Qaratpa so`zlerdin` qollanιlιw usιllarι
Qaratpa so`zler so`ylewshinin` na`zerin aytιlajaq oy-pikirge qaratιp g`ana qoymastan, sonιn` menen birge olar adamdι janlι ha`m jansιz zatlardι atawιna qaray og`ada ta`sirshen` stillik xιzmetti atqarιp ta keledi. Sol arqalι so`ylewshi menen tιn`lawshι arasιndag`ι qatnas, oy-pikirge tu`rli qatnaslardι, aytayιq, biyta`rep, jaqsι ko`riw, jag`ιmlι, jag`ιmsιz, kemsitiw, ko`termelew t.b. sezimlerdi do`retiwge sebepshi boladι. Sonlιqtan qaratpa so`zler ko`binese ta`sirli obrazlι ma`nilerge iye. Mιsalι: 1. Azat sen bu`gin sabaqqa tayarlanιp kelipsen`. 2.Xosh, awιldag`ι tuwιsqanlarg`a sa`lem ayt, dostιm. 3. Arιslanιm, qayda ju`rsen` de, adam bol. 4. Abayla, anturg`an, jurt esitse ku`ledi g`oy.
Bul mιsallarda birinshi ga`ptegi qaratpa so`z biyta`rep stillik sιpatlamada bolsa, ekinshisinde jag`ιmlι, qayιrxomlιq qatnastι an`latιwg`a sebepshi bolιp tur. Al u`shinshisinde ko`terin`ki jag`ιmlι ma`ni sezilse, to`rtinshisinde jag`ιmsιz, jek ko`riwshi qatnas bildirilip tur.
Qaratpa so`zler tu`rli stil tarawlarιnda jiyi paydalanιladι. Aytayιq, awιzeki so`ylew, publitsistikalιq, sonday-aq ko`rkem a`debiyat stillerinde o`zlerine ta`n stillik ayιrmashιlιqlarιna sa`ykes oy-pikirdin` sezimliligin, obrazlιlιg`ιn, so`ylewshinin` tιn`lawshιg`a, pu`tkil bayanlamag`a qatnasιn bahalaw maqsetinde jedel qollanιla beredi.
Ku`ndelikli pikir alιsιw ta`jireybesinde qaratpa so`zler ko`binese adam, basqa da, janlι ha`m jansιz zatlar, olarg`a ta`n belgilerdin` atamalarι tu`rinde ushιrasadι. Olar a`dette awιsqan obrazlι ma`nide bolιp keledi. Qaratpa so`zlerge ta`n bul ma`nilik o`zgeshelik olardιn` bayanlawιshι pikirge qosιmsha boyaw, ekspressiyalιq ju`k ju`klewine tiykar boladι.: Sen, shaytan, bizlerdi aldama. Ha` tu`lkishek, Tu`nde qayda barasιn` (ertekten). Hey, sho`je qoraz, nege jιlattιn` onι? Qaratpa so`zler epitetler, metaforalar, qayta atawlar usag`an ko`rkemlew qurallarι xιzmetinde, sonday-aq tan`laqlar menen qosa qollanιlιp oy-pikirge onnan da beter o`tiriklik ha`m obrazlιlιq beriwge iykemli.
Do'stlaringiz bilan baham: |