ham kundalik muloqot jarayonida uni avloddan-avlodga 
o’tkazadilar. 

---