Bank xizmatlari rivojlanishining jahon tajribasi va uning O’zbekistonda qo’llash imkoniyatlari

2. Soliqlarning asosiy elementlari va tamoyillari.

Soliqqa tortish tizimining asosiy bo’g’ini hisoblangan soliq elementlari soliq solishda ifodalanadigan asosiy tushunchalar bo’lib, ular soliq to’lovchilar va davlat byudjeti o’rtasidagi iqtisodiy-huquqiy munosabatlarda namoyon bo’ladi.

Soliq nazariyasida soliqqa oid munosabatlarni to’liq va teranroq ifoda etish uchun iqtisodiy voqeliklarni har bir kichik guruhlari muayyan nomdagi iboralar bilan izohlanadi. Soliq elementlari ham huddi shunday soliqqa oid iqtisodiy xodisalarni izohlashga xizmat qiluvchi yaxlit tushuncha hisoblanadi. Soliq elementlari tushunchasi soliq solish tizimining muhim tarkibiy qismi bo’lib, uning o’zi ham kichik tizimni tashkil etadi, ya’ni soliq elementlari ham bir necha iqtisodiy kategoriyalarni yaxlit holatdagi harakatini bildiradi.

• Soliq elementlariga quyidagilar kiradi:
• 1) soliq solish ob’ekti;
• 2) soliq bazasi;
• 3) soliq stavkasi;
• 4) soliq davri;
• 5) soliqni hisoblab chiqarish tartibi;
• 6) soliq hisobotini taqdim etish tartibi;
• 7) soliqni to’lash tartibi.

• Soliq solish ob’ekti: Soliq solish ob’ekti mol-mulk, harakat, harakat natijasi yoki qiymat, miqdoriy yoki fizik xususiyatga ega bo’lgan boshqa holat bo’lib, u mavjud bo’lganda soliq to’g’risidagi qonun hujjatlari soliq to’lovchida soliq majburiyatini vujudga keltiradi.

• Soliq bazasi: Soliq bazasi soliq solish ob’ektining qiymat, fizik yoki boshqa xususiyatini ifodalaydi. Har bir soliq uchun soliq bazasi va uni aniqlash tartibi soliq kodeksi bilan belgilanadi.

• Soliq stavkasi: Soliq stavkasi soliq bazasining o’lchov birligiga nisbatan hisoblanadigan soliqning foizlardagi yoki mutlaq summadagi miqdorini ifodalaydi.

• Soliq davri: Soliq davri deganda tugagandan keyin soliq bazasi aniqlanadigan hamda to’lanishi lozim bo’lgan soliq summasi hisoblab chiqariladigan kalendar yil yoki boshqa davr tushuniladi.

• Soliqlar va yig’imlarni hisoblab chiqarish va to’lash tartibi: Soliqni hisoblab chiqarish tartibi - soliq bazasidan, soliq stavkasidan, shuningdek mavjud bo’lgan taqdirda, soliq imtiyozlaridan kelib chiqqan holda soliq davri uchun soliq summasini hisob-kitob qilish qoidalarini belgilaydi. Soliqni hisoblab chiqarish soliq to’lovchi tomonidan mustaqil ravishda amalga oshiriladi.

• Ayrim hollarda bu majburiyat soliq organiga yoki soliq agentiga yuklatilishi mumkin. Soliq to’lovchilar va soliq agentlari soliqlar hamda yig’imlarni mustaqil ravishda to’laydi. Soliqni to’lash soliqning to’liq summasi bo’yicha yoki joriy to’lovlar tartibda amalga oshiriladi.

•