Bankning ichki valyuta bozorida konversion operatsiyalarini tekshirish

tadbirkorlik faoliyati subyektlari tomonidan quyidagi hujjatlar:

• belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish to‘g‘risida ariza;

  
  

• belgilangan shaklga muvofiq imzolar namunalari va muhr izi qo‘yilgan ikki dona varaqcha;

  
  

• pul-hisob-kitob hujjatlarini imzolash vakolatiga ega shaxsning shaxsini tasdiqlovchi hujjati.

  
  

2. 
   
   tadbirkorlik faoliyati subyekti bo‘lmagan rezident yuridik shaxslar, jumladan byudjetdan mablag‘ oluvchilar tomonidan quyidagi hujjatlar:
   

• belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish to‘g‘risida ariza;

  
  

• belgilangan shaklga muvofiq imzolar namunalari va muhr izi qo‘yilgan ikki dona varaqcha;

  
  

• pul-hisob-kitob hujjatlarini imzolash vakolatiga ega shaxsning shaxsini tasdiqlovchi hujjati;

  
  

• Ta’sis hujjatlari (ta’sis shartnomasi, ustav).

  
  

• davlat soliq xizmati organlarida hisobga qo‘yilganligini tasdiqlovchi hujjat (ma’lumotnoma).

  
  

d) norezidentlar (jismoniy shaxslar bundan mustasno) tomonidan quyidagi hujjatlar:

• belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish to‘g‘risida ariza;

  
  

• belgilangan shaklga muvofiq imzolar namunalari va muhr izi qo‘yilgan ikki dona varaqcha;

  
  

• davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami berilganligi to‘g‘risidagi guvohnomaning nusxasi.

  
  

g) rezident va norezident jismoniy shaxslar tomonidan quyidagi hujjatlar:

• belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish to‘g‘risida ariza;

  
  

• jismoniy shaxsning shaxsini tasdiqlovchi hujjatidan nusxa.

  
  

Bunda, jismoniy shaxslar tomonidan qo‘shimcha ravishda shaxsni tasdiqlovchi hujjat shaxsan taqdim qilinadi va bank tomonidan ushbu hujjatlardan nusxa olinadi.

Auditning keyingi bosqichida auditorlar hujjatlarning to‘liq to‘plami taqdim etilgandan keyin hisob-kitoblarni ochish-qilmasligini aniqlashi kerak.
Valyuta hisob raqamlari egalariga o‘z arizasida hisob egasi tomonidan ko‘rsatilgan bir yoki bir nechta chet el valyutasida ochiladi, bir shaxsiy hisob. Agar bank hisobvaraqchisining o‘z arizasida ko‘rsatilmagan xorijiy valyutada mablag‘ oladigan bo‘lsa, bank hisob egasining iltimosiga ko‘ra pul mablag‘larini o‘z hisobining valyutasiga oldindan ayirboshlash bilan yoki ushbu valyutada hisob ochadi.
2. Mijozlarning amaldagi valyuta hisobvaraqlarini hisobga olishda valyuta mablag‘larini naqd pulda ham, naqd pulsiz shaklda olish va qaytarishning qonuniyligini tekshirish kerak. Shuni esda tutish kerakki, mablag‘lar xorijiy valyutadagi mijozlar hisobiga tushadi:

1. tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) to‘lash uchun O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida bo‘lmagan norezidentlar tomonidan ro‘yxatga olingan;

   
   

2. hisob egasi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi valyuta bozorida sotib olingan;

   
   

4. erkin almashtiriladigan valyutani norezident tomonidan tuzilgan shartnomalarga va korxonalar bilan tuzilgan shartnomalarga muvofiq tovar va xizmatlarni eksport qilish uchun vakolatli bankning kassasiga to‘lash;

   
   

5. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan ruxsat etilgan hollarda tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlarda olingan naqd chet el valyutasi;

   
   

6. har ikkala rezident va norezidentlardan olingan chet el valyutasidagi foizlar va dividendlar;

   
   

7. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining me’yoriy hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa tushumlar.

   
   

Chet el valyutasini naqd pul mablag‘larini mijozlarning joriy valyuta hisobvarag‘iga kreditlash, ilgari olingan korxona tomonidan pul mablag‘lari qo‘llanilmagan balansining qismida, ushbu valyuta avvalgi valyuta hisobvarag‘idan chiqarilgan bo‘lsa, yo‘l xarajatlarini to‘lash uchun qabul qilinadi. Mijozlarning joriy hisob raqamlariga naqd bo‘lmagan valyuta tushumlarini tekshirish umumiy qoida asosida amalga oshiriladi:

• majburiy sotilishdan keyin qolgan valyuta tushumlarining bir qismi bo‘lishi mumkin va majburiy sotilishga yo‘l qo‘yilmaydi. Ularning barchasi mijozlarning tranzit hisobvaraqlaridan ularning joriy hisoblariga o‘tkazilishi kerak;

  
  

• mijozlarning joriy hisobvaraqlaridan valyuta mablag‘larini hisobdan chiqarish operatsiyalarini tekshirish tartibiga alohida e’tibor qaratish lozim.

  
  

Chet el valyutasidagi mavjud hisob-kitoblar bo‘yicha hisob raqamlari egasining buyurtmasiga ko‘ra belgilanishi mumkin:

1. o‘z faoliyatining maqsadlari va vazifalariga (hisobga olish- import operatsiyalarini bevosita amalga oshirish huquqiga ega bo‘lgan va O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan hisobga oluvchilar uchun) hisobdorning eksport-import operatsiyalari bo‘yicha belgilangan tartibda chet elga o‘tkazilishi;

   
   

2. bank komissiyasi va pochta-telegraf xarajatlarini to‘lash uchun, joriy qoidalarga (shu jumladan viza hujjatlarini qayta ishlash uchun naqd pulga), shuningdek‚ O‘zbekiston Respublikasi valyuta bozorida sotishga xarajatlarni to‘lash uchun foydalaniladi;

   
   

4. respublika hududida to‘langan yoki ro‘yxatga olingan so‘mda;

   
   

5. foizlar, dividendlar va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ko‘rsatmalari va ko‘rsatmalarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar uchun foydalaniladi.

   
   

Vakolatli bankda joriy hisobvaraq mavjud bo‘lgan bankda mavjud bo‘lgan valyuta hisobvarag‘i ochilgan taqdirda, korxonaning tashkil etilishi yoki qayta tashkil etilishi to‘g‘risidagi nizomning nusxasi va hujjat taqdim etilmaydi hamda imzo kartasi tekshiruvsiz taqdim etiladi va mavjud bo‘lganlarga nisbatan qabul qilinadi. Bankning mazkur muassasasida tasdiqlangan nusxalari. Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgunga qadar ta’sis shartnomasi va namunali imzo qo‘yilgan kartochka asosida vaqtinchalik to‘plangan vaqtinchalik valyuta hisobvaraqlariga berilishi mumkin. Ushbu hisoblarni ta’sis hujjatlarida belgilangan ustav fondining 30 foiz miqdorida chet el valyutasida mablag‘lar hisobiga o‘tkazish mumkin.

Xaridorlar nomidan chet el valyutasini sotib olish va sotish operatsiyalarini tekshirishda quyidagi tekshiruvlar amalga oshiriladi:

1. Umumiy qoidalarga muvofiqligini tekshirish;

   
   

2. Mijozning nomidan chet el valyutasini sotib olish bo‘yicha buxgalteriya operatsiyalarida aks ettirishning to‘g‘riligini tekshirish;

   
   

3. Mijozning nomidan chet el valyutasini sotish operatsiyalarini hisobga olishning to‘g‘riligini tekshirish.

   
   

Umumiy qoidalarga rioya qilishni tekshirish mijozning nomidan chet el valyutasini sotib olish va sotish operatsiyalarini amalga oshirish va ularni hisobga olish tartibini belgilovchi intranzit yo‘riqnomalarini o‘rganish bilan boshlanadi. Bunday operatsiyalarni amalga oshirayotganda (tijorat bank bank nomidan, lekin mijozning hisobidan) mijoz va uning tarafdorlari o‘rtasida odatdagidek valyuta almashinuvi vazifasini bajaradi. Mijozlar operatsiyalarini hisob-kitob qilish usuliga ko‘ra, bankning valyuta (mijoz) operatsiyalarini xorijiy valyutada aks ettirishga mo‘ljallangan 17101 va 17105-sonli “Valyutalarni va valyuta pozitsiyalarini sotib olish va sotish uchun hisob-kitoblarˮni qo‘llashingiz kerak. Ushbu operatsiyalar vositachi ekanligi sababli buxgalteriya hisobi bankning valyuta lavozimiga ta’sir ko‘rsatmasligi kerak. 17101 va

17105-sonli mijozlar operatsiyalarini amalga oshirishda hisob- kitoblarning balanslari tiklanishi kerak. Bu ushbu operatsiyalarni hisobga olish usuli uchun asosiy talab.
Bank tomonidan xorijiy valyutada operatsiyalarni mijozlar nomidan tekshirish va sotib olish uchun foydalanadigan metodologiyaning amaldagi narx bo‘yicha hisoblangan valyuta summasi bilan rasmiy kurs bo‘yicha hisoblangan (sotilgan) xorijiy valyutaning ekvivalenti o‘rtasidagi farqni hisobga olish kerak bankning daromadlari
/ xarajatlari bo‘yicha emas, balki “mijozˮ bo‘yicha amalga oshirilgan. Bunday operatsiya uchun bankning daromadi mijozdan ushlab qolingan komissiya bo‘lib, foyda ushbu daromadning miqdorini bankning valyuta ayirboshlash to‘lovini to‘lash bo‘yicha xarajatlaridan (agar valyuta sotib olingan yoki almashinuv orqali sotib olingan bo‘lsa) oshishi hisoblanadi. Shu bilan birga, bunday operatsiyalarni amalga oshirishda bankdan almashinuv bo‘yicha olingan komissiya mijoz tomonidan bankdan olinadigan komissiya miqdorini kamaytirishda hisobga olinmaydi.
Chet el valyuta mablag‘larini blokirovka qilish muddatini mijozlar hisobvarag‘ining tranzit valyuta blokidan majburiy sotuvga o‘tkazish muddatlariga rioya qilish monitoringidan boshlanadi. Buni amalga oshirish uchun, mijozlar tranzit hisoblari va ularning shaxsiy hisoblari bo‘yicha bayonotlarni ko‘rib chiqishadi.
Banklarning ichki valyuta bozorida xorijiy valyutani sotib olishni majburiy sotishning barcha turlari bo‘yicha hisobga olish auditi davomida auditorlar banklarning buxgalteriya hisobi uchun quyidagi tartibga rioya qilinishini tekshirishlari kerak. Quyidagi operatsiyalarning tartibini tekshirishingiz kerak.
Yuridik shaxslardan valyutani sotib olish Markaziy bankning kursi bo‘yicha, avvalgi haftada, bank operatsiyalarini amalga oshiradigan kunida boj to‘lovisiz o‘tkaziladigan banklararo savdo sessiyalarida belgilangan stavkalarning o‘rtacha qiymatiga qarab belgilanadi. To‘lov buyurtmasi mijozning chet el valyutasida pul mablag‘larini sotib olish miqdorini ko‘rsatishi shart.
Mijozlarning nomidan chet el valyutasini sotishning hisobga olishdagi hisobning to‘g‘riligini tekshirish tartibi bank mijozlaridan
olingan chet el valyutasini sotish bo‘yicha ko‘rsatmalarni o‘rganishdan boshlanadi. Shuningdek, belgilangan muddat davomida (7 kun) pul mablag‘lari mijozning PTS-dan hisobga olinmagan hollarda, bank muddati tugagandan keyingi ish kunidan kechikmay, mijozga sotilishi kerak bo‘lgan chet el valyutasini depozit qo‘ymasligi kerak. Ushbu maqsadlar uchun 22614 “Valyuta birjasida valyuta bozorida hisoblangan mijozlar hisobvaraqlariˮ passiv balansi hisobvarag‘ida chet el valyutasi kodi asosida saqlanadigan, 22600 “Boshqa mijozlar depozitiˮ deb nomlangan shaxsiy hisob-kitoblar bo‘yicha tahliliy hisobotlarni o‘rganamiz.
Keyingi bosqichda birjada sotilgan valyutaga tegishli mablag‘larni hisobga olishda aks ettirishning to‘g‘riligi tekshiriladi. Buning uchun ATMdagi vakolatli bankning korrespondentlik hisobvarag‘idan, aksiyadorlik sertifikatlari, sessiya bitimlari ro‘yxatidan va bitimni tasvirlaydigan boshqa hujjatlarni o‘rganamiz. Chet el valyutasini sotishdan tushgan mablag‘lar va bank hisobvarag‘iga tushgan mablag‘lar 16101 hisob raqamidagi debetda aks ettiriladi va 29896 passiv balans hisobida ochilgan “Boshqa majburiyatlarˮ konsepsiyasida 1000, savdoga qo‘yilgan valyuta uchun tegishli summalar aks ettirilgan. Yakuniy bosqichda olingan summalarni mijozlarning depozit (joriy) hisobvaraqlariga kreditlashning o‘z vaqtida va aniqligi tekshiriladi. Shu bilan birga, kredit aylanmasi mijozlarning (joriy) hisob- kitoblariga nisbatan tekshiriladi. Banklar tomonidan valyuta mablag‘larini qaytarish bo‘yicha operatsiyalarni hisobga olishni auditorlik qilish jarayonida auditorlar banklar tomonidan buxgalteriya yozuvlarini kiritish uchun quyidagi tartibga rioya qilinishini tekshirishlari kerak. Quyidagi operatsiyalarning tartibini tekshirishingiz
kerak:

1. Ayirboshlash operatsiyalarini boshqarish paytida qanday vazifalar belgilanadi?

   
   

2. Valyuta hisobini qayta baholash operatsiyalarini tekshirish qanday amalga oshiriladi?

   
   

3. Ochiq valyuta pozitsiyasini belgilang.

   
   

4. Bankning konversion operatsiyalarini tekshirish qanday amalga oshiriladi?

   
   

5. Auditorlar mijozlarning valyuta hisobvaraqlari ochilishini qanday tekshirishadi?

   
   

6. Xaridorlar nomidan xorijiy valyutani sotib olish va sotish operatsiyalari bo‘yicha tekshirish qanday amalga oshiriladi?

   
   

3.