Bank auditi

2. Ayiraboshlash shaxobchalarini audit qilish tartibi 
Ayirboshlash punktida milliy va xorijiy valyuta, valyutaga doir to‘lov 
hujjatlari, qat’iy hisobda turadigan blankalar va boshqa boyliklar borligini
bevosita auditorning o‘zi ayirboshlash punkti xodimlari ishtirokida, 2 - bobida 
ko‘zda tutilgan chiqadi. Naqd pul va muassasasiga tegishli navbatdagi hisobot 
jo‘natilganidan keyin amalga oshirilgan operatsiyalar bo‘yicha summalarni 
hisobga olgan holda qiyoslanadi. 
Ayirboshlash punktlarida naqd boyliklarni tekshirish bilan bir qatorda 
quyidagilar aniqdanadi: 
a) Ayirboshlash punktini tashkil etish to‘g‘risida tegishli hujjatlar (bank 
boshqarmasining ayirboshlash punkti amalga oshirishi mumkin bo‘lgan 
operatsiyalar, ayirboshlash punktata rahbarlik va uning faoliyatini nazorat qilish 
zimmasiga yuklatilgan mansabdor shaxslar ro‘yhati ilova qilingan buyrug‘i) 
borligi, bitta xodim ishlaydigan ayirboshlash punktlarida esa u amalga oshirishi 
ruxsat etilgan valyuta operatsiyalari to‘g‘ri bajarilayotgani; 
b) Naqd chet el valyutasi va to‘lov hujjatlarini sotib olish hamda 
ishlatilmagan sumlarni chet el valyutasiga qayta ayirboshlash operatsiyalarini 
amalga oshirishning belgilangan qoidalariga rioya etilishi. Tekshiruv o‘tkazilgan 
kunda harid qilingan valyuta va to‘lov hujjatlari o‘z vaqtida va to‘liq qayd etilgani. 
Mavjud pul chet el valyutasi va boshqa boyliklar audit uchun to‘liq, taqdim 
etilganini aniqlash maqsadida ular ayirboshlash punktlarining ombor (javon)lari va 
xodimlarning stoli galadonlarida qolib ketmaganini tekshirish zarur; 
v) ayirboshlash punktlari muxofazalashning texnik vositalari va telefon 
bilan jixozlangani, pul omborlari bilan ta’minlangani, har bir kassirda plombir va 
bankning to‘rtburchak muxri borligi, ularni saqlash qoidalariga rioya qilinishi; 
g) ayirboshlash punktlari milliy valyuta va chet el valyutasi, yo‘l cheklari, 
qat’iy hisobda turadigan blankalar (377-shakldagi ma’lumotnomalar va 0402004-
shakldagi kvitansiya daftarlari, valyutani chetga olib chiqish uchun beriladigan
ruxsatnomalarning blankalari) bilan o‘z vaqtida va zarur miqdorda taminlanishi; 
d) boyliklar va hujjatlar ayirboshlash punktlariga etkazib berilishi 
qoidalariga rioya qilinishi, ular ayirboshlash punktlaridan bank muassasalariga 
o‘z vaqtida va to‘liq olib ketilishi. Boyliklar yo‘lda saqlanishining ahvoli; 
e) boyliklar va qat’iy hisobda turadigan blankalar (shu jumladan, kassirlar 
vaqtincha bo‘lmagan paytda), shanba va yakshanba kunlari operatsiya o‘tkazish 
uchun olingan milliy valyuta va chet el valyutasidagi bo‘nak saqlanishi qoidalariga 
rioya etilishi; 

---

j) ayirboshlash punktining yakunlangan ish kuni to‘g‘risidagi hisoboti 
berilishi muddatiga va boyliklar 
KOLDIRI 
bank muassasasiga yoki inkassatorlarga 
topshirilishi qoidalariga rioya qilinishi. hisobot tuzilishi to‘g‘riligi va uni 
asoslovchi hujjatlar borligi, hisobotda ko‘rsatilgan operatsiyalar bank 
muassasasi balansida to‘liq va o‘z vaqtida aks ettirilishi; 
z) ayirboshlash punktlarida pul summalari ortiqcha va kam chiqishi, buning 
sabablari, shunday dollar yuzasidan ko‘riladigan chora-tadbirlar; 
i) ayirboshlash punktlarini muntazam suratda to‘satdan audit qilib turish va 
audit natijalarini ko‘rib chiqish. 
Ayirboshlash punktlarini audit qilish natijalari bo‘yicha dalolatnoma 
tuziladi. Unda milliy valyuta, chet el valyutasi va to‘lov hujjatlari, shuningdek, 
qat’iy hisobda turadigan blankalar borligi hamda ular bank muassasasining 
buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga mos kelishi, ayirboshlash punktlari 
muxofazalashning texnik vositalari bilan qay darajada jixozlangani, fuqarolarga 
valyuta xizmati ko‘rsatish operatsiyalarini amalga oshirish qoidalariga rioya 
k;ilinishi va auditorning ixtiyoriga ko‘ra boshqa masalalar ko‘rsatib o‘tiladi. 
Toshkent shahar Bosh boshqarmasida chet el valyutasidagi bank 
operatsiyalarini audit qilish jarayonida eksport-import shartnomalarini to‘g‘ri 
ro‘yhatga olish va uni bajarilishi qonuniyligi, eksport shaotnomalari bo‘yicha 
mablag‘larning o‘z vaqtida kelib tushishi, kelib tushgan chet el valyutalari 
bo‘yicha majburiy to‘lovlarni belgilangan tartibda amalga oshirilishi tekщiriladi. 
Bundan tashqari, chet el oshirishni bank ichida nazorat qilish to‘g‘ri yo‘lga 
qo‘yilgani, hamda valyuta operatsiyalari keyin tekshirilishining ahvoli; 
k) valyuta operatsiyalari bo‘yicha hisob-kitob-pul hujjatlari 
rasmiylashtirilishi va saqlanishi qoidalariga rioya etilishi; 
l) valyuta operatsiyalari bo‘yicha daromad va xarajatlarning hisoblanishi va 
hisobning to‘g‘ri olib borilishi. 
Bosh boshqarmalarni audit qilish jarayonida rezident va norezidentlarga 
valyuta xizmati ko‘rsatish bo‘yicha ayirboshlash punktlarining ishi ham audit 
qilinadi. 
Tekshiruv ayirboshlash punktlari va karashli bo‘lgan bank muassasasi 
xodimlari uchun ham, ayirboshlash punktlari xodimlari uchun ham ko‘tilmagan 
bo‘lishi kerak. 
Ayirboshlash punktida milliy va xorijiy valyuta, valyutaga doir to‘lov 
hujjatlari, qat’iy hisobda turadigan blankalar va boshqa boyliklar borligini
bevosita auditorning o‘zi ayirboshlash punkti xodimlari ishtirokida, 2 - bobida 
ko‘zda tutilgan chiqadi. Naqd pul va muassasasiga tegishli navbatdagi hisobot 
jo‘natilganidan keyin amalga oshirilgan operatsiyalar bo‘yicha suxmalarni hisobga 
olgan holda qiyoslanadi. 
Ayirboshlash punktlarida naqd boyliklarni tekshirish bilan bir qatorda 
quyidagilar aniqlanadi: 
a) Ayirboshlash punktini tashkil etish to‘g‘risida tegishli hujjatlar (bank 
boshqarmasining ayirboshlash punkti amalga oshirishi mumkin bo‘lgan 
operatsiyalar, ayirboshlash punktata rahbarlik va uning faoliyatini nazorat qilish 
zimmasiga yuklatilgan mansabdor shaxslar ro‘yhati ilova qilingan buyrug‘i) 

---

borligi, bitta xodim ishlaydigan ayirboshlash punktlarida esa u amalga oshirishi 
ruxsat etilgan valyuta operatsiyalari to‘g‘ri bajarilayotgani; 
b) Naqd chet el valyutasi va to‘lov hujjatlarini sotib olish hamda 
ishlatilmagan sumlarni chet el valyutasiga qayta ayirboshlash operatsiyalarini 
amalga oshirishning belgilangan qoidalariga rioya etilishi. Tekshiruv o‘tkazilgan 
kunda harid qilingan valyuta va to‘lov hujjatlari o‘z vaqtida va to‘liq qayd etilgani. 
Mavjud pul chet el valyutasi va boshqa boyliklar audit uchun to‘liq taqdim 
etilganini aniqlash maqsadida ular ayirboshlash punktlarining ombor (javon)lari va 
xodimlarning stoli g‘aladonlarida qolib ketmaganini tekshirish zarur; 
v) Ayirboshlash punktlari muxofazalashning texnik vositalari va telefon 
bilan jixozlangani, pul omborlari bilan ta’minlangani, har bir kassirda plombir va 
bankning to‘rtburchak muxri borligi, ularni saqlash qoidalariga rioya qilinishi; 
g) Ayirboshlash punktlari milliy valyuta va chet el valyutasi, yo‘l cheklari,
qat’iy hisobda turadigan blankalar (377-shakldagi ma’lumotnomalar va 0402004-
shakldagi kvitansiya daftarlari, valyutani chetga olib chiqish uchun beriladigan
ruxsatnomalarning blankalari) bilan o‘z vaqtida va zarur miqdorda taminlanishi; 
d) Boyliklar va hujjatlar ayirboshlash punktlariga etkazib berilishi 
qoidalariga rioya qilinishi, ular ayirboshlash punktlaridan bank muassasalariga 
o‘z vaqtida va to‘liq olib ketilishi. Boyliklar yo‘lda saqlanishining ahvoli; 
e) Boyliklar va qat’iy hisobda turadigan blankalar (shu jumladan, kassirlar 
vaqtincha bo‘lmagan paytda), shanba va yakshanba kunlari operatsiya o‘tkazish 
uchun olingan milliy valyuta va chet el valyutasidagi bo‘nak saqlanishi qoidalariga 
rioya etilishi; 
j) Ayirboshlash punktining yakunlangan ish kuni to‘g‘risidagi hisoboti 
berilishi muddatiga va boyliklar qoldig‘i bank muassasasiga yoki inkassatorlarga 
topshirilishi qoidalariga rioya qilinishi. hisobot tuzilishi to‘g‘riligi va uni 
asoslovchi hujjatlar borligi, hisobotda ko‘rsatilgan operatsiyalar bank 
muassasasi balansida to‘liq va o‘z vaqtida aks ettirilishi; 
z) Ayirboshlash punktlarida pul summalari ortiqcha va kam chiqishi, buning 
sabablari, shunday dollar yuzasidan ko‘riladigan chora-tadbirlar; 
i) Ayirboshlash punktlarini muntazam suratda tusatdan audit qilib turish va 
audit natijalarini ko‘rib chiqish. 
Ayirboshlash punktlarini audit qilish natijalari bo‘yicha dalolatnoma 
tuziladi. Unda milliy valyuta, chet el valyutasi va to‘lov hujjatlari, shuningdek, 
qat’iy hisobda turadigan blankalar borligi hamda ular bank muassasasining 
buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga mos kelishi, ayirboshlash punktlari 
muxofazalashning texnik vositalari bilan kay darajada jixozlangani, fuqarolarga 
valyuta xizmati ko‘rsatish operatsiyalarini amalga oshirish qoidalariga rioya 
qilinishi va auditorning ixtiyoriga ko‘ra boshqa masalalar ko‘rsatib o‘tiladi. 
Toshkent shahar Bosh boshqarmasida chet el valyutasidagi bank operatsiyalarini 
audit qilish jarayonida eksport-import shartnomalarini to‘g‘ri ro‘yhatga olish va 
uni bajarilishi qonuniyligi, eksport shartnomalari bo‘yicha mablag‘larning o‘z 
vaqtida kelib tushishi, kelib tushgan chet el valyutalari bo‘yicha majburiy 
to‘lovlarni belgilangan tartibda amalga oshirilishi tekщiriladi. Bundan tashqari, 

---

chet el valyutasidagi bank operatsiyalarini audit qilishda xodimlarning chet ellarga 
xizmat safari borish uchun olingan hisobotdagi chet el valyutalarining to‘g‘ri 
berilganligi va topshirilgan bo‘nak hisobotlarining rasmiylashtirilishi, hisobotning 
to‘g‘ri topshirilganligiga e’tibor qaratilishi lozim. 
Valyuta hisob operatsiyalari buyicha tekshirish. 
Valyuta hisob operatsiyalarini tekshirishda quyidagilarga e’tibor beriladi: 
•valyuta hisob raqamlarining to‘g‘ri ochilganlngi: 
•chet el valyutasida amalga oshirilgan operatsiyalarning o‘z vaqtida va to‘g‘ri 
bajarilganligiga: 
•chet el valyutasidagi yuridik va jismoniy shaxslarning hisob varaqlari 
bo‘yicha buxgalteriya hisobining to‘g‘ri olib borilishi: 
•eksport va import shartnomalarining hisobga olinish ahvoli va ular bo‘yicha 
yig‘ma jildlarning yuritilishi ahvoli: 
•eksport va import operatsiyalari bo‘yicha dsbitor va kreditor qarzlarning 
paydo bo‘lish sabablari va ular bo‘yicha ko‘rilgan choralar: 
•chet el valyutasida amalga oshirilgan operatsiyalarning o‘z vaqtida va to‘g‘ri 
bajarilishi: 
•valyuta hisobvarag‘idagi valyuta mablag‘larining o‘z vaqtida va to‘g‘ri qayta 
baholanishi: 
•valyuta ayirboshlash shaxobchasining texnik jihozlanishi va u erda ish 
yuritish ahvoli Adliya vazirligidan 2000 yil 12 avgustda 958-son bilan 
ro‘yxatga olingan Markaziy bankning «Ayirboshlash shaxobchalari 
to‘grisida»gi 473-tartib asosida tekshiriladi. 
Bulardan tashqari valyuta amaliyotlarini tekshirishda «Western Union» pul 
o‘tkazmalarini o‘tkazish tartibi bo‘yicha ularnining to‘g‘ri qabul qilib o‘tkazilishi 
va berilishi tartibi ham tekshirib ko‘riladi. 
 
I. 
O’z bilimini tekshirish bo’yicha savollar 
1. Chet el valyutasidagi operatsiyalarni auditdan o’tkazish tartibi. 
2. Naqd chet valyutasidagi operatsiyalar qanday audit qilinadi? 
3. Inkasso operatsiyalarini audit qilish. 
4. Banklarning vakillik hisob varaqlarini audit qilish tartibi. 

---