Bandixon tumani qiziriq agrotexnologiyalar texnikumi

Nazorat savollari:

1. 
   Asosiy tuproq kimyoviy jarayonlarini ayting.
   
2. 
   Tuproqni kimyoviy xususiyatlarini belgilovchi jarayonlarni tavsiflang.
   
3. 
   Tuproqni element tarkibi nima?
   
4. 
   Element tarkib bilan yalpi kimyoviy tahlilning farqi nimalarda nomoyon bo‘ladi.
   
5. 
   Tuproqni element tarkibi bilan genetik qatlamlari o‘rtasida qanday bogTanishlar bor?
   
6. 
   Tuproqni potensial unumdorligi bilan element tarkibi o‘rtasidagi bog‘lanishlar.
   

6. 
   Mavzu. Tuproqning fizikaviy xossalari
   

1. 
   Ma’ruza mashg‘ulotining o„qitish texnologiyasi
   

O ‘quv soati: 2 soat	Talabalar soni:
O‘quv mashg‘ulotining shakli	Kirish ma’ruzasi
Ma’ruza mashg‘ulotining rejasi	Tupro.ning umumiy fizikaviy xossalari tuproq qattiq fazasining zichligi tuproqning zichligi.
O ‘quv mashg ‘ulotining maqsadi Tupro.ning fizikaviy buzilishi, mexanik buzilish jarayoni tuproq va atmosfera o‘rtasidagi havo, suv va gaz almashishlari tuproq

zichligiga qarshilik ko‘rsatish jarayonida vujudga keladi.
Pedagogik vazifalar: o‘quv fanining ahamiyati va vazifalari, hamda o‘quv fanlari tizimidagi roli, o‘rni bilan tanishtirish; fanning strukturaviy tuzilishi va tavsiya etiladigan o‘quv- uslubiy adabiyotlar haqida ma’lumot berish; iqtisodiyot tarmoq fanlari nazariyasi va amaliyoti sohasidagi yangiliklarni yoritish; fanni o‘rgatish jarayonidagi uslubiy, tashkiliy ishlar maz­munini, hamda baholash muddatlari va shakllarini yoritish; fanning boshqa fanlar bilan bog‘liklik tomonlari haqida ma’lumot berish.	O ‘quv faoliyatining natijalari: Talaba: fanning ahamiyati va vazifalarini tushuntiradi; o‘quv faoliyati bo‘yicha fanning strukturaviy tuzilishini tushuntiradi; fandagi nazariy va amaliy yangiliklarni yoritadi; fan bo‘yicha uslubiy va tashkiliy ishlarning asosiy tomonlari, hamda baholash shakllari va muddatlarini yoritadi; o‘tish davrida qishloq xo‘jaligining inqirozga uchrash sabablarini ko‘rsatadi;
O ‘qitish uslubi va texnikasi	Ma’ruza, «aqliy hujum», namoyish etish
O ‘qitish vositalari	Ma’ruza matni, proyektor, tarqatma materiallar, kodoskop, slaydlar, format qog‘ozlari, markerlar, skotch
O ‘qitish shakli	Jamoaviy va guruhlarda ishlash.
O ‘qitish shart-sharoiti	Texnik vositalardan foydalanishga va guruxlarda ishlashga mo‘ljallangan auditoriya
Monitoring va baholash	Savol-javob, Nazorat savollari

2. 
   Ma’ruza mashg‘ulotining texnologik xaritasi
   

Faoliyat
Faoliyat mazmuni

boskichlari	O‘qituvchining	Talabaning
I. Mavzuga kirish bosqichi (20 daqiqa)	1.1.O‘quv fanining nomini e’lon kiladi. Fan haqida dastlabki tushuncha beradi va fan miqyosida uslubiy va tashkiliy ishlarning asosiy tomonlarini ochib beradi. Mazkur fan bo‘yicha o‘rganiladigan mavzularni e’lon qiladi, ular haqida qisqacha ma’lumot beradi, hamda seminar va amaliy mashg‘ulotlar bilan bog‘laydi. Fan reytingi: joriy, oraliq va yakuniy nazoratning baholash mezonlari bilan tanishtiradi (1-ilova). Adabiyotlar ro‘yxatini taqdim etadi va izoxlaydi (slayd). Mavzuning nomi, maqsadi va kutilajak o‘quv natijalarini e’lon qiladi. «Aqliy hujum» metodini qo‘llab, mavzu bo‘yicha tanish tushunchalarni aytishlarini taklif qiladi (2-ilova). Barcha takliflarni doskaga yozib boradi. Ushbu ishni o‘quv mashg‘ulotining yakunida oxiriga yetkazishlarini aytadi.	Tinglaydilar. Tinglaydilar va yozib oladilar Mavzuni daftarlariga yozadilar. O‘z fikrlarini bildiradilar.
II. Asosiy bosqich (50 daqiqa)	Mavzu bo‘yicha ma’ruza matnlarini tarqatadi: mavzu rejasi va asosiy tushunchalar bilan tanishib chiqishni taklif qiladi. Namoyish qilish va izoxlash	Tinglaydilar.

	yordamida asosiy nazariy ma’lumotlarni beradi. Fanning predmeti, vazifalari va boshqa fanlar bilan aloqasini slaydlarda namoyish etib, tushuntiradi (3-ilova). Mavzuning har bir qismi bo‘yicha xulosalar qiladi. Talabalarning e’tiborini asosiy tushunchalarga va ahamiyatli tomonlariga jalb qiladi. 2.3.Doskada qayd etilgan asosiy tushunchalarga qaytishni taklif qiladi. Talabalar bilan hamkorlikda tushunchalar ro‘yxatini aniqlash-tiradi, qaytarilganlarini olib tashlaydi, mavzuga tegishli bo‘lmagan ma’lumotlarni olib tashlaydi, hamda qayd etilmagan zarur tushuncha va atamalarni qo‘shadi (yozadilar).	Har bir tayanch ibora va atamani muxokama qiladilar, daftarlariga yozib oladilar
III. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)	Mavzu bo‘yicha yakuniy xulosalar qiladilar. Faoliyat natijalarini izoxlaydi. Mazkur mavzu bo‘yicha egallangan bilimlar kelajakda qayerlarda qo‘llanilishi mumkinligi haqida ma’lumot beradi. Talabalar faoliyatini va belgilangan o‘quv maqsadlariga erishilganlik darajasini taxlil qiladi va baholaydi. Mustaqil ishlashlari uchun vazifa beradi: (1) sxemaning bo‘sh kataklarini to‘ldirish (3-ilova); (2) nazorat savollariga og‘zaki javob berish.	Savollar beradilar Vazifani yozib oladilar

Mavzu bo ‘yicha asosiy tushuncha va iboralar
Тупрок,, механик таркиб, механик элементлар, заррача, физикавий хоссалар, зичлик, физик-механик таркиб,физик етилганлик, солиштима с^ирлик, х,ажм снчфлик, умумий юваклик.
г

6. 
   Mavzu;Tuproqning fizikaviy xossalari Reja;
   

1. 
   T upro .ning umumiy fizikaviy xossalari
   
2. 
   Tuproq qattiq fazasining zichligi
   
3. 
   Tuproqning zichligi.
   

Tuproq qattiq fazasining zichligi (solishtirma massasi) - ma’lum hajmdagi tuproq qattiq qismining 4 OS da, shuncha hajmdagi suvga bo‘lgan nisbati hisoblanadi va g\sm3 bilan ifodalanadi. Qattiq fazasining zichligi tuproq tarkibidagi organik moddalar miqdoriga va mineral qismi komponentlari (tarkibiy qismlari) ning nisbatiga bog‘liq. Tuproq qattiq fazasidagi organik moddalar (o‘simliklarning qoldiqlari, torf, gumus) ning qattiq fazasi zichligi 0,2-0,5 dan 1,0-1,4 g\sm3 gacha, mineral birikmalardan iborat qismida esa 2,1-2,5 dan 4,0-5,18 g/sm3 gacha o‘zgaradi. Bu ko‘rsatkich tuproqdagi birlamchi va ikkilamchi minerallarning tarkibi va solishtirma massasiga bog‘lik. Masalan, dolomitning solishtirma massasi 2,8-2,99, limonitniki 3,50-4,0, gematitda 4,9-5,3, montmorillonitniki 2,0-2,20 g/sm3 ni tashkil etadi. Ko‘pchilik tuproqlarning mineralli gorizontlarida qattiq fazasining zichligi 2,4-2,65 g/sm3 oralig‘ida bo‘lib, torfli qatlamlarda 1,4-1,8 g/sm3 ni tashkil etadi. (23-jadval). Tuproqning solishtirma massasiga doir ma’lumotlar tuproq qatlamlari tuzilishini o‘rganishda va tuproqning umumiy g‘ovakligini hisoblab chiqarishda foydalaniladi. Tabiiy holati saqlangan holda olingan, ma’lum hajmdagi tuproq massasiga uning zichligi eki hajmiy massasi deyiladi. Bu ko‘rsatkich ham quruq tuproqqa nisbatan g/sm3 bilan ifodalanadi. Zichlik tuproqning mineralogik va mexanik tarkibiga, struktura holatiga va organik moddalar miqdoriga bog‘liq. Bundan tashqari, zichlikka tuproqga ishlov berish jaraeni va qishloq xo‘jalik texnikasining ta’siri ham katta. Yer bevosita ishlangandan keyin, u eng g‘ovak holda bo‘lib, keyinchalik asta-sekin zichlashib boradi va ma’lum vaqtdan keyin (kelgusi haydovga qadarli) zichligi kam o‘zgaradigan holatga keladi. Ammo ma’lum chuqurlikka qadar ishlov beriladigan
maydonlarda, haydalma ostki qatlamning yildan-yilga zichlashib borishi kuzatiladi(bunda "Plug tovon" qatlami yuzaga keladi). Chirindiga boy, strukturali va yetilgan holda ishlov berilgan yerlarda zichlik kam boTadi. Zichlik tuproqning suv-havo xossalari va undagi biologik jaraenlarning borishida hamda o‘simliklar uchun zarur oziq moddalarning to‘planishida muhim rol o‘ynaydi. Zichlangan yerlarda suvning shimilishi kamayadi, havo almashinuvi va o‘simliklar ildizlarining erkin rivojlanishi uchun noqulay sharoit yuzaga keladi.Bo‘z tuproqlarning haydalma qatlami uchun g‘o‘za o‘stirilaetgan sharoitda eng maqbul zichlik 1,2-1,3 g/sm3 va juda ko‘pi bilan 1,35 g/sm3 boTishi kerak. Agar tuproqning zichligi eng maqbul chegaradan yuqori boTsa, yuzaga keladigan salbiy sharoitlar natijasida paxtaning hosildorligi keskin kamayadi. Bunda tuproqning turli darajadagi zichligi, avvalo, g‘o‘zaning ildiz rivojiga ta’sir etadi(12- rasm).
Tajribalardan ma’lumki, tuproq zichligi 1,4-1,5 g/sm3 boTganda, ildizlar
qattiq qatlamni o‘ta olmay, faqat ustki qatlamda eniga qayrilib o‘sadi. Zichlanish normal (1,2 g/sm3 ) boTganda ildizlar to‘g‘ri va chuqur kirib borib en ildizlar atrofga yaxshi taraladi.