Bank kartalarini turlari va ular bo’yicha hisoblarni amalga oshirish muomolari Reja: Kirish
Download 171.64 Kb.
|
Bank kartalarini turlari va ular bo’yicha hisoblarni amalga oshirish muomolari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish
|
Bank kartalarini turlari va ular bo’yicha hisoblarni amalga oshirish muomolari Reja: Kirish Plastik kartochkalar va ular bilan amalga oshiriladigan hisob kitoblarning mohiyati Bank plastik kartochkalarining turlari Plastik kartochkalar bilan xisob kitoblarni rivojlantirish masalalari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Bank plastik kartochkalar hozirgi kunda jahonning rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarida keng qo'llanilib, aholining ishonchiga sazovor bo'lgan qulay, samarali va ishonchli to'lov vositasi hisoblanadi. Plastik kartalar asosida hisob-kitoblar tizimining rivojlanishi nafaqat aholi, balki butun bir mamlakatning milliy iftixori bo'lgan milliy valyutaning qadrsizlanishining oldini oladi, mamlakat pul-kredit tizimi bir tekisda rivoj topishining ishonchli vositasi bo'lib xizmat qiladi. Hozirgi kunda mamlakatimizdagi barcha tijorat banklarining plastik kartochkalari bo'lib, ular orqali naqd pullarni bankomatlardan olish va savdo shoxobchalarida foydalanish mumkin. Plastik kartochkalar asosan aholi o'rtasida qo'llanilib, naqd pulga bo'lgan talabni kamaytirish, olib yurishdagi qulayligi, vaqtincha foydalanmasdan turgan mablag'larni daromad keltirish kabi ijobiy jihatlari mavjud. Plastik kartochka xarid qilingan tovar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun naqd pulsiz hisobkitoblarning zamonaviy, ishonchli va qulay to'lov vositasidir. Plastik kartochkalarning eng muhim xususiyati shundan iboratki, ular o'zaro hisob-kitoblarni amalga oshirishda ma'lum axborotlar to'plamini o'zida saqlashi mumkin. Plastik kartochkalardan foydalanganda, kartochka egasining xotirasida bank hisobvarag'ining joriy holati, barcha qilingan xaridlar va ko'rsatilgan xizmatlar amalga oshirilgan to'lovlar to'g'risidagi ko'pgina ma'lumotlarni ushlab turish zarurati bo'lmaydi. Plastik kartochkaga ega bo'lgan holda, maxsus uskuna yordamida pul mablag'larining holati va ularni harakatlanish; to'g'risidagi barcha ma'lumotlarga bir necha soniya ichida ega bo'lish mumkin. Plastik kartochkalarga quyidagicha izoh berilgan: "Bank plastik kartochkalari bank tomonidan emissiya qilingan, personalizatsiyalangan, to'lov vositasi sifatida ishlatiladigan va o'z saqlovchisiga bank hisobva rag'idagi mablag'lari doirasida operatsiyalarni, jumladan, hisobvaraq orqali naqd pulsiz hisob-kitoblarni (to'lovlarni) amalga oshirish, undan naqd pul mablag'larini va bank kreditini olish imkonini beruvchi bark plastik kartasi. Bank plastik kartochkalaridan jismoniy shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan naqd pulsiz hisobkitoblarda, shuningdek naqd pul beradigan shoxobchalar va bankomatlardan nad pul mablag'larini olishda foydalaniladi""1. Haqiqatda plastik kartochka xarid qilingan tovar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun naqd pulsiz hisob kitoblarning zamonaviy, ishonchli va qulay to'lov vositasidir. va yurida Kartochkalar unga ma'lumot yozish, ya'ni kiritish usullariga ko'ra embossirlangan (ma'lumotlar kuchli bosim bilan yoziladi), grafikli yozish, shtrix kod bilan ifodalash, magnit lentaga yozish va chipli turlarga bo'lish mumkin. Kartochkalarning o'zi qanday maqsadga foydalanishga ko'ra bir necha turga bo'linadi: -Identifikatsiya kartalari. Ular kartochka egalarini identifikatsiyalash, ya'ni biror binoga kirishga yoki biror uskunada belgilangan operatsiyalarni amalga oshirishga ruxsat beradi. - Klub yoki diskont kartalari. Ushbu kartochkaga ega bo'lgan shaxslar uning emitentlari boʻlgan klub yoki savdo tarmog'ining xizmatidan foydalanishda, tovarlarni xarid qilishda ma'lum imtiyozlarga ega boladilar. -Bank kartalari. Bularga biz yuqorida ko'rib o'tgan to'lov vositalari bo'lgan, banklar tomonidan emissiya qilinadigan plastik kartochkalar kiradi. Biz ushbu bank kartalar haqida so'z yuritamiz. 115 Bank plastik kartochkasi - bu personallashtirilgan to'lov vositasi bo'lib, u foydalanuvchiga tovar va xizmatlarga naqd pulsiz haq to'lash, bankomat va bank boʻlimlaridan naqd pul olish imkoniyatini beradi. Hisob-kitoblarni amalga oshirish imokniyatiga kora plastic kartalar debet va kredit kartalarga boʻlinadi: -Kredit kartochkalar. Bunda foydalanuvchilar tovar va xizmatlarni kreditga olishda va kassa qarzini olishda kredit liniyasidan foyda lanishadi. Ya'ni tovar xarid qilayotganda mijozning hisob raqamidagi pul mablag'i yetmasa, bank unga ma'lum limit doirasida kredit beradi. Plastik kartochkalar va ular bilan amalga oshiriladigan hisob kitoblarning mohiyati Plastik kartochkalardan foydalanganda, kartochka egasining xotirasida bank hisobvarag'ining joriy holati, barcha qilingan xaridlar va ko'rsatilgan xizmatlar amalga oshirilgan to'lovlar to'g'risidagi ko'pgina ma'lumotlarni ushlab turish zarurati bo'lmaydi. Plastik kartochkaga ega bo'lgan holda, maxsus uskuna yordamida pul mablag'larining holati va ularni harakatlanish; to'g'risidagi barcha ma'lumotlarga bir necha soniya ichida ega bo'lish mumkin. Plastik kartochkalarga quyidagicha izoh berilgan: "Bank plastik kartochkalari bank tomonidan emissiya qilingan, personalizatsiyalangan, to'lov vositasi sifatida ishlatiladigan va o'z saqlovchisiga bank hisobva rag'idagi mablag'lari doirasida operatsiyalarni, jumladan, hisobvaraq orqali naqd pulsiz hisob-kitoblarni (to'lovlarni) amalga oshirish, undan naqd pul mablag'larini va bank kreditini olish imkonini beruvchi bank plastik kartasi. Kredit ma'lum muddat mobaynida so'ndirilishi kerak. Kreditni mijoz karta hisobvarag'i ochish chog'ida qo'ygan sug'urta depozitidan yoki kartochka egasi naqd pul qo'ygan yoki pul o'tkazgan hisobvaraqdan pul o'tkazib so'ndirishi mumkin. Debetli kartochkalar. Bunda foydalanuvchilar bankomatlardan naqd pul olish va elektron terminaldan foydalangan holda hisob-kitob qilish orqali tovarlarga va xizmatlarga haq to'lashi mumkin. Bunda foydala nuvchining bankdagi hisobvarag'idan mablag'i hisobdan chiqariladi. Debet kartalar bo'yicha agar foydalanuvchining hisobvarag'ida mablag' mavjud bo'lmasa, bu plastik kartochkalar bo'yicha muomalalar amalga oshirilmaydi. Kredit kartochkalardan debet kartalarning afzalligi bir to'lov bo'yicha cheklanishlarning yo'qligi hisoblanadi. Foydalanish xarakteriga ko'ra kartochkalar shaxsiy, oilaviy va korporativ turlarga boʻlinadi. Ularning har biriga izoh beramiz: -Shaxsiy kartochka bu bankning alohida mijoziga beriladi. Bun day kartochkalar «standart» yoki «Oltin» bo'lishi mumkin. Bu kartoch kalar yuqori kreditga layoqatli mijozlarga beriladi. Bunda foydala nuvchilar ko'p imtiyozlarga ega boʻladi. - Oilaviy kartochka bu kartochkalar hisobvaraq bo'yicha javobgarlikni o'z zimmasiga olgan oilaning bir a'zosiga beriladi. - Korporativ kartochka - tashkilot va korxonalarga beriladi. Korpo rativ bank kartalaridan foydalangan holda naqd pulsiz shaklda to'lash uchun sarf qilinayotgan pul mablag'lari korporativ bank kartasining saqlovchisiga hisobdorlik sharti bilan beriladigan, qat'iy tarzda belgilangan maqsadlarga ishlatiladigan mablag'lar bo'lib hisoblanadi.. Bundan tashqari, magnit va smart kartochkalar farqlanadi. Magnitli kartochkaga uning egasi toʻgʻrisidagi ma'lumotlar va tovar yoki xizmatga haq to'lash uchun zarur miqdordagi pulni hisobdan chiqarish uchun qaysi bankka murojaat qilish to'g'risidagi axborot yoziladi. Bunday kartochkada kartochka schyotidagi pul miqdori to'g'risidagi axborot bo'lmaydi. Smart-kartochkada mijoz, emitent-bank to'g'risidagi shifrlangan ma'lumot, pul o'tkazish va hisobdan chiqarishga oid shaxsiy kod, shuningdek o'tkazilgan pul mblag'lari to'g'risidagi axborot saqlanadi. Soxta mikroprotsessor kartochkasini amalda yasab bo'lmaydi. Chipda saqlanayotgan axborotdan har qanday ruxsatsiz foydalanish chipning blokirovka qilinishiga va buzilishiga olib keladi. So'nggi vaqtda to'lov vositasi sifatida aynan smart-kartalardan foydalanish anchagina ko'paygani kuzatilmoqda. Kartochkalami yana ularga identifikatsiya axborotini egasining ismi, kartochka raqami, uning amal qilish muddati va shu kabilarni kiritish usuli bo'yicha farqlash mumkin. U embosserlash usuli bilan kiritilishi mumkin: maxsus apparat (embosser) ma'lumotlarni bo'rtma harflar bilan bosib yozadi. Bunday kartochka embosserlangan kartochka deyiladi. 116 Ba'zan identifikatsiyalovchi axborot kuydirib yoziladi va odatda, bunday kartochka faqat elektron foydalanishga mo'ljallangan boʻladi. Mikroprotsessorli plastik kartochkalarning eng muhim xususiyati shundan iboratki, ular turli xildagi oʻzaro hisob-kitoblarni amalga oshirishda foydalanadigan ma'lum axborotlar to'plamini oʻzida saqlashi mumkin. Shunday qilib, har bir turdagi kartochkaning o'ziga xos xususiyati boʻlib, ular paydo boʻlgandan boshlab to hozirgi kungacha mukammalashib bormoqda. Bugungi kunda dunyoning 200 dan ortiq mamlakati o'z to'lov tizimida plastik kartochkalardan foydalanishi to'lov kartalari bank tizimidagi texnologik revolyutsiyaning eng muhim elementlaridan ekanini koʻrsatadi. Aynan plastik kartochkalar ko'p hollarda elektron bank tizimining hal qiluvchi elementi sifatida chiqmoqda. Jahon bank tizimi amaliyotida plastik kartochkalar foydaning asosiy manbasi hisoblanadi. Ayrim ma'lumotlarga ko'ra, AQShda jami bank kreditlarining 6 foizigina kredit kartalar orqali beriladi. Shu bilan bir qatorda bu banklar foydalarining 10 foizini aynan kredit kartalarga xizmat qilishdan oladilar. Shuningdek ushbu texnologiyalarni boshqarib va nazorat qilib tunechi subyektlar, ular faoliyatini tartibga soluvchi qonuniy hay asoslar kerak bo'ladi. Bularning barchasi plastik kartochkalar orqali amalga oshiriladigan hisob-kitoblar tizimini tashkil etadi. To'lovlarni qanday algoritmda amalga oshirilishi esa hisob-kitoblar mexanizmini belgilaydi. Plastik kartochkalarning turlari, amal qilish segmenti (lokal yoki xalqaro), mijozlarning xususiyatlari va boshqa omillarga qarab hisob kitoblar mexanizmi turlicha bo'lishi mumkin. Buni har bir to'lov tizimi mustaqil belgilaydi. 4.6.6-rasmni qisqacha tushuntiramiz. Karta egasi xizmat ko'rsatish shoxobchasiga kelib, tovar xarid qilish yoki xizmat haqqini to'lash uchun kartasini beradi. Shoxobcha xodimi karta haqiqiyligini sirtdan tekshiradi hamda emitentga mijozning vakolati va moliyaviy imkoniyatini tasdiqlash uchun so'rov yuboradi. Bu avtorizatsiya deyiladi va uning natijasida operatsiyani amalga oshirishga ruxsat beriladi yoki u ta'qiqlanadi. Avtorizatsiya texnologiyasi to'lov tizimi, karta turi va xizmat ko'rsatish shoxobchasining texnik jihozlanishiga bog'liq bo'ladi. Ushbu mexanizm klassik mexanizm hisoblanadi va u jahondagi magnitli plastik kartochkalar orqali amalga oshiriladigan aksariyat hisob-kitoblarning asosidir. Bunday kartochkalarga uning egasi to'g'risidagi ma'lumotlar va tovar yoki xizmatga haq to'lash uchun zarur miqdordagi pulni hisobdan chiqarish uchun qaysi bankka murojaat qilish to'g'risidagi axborot yoziladi. Bunday kartochkada kartochka schyotidagi pul miqdori to'g'ri sidagi axborot bo'lmaydi. Shu nuqtayi nazardan bunday kartochkalar to'lovlarni amalga oshirayotganda mijozning bankdagi hisob raqami uchun "kalit" vazifasini bajaradi. Ushbu mexnizm onlayn mexanizm deyiladi. 117 Shu bilan bir qatorda offlayn mexanizm ham mavjudki, u avtori zatsiya jarayonida kartaga bir qancha qo'shimcha talablar qo'yadi. (1 rasmga qarang). Jumladan: -kartaning o'zida xarajat limiti miqdori haqida ma'lumot saqlanishi lozim; -avtorizatsiyadan so'ng limit qoldig'ining nazorat qilinadigan kamayib borish imkoniyati (kartani debetlash); -limitni qayta tiklash (kartani kreditlash). Offlayn avtorizatsiya qilish uchun karta POS terminalga solinadi. Bunda terminal va karta oʻrtasida oldindan yozilgan ma'lumotlar almashishi yuz beradi. Ushbu jarayon muvaffaqiyatli bajarilganidan so'ng to'lov summasi ko'rsatiladi, mijoz esa PIN kodini kiritadi. Shu yo'l bilan kartadagi qoldiq to'lov summasiga kamaytiriladi. POS terminal tranzaksiya haqidagi ma'lumotlarni saqlab qoladi. Karta esa egasiga qaytariladi. Shu tariqa kun davomida tranzaksiyalar haqidagi ma'lumotlar POS terminalda yoki unga ulangan kompyuterda yoxud terminalga oʻrnatil gan maxsus smart kartada yig'iladi. Kun oxirida ushbu ma'lumotlar protsessing markazga jo'natiladi va hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Lokal to'lov tizimida amal qiladigan mexanizmlar bilan bir qatorda nisbatan rivojlangan (lokal chegaradan chetga chiquvchi) hisob-kitob mexanizmlarni ham ko'rib o'tish joiz. Bunday to'lov tizimlarida hisob kitoblar mexanizmi emitent va ekvayer funksiyalarining chegaralanishi hamda ishtirokchilar tarkibiga hisob-kitob banki va protsessing kompa niyasining qo'shilishi bilan murakkablashadi . Bir qator g'arb olimlari to'lov tizimlarini uchta katta guruhga bo'lishadi - kreditli, debetli va hisob-kitob to'lov tizimlari. Kreditli tizim kartochka hisob raqamida boshlang'ich nol qoldiq boʻlishini ko'zda tutadi. Kartochka bilan boʻladigan barcha operatsiyalar hisob raqam debeyiga yozilib boradi va karta egasi ularni ma'lum shartlarda so'ndiradi. Bank plastik kartalari o'z vazifasiga koʻra hisob-kitoblarda (debetli va kreditli) oraliq instrument hisoblanadi. Kreditli mexanizm ayniqsa lokal tizimda, ya'ni emitent ham, ekvayer ham bitta bank boʻlganda qulaydir. Bunda asosan magnit chiziqli kartalardan foydalaniladi. Ushbu mexanizmda yagona so'rov yuborish texnologiyasidan foydalaniladi. Ya'ni bitta so'rov ham avtorizatsiya uchun, ham mablag'ni karta hisob raqamidan yechish uchun yuboriladi. Bunda: 1. Karta terminalga solinadi; 2. Mijozning to'lovga layoqatliligini aniqlash uchun so'rov 3. Toʻlovga layoqatlilik tasdiqlanadi; 4-5. Karta hisob raqamidan xizmat ko'rsatish shoxobchasi hisob raqamiga mablag' o'tkazib beriladi. 118 Yuqorida ko'rib o'tilganidek, plastik kartochkalar orqali hisob kitoblarni amalga oshirish mexanizmlari turlichadir. Biz faqat ularning asosiylariga to'xtalib o'tdik. Har bir bank, to'lov tizimini tashkil etmoqchi bo'lgan har bir tashkilot va davlat o'zining imkoniyatlari, texnik jihozlanishi va mijozlar xususiyatlaridan kelik chiqib, ushbu mexanizmlarni o'ziga moslashtiradi. Respublikamizda plastik kartochkalar bilan hisob-kitoblar O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2013-yil 26 apreldagi 9/1 sonli Qarori bilan tasdiqlangan, O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2013-yil 3-iyunda 2465-son bilan ro'yxatga olingan "O'zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to'g'risida"gi Nizom asosida amalga oshiriladi. Kredit ma'lum muddat mobaynida so'ndirilishi kerak. Kreditni mijoz karta hisobvarag'i ochish chog'ida qo'ygan sug'urta depozitidan yoki kartochka egasi naqd pul qo'ygan yoki pul o'tkazgan hisobvaraqdan pul o'tkazib so'ndirishi mumkin. Debetli kartochkalar. Bunda foydalanuvchilar bankomatlardan naqd pul olish va elektron terminaldan foydalangan holda hisob-kitob qilish orqali tovarlarga va xizmatlarga haq to'lashi mumkin. Bunda foydala nuvchining bankdagi hisobvarag'idan mablag'i hisobdan chiqariladi. Debet kartalar bo'yicha agar foydalanuvchining hisobvarag'ida mablag' mavjud bo'lmasa, bu plastik kartochkalar bo'yicha muomalalar amalga oshirilmaydi. Kredit kartochkalardan debet kartalarning afzalligi bir to'lov bo'yicha cheklanishlarning yo'qligi hisoblanadi. Foydalanish xarakteriga ko'ra kartochkalar shaxsiy, oilaviy va korporativ turlarga boʻlinadi. Ularning har biriga izoh beramiz: -Shaxsiy kartochka bu bankning alohida mijoziga beriladi. Bun day kartochkalar «standart» yoki «Oltin» bo'lishi mumkin. Bu kartoch kalar yuqori kreditga layoqatli mijozlarga beriladi. Bunda foydala nuvchilar ko'p imtiyozlarga ega boʻladi. - Oilaviy kartochka bu kartochkalar hisobvaraq bo'yicha javobgarlikni o'z zimmasiga olgan oilaning bir a'zosiga beriladi. - Korporativ kartochka - tashkilot va korxonalarga beriladi. Korpo rativ bank kartalaridan foydalangan holda naqd pulsiz shaklda to'lash uchun sarf qilinayotgan pul mablag'lari korporativ bank kartasining saqlovchisiga hisobdorlik sharti bilan beriladigan, qat'iy tarzda belgilangan maqsadlarga ishlatiladigan mablag'lar bo'lib hisoblanadi.. Bundan tashqari, magnit va smart kartochkalar farqlanadi. Magnitli kartochkaga uning egasi toʻgʻrisidagi ma'lumotlar va tovar yoki xizmatga haq to'lash uchun zarur miqdordagi pulni hisobdan chiqarish uchun qaysi bankka murojaat qilish to'g'risidagi axborot yoziladi. Bunday kartochkada kartochka schyotidagi pul miqdori to'g'risidagi axborot bo'lmaydi. Smart-kartochkada mijoz, emitent-bank to'g'risidagi shifrlangan ma'lumot, pul o'tkazish va hisobdan chiqarishga oid shaxsiy kod, shuningdek o'tkazilgan pul mblag'lari to'g'risidagi axborot saqlanadi. Soxta mikroprotsessor kartochkasini amalda yasab bo'lmaydi. Chipda saqlanayotgan axborotdan har qanday ruxsatsiz foydalanish chipning blokirovka qilinishiga va buzilishiga olib keladi. So'nggi vaqtda to'lov vositasi sifatida aynan smart-kartalardan foydalanish anchagina ko'paygani kuzatilmoqda. Kartochkalami yana ularga identifikatsiya axborotini egasining ismi, kartochka raqami, uning amal qilish muddati va shu kabilarni kiritish usuli bo'yicha farqlash mumkin. U embosserlash usuli bilan kiritilishi mumkin: maxsus apparat (embosser) ma'lumotlarni bo'rtma harflar bilan bosib yozadi. Bunday kartochka embosserlangan kartochka deyiladi. 116 Ba'zan identifikatsiyalovchi axborot kuydirib yoziladi va odatda, bunday kartochka faqat elektron foydalanishga mo'ljallangan boʻladi. Mikroprotsessorli plastik kartochkalarning eng muhim xususiyati shundan iboratki, ular turli xildagi oʻzaro hisob-kitoblarni amalga oshirishda foydalanadigan ma'lum axborotlar to'plamini oʻzida saqlashi mumkin. Shunday qilib, har bir turdagi kartochkaning o'ziga xos xususiyati boʻlib, ular paydo boʻlgandan boshlab to hozirgi kungacha mukammalashib bormoqda. Bugungi kunda dunyoning 200 dan ortiq mamlakati o'z to'lov tizimida plastik kartochkalardan foydalanishi to'lov kartalari bank tizimidagi texnologik revolyutsiyaning eng muhim elementlaridan ekanini koʻrsatadi. Aynan plastik kartochkalar ko'p hollarda elektron bank tizimining hal qiluvchi elementi sifatida chiqmoqda. Jahon bank tizimi amaliyotida plastik kartochkalar foydaning asosiy manbasi hisoblanadi. Ayrim ma'lumotlarga ko'ra, AQShda jami bank kreditlarining 6 foizigina kredit kartalar orqali beriladi. Shu bilan bir qatorda bu banklar foydalarining 10 foizini aynan kredit kartalarga xizmat qilishdan oladilar. Shuningdek ushbu texnologiyalarni boshqarib va nazorat qilib tunechi subyektlar, ular faoliyatini tartibga soluvchi qonuniy hay asoslar kerak bo'ladi. Bularning barchasi plastik kartochkalar orqali amalga oshiriladigan hisob-kitoblar tizimini tashkil etadi. To'lovlarni qanday algoritmda amalga oshirilishi esa hisob-kitoblar mexanizmini belgilaydi. Plastik kartochkalarning turlari, amal qilish segmenti (lokal yoki xalqaro), mijozlarning xususiyatlari va boshqa omillarga qarab hisob kitoblar mexanizmi turlicha bo'lishi mumkin. Buni har bir to'lov tizimi mustaqil belgilaydi. 4.6.6-rasmni qisqacha tushuntiramiz. Karta egasi xizmat ko'rsatish shoxobchasiga kelib, tovar xarid qilish yoki xizmat haqqini to'lash uchun kartasini beradi. Shoxobcha xodimi karta haqiqiyligini sirtdan tekshiradi hamda emitentga mijozning vakolati va moliyaviy imkoniyatini tasdiqlash uchun so'rov yuboradi. Bu avtorizatsiya deyiladi va uning natijasida operatsiyani amalga oshirishga ruxsat beriladi yoki u ta'qiqlanadi. Avtorizatsiya texnologiyasi to'lov tizimi, karta turi va xizmat ko'rsatish shoxobchasining texnik jihozlanishiga bog'liq bo'ladi. Ushbu mexanizm klassik mexanizm hisoblanadi va u jahondagi magnitli plastik kartochkalar orqali amalga oshiriladigan aksariyat hisob-kitoblarning asosidir. Bunday kartochkalarga uning egasi to'g'risidagi ma'lumotlar va tovar yoki xizmatga haq to'lash uchun zarur miqdordagi pulni hisobdan chiqarish uchun qaysi bankka murojaat qilish to'g'risidagi axborot yoziladi. Bunday kartochkada kartochka schyotidagi pul miqdori to'g'ri sidagi axborot bo'lmaydi. Shu nuqtayi nazardan bunday kartochkalar to'lovlarni amalga oshirayotganda mijozning bankdagi hisob raqami uchun "kalit" vazifasini bajaradi. Ushbu mexnizm onlayn mexanizm deyiladi. 117 Shu bilan bir qatorda offlayn mexanizm ham mavjudki, u avtori zatsiya jarayonida kartaga bir qancha qo'shimcha talablar qo'yadi. (1 rasmga qarang). Jumladan: -kartaning o'zida xarajat limiti miqdori haqida ma'lumot saqlanishi lozim; -avtorizatsiyadan so'ng limit qoldig'ining nazorat qilinadigan kamayib borish imkoniyati (kartani debetlash); -limitni qayta tiklash (kartani kreditlash). Offlayn avtorizatsiya qilish uchun karta POS terminalga solinadi. Bunda terminal va karta oʻrtasida oldindan yozilgan ma'lumotlar almashishi yuz beradi. Ushbu jarayon muvaffaqiyatli bajarilganidan so'ng to'lov summasi ko'rsatiladi, mijoz esa PIN kodini kiritadi. Shu yo'l bilan kartadagi qoldiq to'lov summasiga kamaytiriladi. POS terminal tranzaksiya haqidagi ma'lumotlarni saqlab qoladi. Karta esa egasiga qaytariladi. Shu tariqa kun davomida tranzaksiyalar haqidagi ma'lumotlar POS terminalda yoki unga ulangan kompyuterda yoxud terminalga oʻrnatil gan maxsus smart kartada yig'iladi. Kun oxirida ushbu ma'lumotlar protsessing markazga jo'natiladi va hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Lokal to'lov tizimida amal qiladigan mexanizmlar bilan bir qatorda nisbatan rivojlangan (lokal chegaradan chetga chiquvchi) hisob-kitob mexanizmlarni ham ko'rib o'tish joiz. Bunday to'lov tizimlarida hisob kitoblar mexanizmi emitent va ekvayer funksiyalarining chegaralanishi hamda ishtirokchilar tarkibiga hisob-kitob banki va protsessing kompa niyasining qo'shilishi bilan murakkablashadi (3-rasmga qarang). Bir qator g'arb olimlari to'lov tizimlarini uchta katta guruhga bo'lishadi - kreditli, debetli va hisob-kitob to'lov tizimlari. Kreditli tizim kartochka hisob raqamida boshlang'ich nol qoldiq boʻlishini ko'zda tutadi. Kartochka bilan boʻladigan barcha operatsiyalar hisob raqam debeyiga yozilib boradi va karta egasi ularni ma'lum shartlarda so'ndiradi. Bank plastik kartalari o'z vazifasiga koʻra hisob-kitoblarda (debetli va kreditli) oraliq instrument hisoblanadi. Kreditli mexanizm ayniqsa lokal tizimda, ya'ni emitent ham, ekvayer ham bitta bank boʻlganda qulaydir. Bunda asosan magnit chiziqli kartalardan foydalaniladi. Ushbu mexanizmda yagona so'rov yuborish texnologiyasidan foydalaniladi. Ya'ni bitta so'rov ham avtorizatsiya uchun, ham mablag'ni karta hisob raqamidan yechish uchun yuboriladi. Bunda: 1. Karta terminalga solinadi; 2. Mijozning to'lovga layoqatliligini aniqlash uchun so'rov 3. Toʻlovga layoqatlilik tasdiqlanadi; 4-5. Karta hisob raqamidan xizmat ko'rsatish shoxobchasi hisob raqamiga mablag' o'tkazib beriladi. Yuqorida ko'rib o'tilganidek, plastik kartochkalar orqali hisob kitoblarni amalga oshirish mexanizmlari turlichadir. Biz faqat ularning asosiylariga to'xtalib o'tdik. Har bir bank, to'lov tizimini tashkil etmoqchi bo'lgan har bir tashkilot va davlat o'zining imkoniyatlari, texnik jihozlanishi va mijozlar xususiyatlaridan kelik chiqib, ushbu mexanizmlarni o'ziga moslashtiradi. Respublikamizda plastik kartochkalar bilan hisob-kitoblar O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2013-yil 26 apreldagi 9/1 sonli Qarori bilan tasdiqlangan. Naqd pulsiz hisob-kitoblarning oxirgi yillarda rivojlanib borayotgan shakli bu - plastik kartochkalardir. Plastik kartochka - bu shaxsiy to'lov vositasi bo'lib, uni kartochkadan foydalanuvchi shaxs mahsulot va xizmatlar uchun naqd pulga to'lovni amalga oshirishi uchun taqdim etadi, shuningdek, banklar va bankomatlardan naqd mablag`larni olish uchun ishlatiladi. O'zbekistonda ham plastik kartochkalar bilan operatsiyalar 1994-1995-yillardan amaliyotga tatbiq etilgan bo'lib, plastik kartochkalar soni, bu kartochkalar orqali o'tkazilgan operatsiyalar soni va summasi, terminal va bankomatlar soni yildan - yilga ortib bormoqda. Plastik kartochka, tegishli bankda, kartochka egasining hisobvarag'i mavjudligini, tasdiqlovchi va naqd pulsiz tovarlar, ishlar, yoki xizmatlarni sotib olish huquqini beruvchi, shaxsi belgilangan, bank tomonidan chiqarilgan to'lov vositasini o'zida ifoda etadi. To'lov kartochkalari ishlatilishi vaqtida yuzaga keluvchi to'lov majburiyatlarini bajarilishini kartochkani chiqargan bank emitent kafolatlaydi. Shuning uchun kartochkalar o'zining amal qilish muddati davomida bankning mulki bo'lib qoladi, mijozlar uni faqatgina foydalanish uchun oladilar Plastik kartochkada, albatta bir xil ma'noli identiflkatsiya qiladigan emitentning nomi va logotipi qayd qilinishi shart. Plastik kartochkalar, jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar, yoki yakka tartibdagi tadbirkorlar, hamda mahsulotni sotuvchi, ish bajaruvchi, yoki xizmat ko'rsatuvchi yuridik shaxslar, yoki yakka tartibdagi tadbirkorlar o'rtasidagi bo'ladigan naqd pulsiz hisob-kitoblarda, shuningdek, naqd pul berish punktlari va bankomatlardan naqd pul olishda qo'llaniladi. Vakolatli banklar xalqaro plastik kartochkalar chiqarishi va ular bo'yicha xizmat ko'rsatishi mumkin, bunda ular xalqaro to'lov tizimlari bilan tuzilgan shartnomalarga va «Naqd pulsiz hisob-kitoblar to'g'risida»gi nizomga muvofiq, bajariladigan operatsiyalar qoidalariga amal qilishlari shart. Plastik kartochkalar bo'yicha xizmat ko'rsatish shartnomasi quyidagilarni o'z ichiga olishi shart: a) tomonlarning nomlari; b) shartnoma mavzusi; v) tomonlarning huquq va majburiyatlari; g) tomonlarning javobgarligi; d) hisob-kitoblarni o'tkazish shartlari.: e) shartnomaning amal qilish muddati va uni bekor qilish shartlari; j) nizolarni hal qilish tartibi; z) tomonlarning yuridik manzili. Plastik kartochkalarni o'z xususiyatlari va funksiyalariga qarab quyidagi turlarga bo'linishi mumkin. 1.Ishlab chiqarilgan materiallariga qarab: • Qog'ozli (kartonli). • Plastik. • Metall. 2.Kartaga ma'lumotlar yozilishiga qarab: • Grafik yozuv. • Shtrix -kodlashtirish. • Magnit chiziqdagi kodlashtirish. • Chip. • Lazer yozuv. 3.Emitentlariga qarab: • Bank kartochlari. • Xususiy kartochkalar. 4.Mijozlarga qarab: • Oddiy karta. • Kumush karta. • Oltin karta. Elektron karta. Aloqadorligi bo'yicha plastik kartochkalar shaxsiy, oilaviy va korporativ turlarga bo'linadi. a) Shaxsiy kartochka - bu jismoniy shaxsga berilgan plastik kartochkadir. b) Oilaviy kartochka - bu shaxsiy kartochka egasining ishonchnomasi asosida foydalanuvchiga berilgan plastik kartochkadir . v) Korporativ kartochka - bu yuridik shaxslarga xizmat ko'rsatish uchun mo'ljallangan plastik kaltochkadir. Korporativ kartochkalardan ish haqi va ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan boshqa to'lovlarni, shuningdek, naqd pul mablag'larini to'lashda foydalanish taqiqlanadi. Plastik kartochkalar bajaradigan vazifalari bo'yicha quyidagi turlarga bo'linadi: a) debet - kartochkasidan foydalanish uning egasiga, emitent bilan mijoz o'rtasida tuzilgan shartnoma shartlariga muvofiq, o'zining kartochkasidagi pul mablag'laridan tovarlar, ishlar, xizmatlar haqini to'lash va yoki naqd pul mablag'larini olishda (korporativ kartochkalardan tashqari) foydalanish imkonini beradi; b) kredit - kartochkasidan foydalanish uning egasiga, emitent bilan tuzilgan shartnoma shartlariga muvofiq, emitent tomonidan tovarlar, ishlar, xizmatlar haqini to'lash va yoki naqd pul mablag'larini olish uchun (korporativ kartochkalardan tashqari) berilgan kredit liniyasi miqdorida operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi; v) elektron hamyon - jismoniy shaxslarning kartochkasi bo'lib, undan foydalanish, uning egasiga plastik kartochkadagi qoldiq mablag'lar doirasida tovarlar, ishlar, xizmatlarga haq to'lash va yoki naqd pul mablag'larini olishga imkon beradi; Bitta elektron kartochkada bir necha «elektron hamyonlar» joylashgan bo'lishi mumkin.Plastik kartochkada uni shaxs nomiga biriktirishda quyidagi rekvizitlar yozilgan bo'lishi shart. a) identifikatsiya belgilari (karta raqami, seriyasi va boshqalar); b) bank-emitent (kartochkalarni chiqaruvchi bank)ning kodi; v) hisobvaraq raqami va kartochka egasining familiyasi, ismi, otasining ismi (tashkilot nomi); g) kartochkaning amal qilish muddati. Plastik kartochkada bir necha hamyonlar mavjud bo'lganda, identifikatsiya belgilari har bir hamyonni bir xii ma'noli identifikatsiyalashi lozim. Ko'rsatilgan rekvizitlardan tashqari, kartochkaga operatsiyalarni amalga oshirish va ular hisobini yuritish uchun zarur bo'lgan qo'shimcha belgilar kiritilishi mumkin. Shunday qilib, plastik kartochka - bu umumlashtirilgan termin bo'lib, u hamma tur kartochkalarni bajaradigan funksiyalari, ularning biror-bir belgilanishi, texnik imkoniyatlarini umumlashtirilgan holatdir. Hamma turdagi kartochkalarning asosiy xususiyatlari shundaki, bunda alohida axborot jamlanmasi va alohida yordamchi dasturlardan foydalanadi. Qayta to'lov vositasi sifatida foydalanishga tayyorlash (personalizatsiya) uchun qaytarilgan plastik kartochkalar hisobi 93609 «Saqlanayotgan qimmatliklar» ko'zda tutilmagan holatlar hisobvarag'ining alohida shaxsiy hisobvaraqlarida olib boriladi. Plastik kartochkalar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar qog'oz ko'rinishida (slip, elektron terminal kvitansiyasi) va/yoki elektron shakldagi (elektron terminal jumladan yoki bankomatdan olingan hujjat) hujjatlarni, shuningdek, hisob-kitoblar qatnashchilari o'rtasida tuzilgan shartnomalarda belgilangan boshqa hujjatlarni (bankomat kvitansiyasi va boshqalar) tuzish lozimligini ko'zda tutadi. Hujjatlar hisob-kitoblarda ishtirok etuvchi barcha tomonlar uchun zarur bo'lgan nusxalar miqdorida tuziladi.Kvitansiyalar o'tkazilgan operatsiyalarni qo'lda tiklash uchun barcha zarur ma'lumotlarni o'z ichiga olishi kerak. Plastik kartochkalardan foydalangan holda, operatsiyalarni amalga oshirishda tuzilgan hujjatlar rekvizitlari, plastik kartochkalar rekvizitlari bilan kartochka egalarining bank hisobvaraqlari, shuningdek, korxona identifikatorlari, NPBP, bankomatlar va tashkilotlarning bank hisobvaraqlari o'rtasidagi muvofiqlikni haqqoniy belgilashga imkon beruvchi tomonlar o'rtasida kelishib olingan belgilarni o'z ichiga olishi kerak. Elektron hujjatlar bank-ekvayer (savdo yoki xizmat ko'rsatish korxonalariga xizmat ko'rsatuvchi bank)ga, bank - emitentga yoki kliring markaziga, shartnomada kelishilgan davriylikda jo'natiladi. Bitta bank bo'limlari o'rtasida kartochkalar bo'yicha hisob-kitoblar qilish texnologiyasi, Bosh bank tomonidan, o'z imkoniyatlari va foydalanadigan kartochkalar turlaridan kelib chiqqan holda mustaqil belgilanadi. Kartochkalar bo`yicha banklararo hisob-kitoblar texnologiyasi quyidagi variantlarni ko`zda tutadi: a) Hisob-kitoblarni amaldagi elektron to`lovlar tizimi (ETT) orqali yalpi hisob-kitob asosida o`tkazish; b) Hisob-kitoblarni hisob-kitoblar qatnashchilari tomonidan tashkil etilgan protsessing markazlaridan kun davomida o`tkazilib, yakuniy o`zaro majburiyatlar hisoblangan holda, tijorat banklarining vakilliik hisobvaraqlaridan yakuniny hisobkitob summasini o`tkazish. ETT orqali plastik kartochkalardan foydalangan holda, amalga oshirilgan operatsiyalar bo`yicha yalpi hisob-kitoblar qilish, quyidagi tartibda amalga oshiriladi: Bank-emitent tomonidan avtorizatsiya qilinmagan holda amalga oshirilgan hisob-kitoblarda: a) Bank-ekvayer xizmat ko`rsatilayotgan savdo, yoki xizmat ko`rsatish tashkilotidan olingan, kartochkalardan foydalanilgan holda, tuzilgan elektron hujjatlarga asosan, mablag`larni uning hisobvarag`iga o`tkazadi, bunda elektron to`lovlar tizimi orqali bank emitentga jo`natiluvchi debetli elektron memorial orderi avtomatik ravishda shakllantiriladi; b) Bank-emitent, olingan elektron ma`lumotlarga asosan, tranzaksiyalar avtorizatsiyasini o`tkazadi, mijozning kartochka hisobvarag`idan mablag`laridan mablag`larni hisobdan chiqarish uchun avtomatik tarzda elektron memorial orderni shakllantiradi, savdo va xizmat ko`rsatish tashkilotining talab qilib olinguncha deposit hisobvarag`iga mablag`larni o`tkazish uchun elektron to`lovlar tizimi orqali bank-ekvayerga jo`natadi. c) Bank-ekvayerda, bank-emitentdan olingan elektron memorial orderga asosan, mablag`lar savdo, yoki xizmat ko`rsatish tashkilotining talab qilib olinguncha deposit hisobvarag`iga o`tkaziladi. Memorial order bosmadan chiqariladi va bankning kunlik hujjatlariga tikiladi. To'lov tizimi yaxshi rivojlanishi uchun, kartochkalarga xizmat ko'rsatishda texnik qo'llab-quvvatlashni amalga oshiruvchi nomoliyaviy tashkilot protsessing va kommunikatsiya markazlari texnik xizmat ko'rsatish markazlari va boshqalar muhim. Protsessing markazi - bu maxsus xizmat ko'rsatuvehi tashkilot bo'lib, ekvayerlardan kelib tushuvehi avtorizatsiya uchun, talablar va o'zida kartochka bilan amalga oshgan to'lovlar va naqd pul berilgan ma'lumotlami aks ettiruvchi protokollarni qabul qiladi.1 Buning uchun markaz ma'lumotlar bazasini olib borib unda to'lov tizimi a'zolari va kartochka egalari aks ettirilgan. Agar bank emitent o'zida bazasi bo'lmasa (of-line bank) markaz o'zida kartochka egalarining limitlari haqida ma'lumot va avtorizatsiya uchun talablarni bajaradi. Aks holda, (on-line bank) protsessing markazi qabul qilingan talabni bank emitentga yuboradi. Markaz shuningdek, bank ekvayerga ham, javobini yuboradi.Bundan tashqari bir kunda yig'ilgan tranzaksiya protokollari asosida protsessing markazi to'lov tizimining ishtirok etuvchi banklari o'rtasida hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun, oxirgi ma 'lumotlarni yig'adi va tarqatadi.Shuningdek, protsessing markazlari bank emitentlarning boshqa yangi kartochkalariga bo'lgan talabini qondirishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, rivojlangan to'lov tizimi bir qancha protsessing markazlariga ega bo'lishi mumkin ulaming rolini bank ekvayerlar ham bajarishi mumkin.Kommunikatsiya markazlari to'lov tizimi subyektlariga ma'lumotlarni tarqatuvchi tarmoq dasturni ta'minlaydi. Hozirgi vaqtda 200 dan ortiq davlatlarda plastik kartochkalardan to'lov hisobkitoblarda foydalanilmoqda.Plastik kartochkalarning bunchalik ommaviyligining sababi uning afzaliklaridadir. Protsessing markazlari orqali hisob-kitoblami o'tkazish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 1. Kun davomida kartochkalar bo'yicha barcha tranzaksiyalar, hisob-kitoblar qatnashchilari tomonidan tasdiqlangan tartibda, protsessing markazi orqali o'tkaziladi va hisobkitoblarda qatnashuvchi har bir bank uchun alohida ochilgan shaxsiy hisobvaraqlarda aks ettiriladi. 2. Hisob-kitoblar qatnashchilari kelishuviga asosan, hisobkitoblar bo'yicha yakuniy summalar (majburiyatlar) tijorat banklarining Markaziy bankning hisobkitoblar markazida ochilgan vakillik hisobvaraqlari orqali, shartnomada qayd etilgan davriylikda o'tkaziladi; 3. Tijorat banklari, protsessing markazidan olingan ma'lumotlarga asosan, kartochkalardan foydalangan holda amalga oshirilgan operatsiyalar bo'yicha, mablag'larni mijozlarning hisobvaraqlariga kiritadilar yoki chiqaradilar. Shunday qilib bu jarayon har kuni plastik kartalarga xizmat ko`rsatish davomida davom ettiriladi. Plastik kartalarning afzalliklari albatta ommaviyligini ta`minlaydi. Ular quyidagilardan iborat: 1. Xavfsizlikning ortishi, ya`ni foydalanuvchi o`zi bilan juda ko`p miqdorda naqd pul olib yurmasligi, boshqa tomondan esa to`lovni tezda amalga oshirilishi. 2. Valyuta konvertatsiyasidan xavotir olmaslik, buni bankning o`zi amalga oshiradi. 3. Hisob-kitoblarning operativligi; 4. Mahsulot yoki xizmat uchun hisob-kitob qilish vaqtining kamayishi; 5. Pul belgilarining soxtalashishi bilan xavfning yo‘qligi; 6. Mablag‘larning yo‘qotish xavfi; 7. Xo‘jalik sub’ektlari uchun pul mablag‘larining tez aylanishi; 8. Mijozlarga yangi xizmat turlarini taqdim etish va mijozlarga 9. Tadbirkor chegirmalar va imtiyozlarini taqdim etish imkoniyatini olishi bilan imidjning ortishi va doimiy mijozlar sonining ortishi; 10. Naqd pul inkassatsiyasi bilan bog‘liq xarajatlarning kamayishi, pul mablag‘larining aylanishining tezlashishi hisobiga inflyasion yo‘qotishlarning kamayishi kabi afzalliklarni ko‘rsatib o‘tish mumkin. Plastik kartochka infratuzilmasining kengayib borishidan yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar ham manfaat topmoqda. Bugungi kunda 73 mingdan oshiq tadbirkorlik tuzilmasi o‘zlarining ichki xo‘jalik ehtiyojlari uchun tovar va xizmatlarni sotib olish hamda xizmat safari xarajatlari bo‘yicha tezkor hisobkitoblarni amalga oshirmoqdalar. Korporativ kartalar xo‘jalik sub’ektlariga dam olish kunlari yoki bank ish kunidan tashqari paytda ham terminallar orqali to‘lovlarni amalga oshirish imkonini beradi. Naqd pul muomalasini takomillashtirishda iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar tajribasi hisob-kitoblarni plastik kartochkalar asosida amalga oshirish afzalligini ko‘rsatdi. Hisob-kitoblarni naqdsiz shaklda amalga oshirishga o‘tish banklarni banknotalar chop etish, tashish, sanash, qog‘ozbozlik kabi serxarajat ishlardan xalos etish, naqd pul muomalasi barqarorligini saqlash barobarida iqtisodiyotni zarur investitsion resurslar bilan ta’minlaydi, tegishli idoralarning jismoniy va yuridik shaxslar ustidan nazorat qilishini cheklaydi. Shuni ham ta’kidlash joyiz, Shimoliy Amerika va Evropa, Avstraliya va qator Osiyo mamlakatlarida plastik kartochkalar infratuzilmasini kengaytirish hisobiga muomaladagi naqd pullarni kamaytirish siyosati yuritilmoqda. Savdo va xizmat ko‘rsatish sohasidagi to‘lovlarning elektron hamyonlar yordamida amalga oshirilishi natijasida ish haqlarining naqd pulda berilishi tobora qisqarib bormoqda. Masalan, ish haqlari hozirgi paytda Angliya va Fransiyada 10, Germaniyada atigi 5 foizi naqd pulda to‘lanmoqda. Shuningdek, tijorat banklari tomonidan Moliya vazirligi bilan birgalikda byudjet tashkilotlari ishchi-xizmatchilarining ish haqi qaydnomalarini UzASBO dasturidan foydalangan holda xizmat ko‘rsatuvchi bankda ochilgan Uzcard EMV plastik kartalariga elektron shaklda yuborish imkonini beruvchi yangi tizim yaratilmoqda. O‘zbekistonda TIF Milliy banki so‘m plastik kartochkalarning dastlabki emmitenti bo‘lib, u mazkur tizimda 1996-yildan buyon o‘z mijozlariga xizmat ko‘rsatib kelmoqda. Plastik kartochkalar nakd pulsiz xisob-kitoblar tizimidatulov vositasi sifatida aloxida urin egallaydi. Plastik kartochkalar bilan xisob-kitob tizimining joriy kilinishi mijozlarga bank xizmatiginani kursatib qolmasdan,balki pul aylanmalarini xarakatini osonlashtirib,naqd pulga bulgan talabni kiskartiradi.xujalik yurituvchi sub’ektlar urtasidagi debitorlik va kreditorlik akrzlarining xajmini kamaytiradi. SHuningdek pul massasini nazorat kilishni soddalashtiradi. Xisob-kitoblarning nakd pulga amalga oshirish va tijorat asosida faoliyat kursatayotgan moliya tizimlariga favkulodda kimmatga tushadi. Muomalaga yangi pul belgilarinichikarish va eskilarini almashtirish va xodimlarni saklab turish ,mijozlarning kup vaktini sarflanishi mamlakat iktisodiyotiga ogir yukdir. Naqd pulni muomalaga kiritish nafakat O`zbekistonda, balki rivojlangan mamlakatlarda xam milliy daromadning qariiyb 5% ni naqd pul aylanmasiga xizmat qilishiga sarflanmoqda. Jaxon tajribasiga tayangan xolda O`zbekiston xukumati tomonidan xam tulov tizimini takomillashtirishda muxim urin egallagan plastik kartochkalarni rivojlanishiga aloxida e’tibor qaratilmoqda. Plastik kartochkalar bozorini kengaytirish uchun barcha sharoitlar yaratilmoqda xamda yildan yilga bank emitentlari soni va foydalanuvchilar soni borgan sari ortmokda. Plastik kartochkalarning ahamiyati shundaki, plastik kartochkalar naqd pulsiz xisob-kitoblarning bir ko`rinishi bo`lib, pul mablag`larining aylanishiga ijobiy ta’sir ko`rsatadi. Mamlakatimizda naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimini yanada rivojlantirish hamda ushbu tizimni takomillashtirish doirasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010-yil 19-apreldagi PQ-1325-sonli «Bank plastik kartalaridan foydalangan holda hisob-kitob tizimini rivojlantirishni rag‘batlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Qarori ijrosi yuzasidan Markaziy bank, O‘zbekiston banklari Assotsiatsiyasi va Yagona umumrespublika protsessing markazi (YaUPM) tomonidan «Uzkart» banklararo to‘lov tizimi ishtirokchilari bo‘lgan tijorat banklari bilan birgalikda «on-line» rejimida ishlaydigan «Smart-Vista» EMV texnologik platformasi to‘liq joriy etildi. Shu bilan bir qatorda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2011–2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko‘rsatkichlariga erishishning ustuvor yo‘nalishlari to‘g‘risida»gi 2010-yil 26-noyabrdagi PQ-1438-sonli Qarori ijrosini ta’minlash borasida YaUPM tomonidan server va kommunikatsiya jihozlari, tizimli dasturiy ta’minotlar xarid qilinib, o‘rnatildi va ishga tushirildi, server va terminallar uchun amaliy dasturlar yaratildi. Natijada tijorat banklarining bo‘limlari va filiallaridan Bosh bank ma’lumotlarni qayta ishlash markaziga yetkaziladigan ma’lumotlarni qayta ishlash bo‘yicha oraliq bo‘g‘inlarni chiqarib tashlash hisobiga to‘lovlarning o‘tkazilishini tezlashtirishga erishildi. Download 171.64 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|