Bank inqirozlari

Savdo qoidalarining buzilishi. Mazkur holat bank inqirozlarini boshidan kechirgan deyarli barcha mamlakatlarda kuzatildi. Eksport tarkibida asosiy o‘rin egallovchi moddalar boyicha narxlaming keskin tushishi eksport qiluvchi korxonalar va ularga xizmat ko‘rsatuvchi banklar faoliyatiga jiddiy salbiy ta’sir ко‘r sat di.
Xorijiy investitsiyalami jalb etishda moliviy bozorlami liberalizatsiyalash. Mazkur holatning barcha ijobiy tomonlarini hisobga olgan holda у ana shuni takidlash mumkinki, Lotin Amerikasi (80-90 yillaming birinchi yarmi) va Janubiy-Sharqiy Osiyo (1997-1998 yy.) marnlakatlari tajribasi shuni koTsatadiki, qisqa muddatli spekulyativ pullar va portfel investitsiyalar moliyaviy tizimning foiz stavkalari va valyuta kurslari tebranishlariga bolgan ta’sirchanligini oshiradi. Shuningdek, xorijiy investitsiyalaming chiqib ketishi iqtisodiyotni tang ahvolga keltirib qoyadi.
Be Igi langan valyuta kurst Bunday sharoitda mamlakatda narxlar barqarorligini ta’miniash maqsadida valyuta kursini sun’iy ravishda ushlab turilishi Markaziy bank valyuta zahiralari kamayishiga sabab boladi. Tashqi qarzlar bilan bogliq hisob-kitoblarda muammolar kuchayib, parallel valyuta bozori vujudga keladi. Bu esa, o‘z navbatida foiz stavkalarining oshishi va qarzdorlar tolovga layoqatliligining yomonlashuviga olib keladi.
Yuqorida qayd etib otilganlardan kelib chiqib, bank tizirnida inqirozni vujudga keltiruvchi turli omillaming ta’sir darajasini quyidagi jadval malumotlari orqali yoritib оЧапііг.


Bank inqirozlarini vujudga keltiruvchi omillaming ta’sir darajasi⁴

№	Bank inqirozi omillari	Ta’sir darajasi, %
1	Nazorat va tartibga solishga oid kamchiliklar	90
2	Bank menejmentiga oid kamchiliklar	69
3	Savdo qoidalarining buzilishi	69
4	Iqtisodiy turgtmlik(tanglik)	55
5	Siyosiy aralashuv	40
6	Afillangan shaxslarga kreditlar	31
7	Spekulyativ “poTakfko'pikJlar”	24
8	Firibgarlik	1 21
9	Davlat korxonalarini kreditlash	21
10	“Gotland kasalligi*	14
11	Kapitalning chiqib ketishi	7
12	Sud tizirnida mayjud muammolar	7
13	Omonatchilar tomonidan banklardan depozitlami olishning faollashuvi	7

K.V.Rudiy tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlarga ko‘ra bank inqirozlarining kelib chiqish sabablari quyidagilardan iborat⁵:

• 
  qadrsiz milliy valyuta;
  
• 
  dollarizatsiya darajasining yuqoriligi;
  
• 
  katta miqdordagi tashqi qarz;
  
• 
  yuqori byudjet defitsiti;
  
• 
  YalM o‘sish sur’atining pastligi;
  
• 
  banklami tartibga solishning zaifligi;
  

moliyaviy bozorlaming rivojlanmaganligi va ixtisoslashgan moliya-kredit muassasalari.

2. 
   Bank inqirozlarining salbiy oqibatlari, ularning
   turlari va shakllari
   

Mamlakat iqtisodiyotiga bank inqirozlarining ta’sirini aniqlash uchun ularning ta’sir doiralari, shuningdek, ulami yuzaga keltiruvchi omillarini tahlil qilish kerak.
Oqibatlariga ko‘ra, bank inqirozlarini uch guruhga ajratish mumkin: mikroiqtisodiy darajada ta’sir etuvchi, makroiqtisodiy darajada tarqaluvchi, iqtisodiyotning demonetizatsiyasi va inflyatsiya darajalarining oshishiga olib keluvchi byudjet-moliya tizimining masshtabli nobarqarorligiga olib keladi.
Iqtisodiyotda bank inqirozlarining salbiy oqibatlari Kaminskiy va Reynxartlar⁶ tomonidan empirik tadqiq etilib, ularning fikricha bank inqirozlarining oqibatlari quyidagilardan iborat:

• 
  depozitlaming olinishi;
  
• 
  pulga bolgan talabning pasayishi;
  
• 
  depozitlarga nisbatan pul oqimlarining o'sishi;
  
• 
  kreditlash hajmining pasayishi;
  
• 
  foiz stavkalarining o‘sishi;
  
• 
  М2 agregatining o‘sishi va iqtisodiy faollikning tushib ketishi.
  

Ba’zi bir rivojlanayotgan mamlakatlarda bank boshqaruvi bir kishi qolida bo Isa va banklar shaxsiy “hamyon” yoki sanoat guruhlarining piramida sxemasi funksiyalarini bajarganda bu sharoitlar yomonroq natijalar ham keltirishi mumkin edi. Bu sharoitlarda o‘z mijozlarini kreditlash “insayderlik” mahfiy malumotlar asosida operatsiya amalga oshiriladi va ochiqdan ochiq qalloblik jazolanmay qolaveradi. Shunday qilib, davlat banklari tijorat tamoyillariga asolanmagan, balki siyosiy mezonlariga asoslangan “asosiy agentlik”ga aylanib, boshqa yuqori darajadagi boshqaruvga ega banklaming ichki muhiti, shuningdek, moliyaviy barqarorlikka tahdid soladi.