Bandixon tumani qiziriq agrotexnologiyalar texnikumi

1.1. Ma’ruza mashg‘ulotining o„qitish texnologiyasi

O ‘quv soati: 2 soat	Talabalar soni:
O ‘quv mashg ‘ulotining shakli	Kirish ma’ruzasi
Ma’ruza mashg‘ulotining rejasi	Tuproqlarning tarqalish qonuniyatlari. Zonallik tarqalish qonuniyati. O‘zbekiston tuproqlarining geografik tarqalishi
O ‘quv mashg ‘ulotining maqsadi
Pedagogik vazifalar: o‘quv fanining ahamiyati va vazifalari, hamda o‘quv fanlari tizimidagi roli, o‘rni bilan tanishtirish; fanning strukturaviy tuzilishi va tavsiya etiladigan o‘quv- uslubiy adabiyotlar haqida ma’lumot berish; iqtisodiyot tarmoq fanlari nazariyasi va amaliyoti sohasidagi yangiliklarni yoritish; fanni o‘rgatish jarayonidagi uslubiy, tashkiliy ishlar maz­munini, hamda baholash muddatlari va shakllarini yoritish; fanning boshqa fanlar bilan bog‘liklik tomonlari haqida ma’lumot berish.	O ‘quv faoliyatining natijalari: Talaba: fanning ahamiyati va vazifalarini tushuntiradi; o‘quv faoliyati bo‘yicha fanning strukturaviy tuzilishini tushuntiradi; fandagi nazariy va amaliy yangiliklarni yoritadi; fan bo‘yicha uslubiy va tashkiliy ishlarning asosiy tomonlari, hamda baholash shakllari va muddatlarini yoritadi; o‘tish davrida qishloq xo‘jaligining inqirozga uchrash sabablarini ko‘rsatadi;
O ‘qitish uslubi va texnikasi	Ma’ruza, «aqliy hujum», namoyish etish
O ‘qitish vositalari	Ma’ruza matni, proyektor, tarqatma materiallar, kodoskop, slaydlar, format qog‘ozlari,

	markerlar, skotch
O ‘qitish shakli	Jamoaviy va guruhlarda ishlash.
O ‘qitish shart-sharoiti	Texnik vositalardan foydalanishga va guruxlarda ishlashga mo‘ljallangan auditoriya
Monitoring va baholash	Savol-javob, Nazorat savollari

1.2.Ma’ruza mashg‘ulotining texnologik xaritasi

Faoliyat boskichlari	Faoliyat mazmuni
	O‘qituvchining	Talabaning
I. Mavzuga kirish bosqichi (20 daqiqa)	1.1.O‘quv fanining nomini e’lon kiladi. Fan haqida dastlabki tushuncha beradi va fan miqyosida uslubiy va tashkiliy ishlarning asosiy tomonlarini ochib beradi. Mazkur fan bo‘yicha o‘rganiladigan mavzularni e’lon qiladi, ular haqida qisqacha ma’lumot beradi, hamda seminar va amaliy mashg‘ulotlar bilan bog‘laydi. Fan reytingi: joriy, oraliq va yakuniy nazoratning baholash mezonlari bilan tanishtiradi (1-ilova). Adabiyotlar ro‘yxatini taqdim etadi va izoxlaydi (slayd). Mavzuning nomi, maqsadi va kutilajak o‘quv natijalarini e’lon qiladi. «Aqliy hujum» metodini qo‘llab, mavzu bo‘yicha tanish tushunchalarni aytishlarini taklif qiladi (2-ilova). Barcha takliflarni doskaga yozib boradi. Ushbu ishni o‘quv mashg‘ulotining	Tinglaydilar. Tinglaydilar va yozib oladilar Mavzuni daftarlariga yozadilar.

	yakunida oxiriga yetkazishlarini aytadi.	O‘z fikrlarini bildiradilar.
II. Asosiy bosqich (50 daqiqa)	Mavzu bo‘yicha ma’ruza matnlarini tarqatadi: mavzu rejasi va asosiy tushunchalar bilan tanishib chiqishni taklif qiladi. Namoyish qilish va izoxlash yordamida asosiy nazariy ma’lumotlarni beradi. Fanning predmeti, vazifalari va boshqa fanlar bilan aloqasini slaydlarda namoyish etib, tushuntiradi (3-ilova). Mavzuning har bir qismi bo‘yicha xulosalar qiladi. Talabalarning e’tiborini asosiy tushunchalarga va ahamiyatli tomonlariga jalb qiladi. Doskada qayd etilgan asosiy tushunchalarga qaytishni taklif qiladi. Talabalar bilan hamkorlikda tushunchalar ro‘yxatini aniqlash-tiradi, qaytarilganlarini olib tashlaydi, mavzuga tegishli bo‘lmagan ma’lumotlarni olib tashlaydi, hamda qayd etilmagan zarur tushuncha va atamalarni qo‘shadi (yozadilar).	Tinglaydilar. Har bir tayanch ibora va atamani muxokama qiladilar, daftarlariga yozib oladilar
III. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)	3.1. Mavzu bo‘yicha yakuniy xulosalar qiladilar. Faoliyat natijalarini izoxlaydi. Mazkur mavzu bo‘yicha egallangan bilimlar kelajakda qayerlarda qo‘llanilishi mumkinligi haqida	Savollar beradilar

	ma’lumot beradi.
	3.2.Talabalar faoliyatini va belgilangan o‘quv maqsadlariga erishilganlik darajasini taxlil qiladi va baholaydi.
	3.3.Mustaqil ishlashlari uchun vazifa beradi: (1) sxemaning bo‘sh kataklarini to‘ldirish (3-ilova); (2) nazorat savollariga og‘zaki javob berish.	Vazifani yozib oladilar

2. 
   FSMU texnologiyasi
   

(F) - Fikringizni bayon eting.
(C) - Fikringiz bayoniga biron sabab ko‘rsating.
(U) - Fikringizni umumlashtiring.
Baxolash kursatkichlari va mezonlari

Baxolash kursatkichlari va mezonlari (ballarda)	Munozara ishtirokchilari
	Ma’ruzachilar (F.I.Sh)
	1	2	3	4
Ma’ruzaning

mazmuni (2,5)
-mavzuga monandligi (1,5)
-mantikiy aniklik (0,5)
-xulosalarni kiskaligi (0,5)
Informasion texnologiyalardan foydalanganlik (kurgazmalik)- (0,9)
Reglament-(0,6)
Jami-4 ball
Takrizchi (F.I.Sh)
-ma’ruzaning tavsifi (3,0)
-ma’ruzaning kuchli tomonlarini aniklash (1,2)
-ma’ruzaning zaif tomonlarini aniklash (1,2)
Reglament (0,6)
Jami-3,0 ball
Opponentlar, ishtirokchilar (F.Sh.I)
Savollar:
-xar biri uchun (0,3)
Kushimcha
-xar biri uchun (0,3)
Moxiyati buyicha (0,3)
Jai-3,0 ball

6. 
   Mavzu. TUPROQLARNING TARQALISHI VA KLASSIFIKASIYASI
   

Reja;

1. 
   Tuproqlarning tarqalish qonuniyatlari.
   
2. 
   Zonallik tarqalish qonuniyati.
   
3. 
   O‘zbekiston tuproqlarining geografik tarqalishi
   

Hozirgi vaqtda tuproq-geografik rayonlashtirishda taksonomik birliklarning quyidagi sistemasi qabul qilingan:

• 
  Tuproq - bioiqlim mintaqasi,
  
• 
  Tuproq - bioiqlim oblasti
  
• 
  Tuproq zonasi,
  
• 
  Tuproq zonachasi,
  
• 
  Bioiqlim fasiyasi,
  
• 
  Tuproq okrugi,
  
• 
  Tuproq rayoni
  

Tuproq geografik tarqalishi. Yer yuzasida tuproqlarning geografik tarqalishi tabiiy sharoitlarning hududlar bo‘yicha tarqalishiga bog‘liq. «Modomiki barcha muhim tuproq paydo qiluvchilar - deb ezadi V.V.Ookuchayev - uyeg yuzasida kengliklarga uncha -muncha parallel ravishda cho‘zilgan, poyas eki zona shaklida taqsimlanar ekan, unda tuproqlar ham iqlim, o‘simliklar qoplami va boshqalarga qat’iy bog‘liq holda, yer yuzasida zonalar bo‘yicha joylashishi muqarram U.U. Ookuchayev tomonidan ta’riflangan ushbu kenglik - zonallik konsepsiya, keyinchalik K.O. Glinka, L.I. Prosalov, I.R. Gerasimov, U.A. Kovda, N.N. Rozovlar tomonidan rivojlantirildi. Yerning tuproq qoplamida kenglik tuproq - iqlim poyaslar eng katta birlik sifatida ajratiladi.
Tuproqlar sistematikasi haqida tushuncha. Tuproqshunoslikda,boshqa fanlardagi kabi, sistematika tadqiqotlami tashkillashtirishning boshlang‘ich qismi hisoblanadi, qaysiki uning erdamida tekshirish ob’yekti
tuproqni ilmiy o‘rganish amalga oshiriladi.Tuproqlar sistematikasi - bu yer yuzida mavjud bo‘lgan barcha tuproqlarning turli-tumal1ligi haqidagi ulaming diagnostik belgilariga a,soslangan har xil guruhlari (taksonomlari)ning orasidagi o‘zaro aloqasi va bog‘liqligini ko‘rsatib beradigan, hamda o‘ziga xos xususiyatlarini taqqoslash yo‘li bilan tuproqlarning har Bir turi va yuqori rang (daraja) dagi har qaysi taksonomini va u eki Bu taksonomlarning umumiy xususiyatlarini aniqlash haqidagi ta’limotdir. Tuproqlar sistematikasining asosiy maqsadi Uyeg yuzida, shu jumladan, alohida mamlakatlar, davlatlarda tarqalgan tuproqlarining to‘liq tizimi (klassifikasiyasi) ni yaratishdir.
Tuproqlar sistematikasi tarixiy-taqqoslash va geografik-taqqoslash uslublariga, tuproqlarning evolyusion rivojlanishi tamoyillariga tayanadi, unda tuproqshunoslikning barcha bo‘limlari ma’lumotlaridan foydalaniladi. Planetamiz tuproq qoplami umumiy tizimida u eki bu tuproqning tarkibini aniqlash bilan birga, tuproq sistematikasi, yer yuzasida tarqalgan tuproqlar juda katta turli-tumanligini anglashda muhim nazariy va amaliy ahamiyatga yega.
Tuproq sistematikasi haqidagi ta’limotga V.V.Dokuchayev, N.M.Sibirsev, k.D.Glipka, L.l.Prasolov, Ye.N.lvanova, A.N.Rozov, V.M.Fridland,

1. 
   P.Gerasimov, M.A.Orlov, M.A.Pankov, I.L.Muxanova, S.P.Suchkov, B.Xalnepesov, V.Abdulxanov, S.A. Shuvalov, A.M.Rasulov,
   

T.m.kopobluyeva, M.Mahmudov, V.G.Popov, k.Nasapov, A.Mahmudov, A.A. Tursunov, M.U.Karimova, R.Quziyev va boshqalar katta hissa qo‘shgan. Sistematika uchta vazifani bajagadi: ulardan biri - yer yuzasida tarqalgan tuproqlar orasidagi sifat va miqdor jihatidan farqlarni aniqlab beradi. Ushbu tuproqlar haqida imkoni boricha to‘liq ma’lumotlarni yig‘adi va mavjud ma’lumotlar asosida tuproqlarning mantiqiy ketma - ketligi bo‘yicha ro‘yxatini shakllantiradi, qaysiki, ularga asosan tuproqlar nomenklaturasi ro‘yxati va klassifikasiyasi tuziladi. Demak tuproqlar sistematikasi - tuproqlarning kengaytirilgan aniqlovchisi bo‘lib, fanda ma’lum bo‘lgan har bir tuproqning mukammal ta’rifini bermog‘i lozim. Yuqorida ko‘rsatilgan vazifalar tuproqlar sistematikasida tuproqlar nomenklaturasi, taksonomiyasi va diagnostikasi asosida va erdamida yechiladi.
Tuproqlar klassifikasiyasi (tasnifi). yer yuzasi tuproq qoplami, o‘zining murakkab tuzilislli va xilma -xilligi bilan xarakterlanadi. Tuproqlarlari o‘rganishda va rasional foydalanishda, ularni to‘g‘ri aniqlash ya’ni klassifikasiya qilish muhim ahamiyatga ega. Tuproqlarni o‘xshash belgilari, kelib chiqishi va unumdorligi kabi xususiyatlariga ko‘ra mvayyan gruppalarga birlashtirishga tuproq klassifikasiyasi (tasnifi) deyiladi.
Masalan, lessimon qumoq jinslardagi o‘rtacha qumoq, o‘rtacha qalinlikdagi
sho‘rxoksimon shimoliy och tusli bo‘z tuproqdagi nomlar: bo‘z
tuproq (tip), och tusli (tipcha), shimoliy (fasiya), sho‘rxoksimon (avlod),o‘rtacha
qalinlikdagi (tur), o‘rtacha qumoq (xil), Lessimon qumoq jinslar (razryad) ni aks
ettiradi.
Tuproqlar diagnostikasi va endoshish prinsplari. Tuproqlar
diagnostik ko‘rsatkichlari.Tuproqlar diagnoslikasi deganda ulami aniq qoidalarga muvofiq sistematikada tutgan o‘mini aniqlash maqsadida tavsitlvsh jaraeni tushuniladi.
Tuproqlar diagnostikasi vsosida quyidagi tamoyillar etadi: 1) profil uslubi; 2) kompleks endoshuv; 3) geografik-taqqoslash tahlili; 4) genetik tamoyil.
Jug‘rofik taqqoslash uslubi - tuproq paydo qiluvchi omillar bir xil
taqdirda bunday sharoitda hosil bo‘lgan tuproqlar xam o‘xshashligiga asoslangan.
Buning asosida tuproq paydo qiluvchi omillar haqidagi ta’limot etadi.
Genetik tamoyilning mohiyati tuproq sistematikasi va identifikasiyasida birinchi navbatda tuproq paydo bo‘lishijaraeni bilan bog‘liq bo‘lgan muhim xususiyatlarni hisobga olishdan iborat. Vi yerda tuproq profilining rivojlanishi va tabaqalanishi, u eki Bu birikmalarining to‘planishi eki kamayishi, tuproq paydo qiluvchi mahsulotlari transformasiyasi kabi mohiyatli genetik ko‘rsatkichlar ko‘zda tutiladi. Ular tuproq paydo bo‘lishi va evolyusiyasi haqida fikr yuritish uchun haqiqiy faktlar asosida fikr yuritdi.

6.