Bap new indd

129-súwret. Orınlanǵan jumıstıń 
kúshtiń baǵıtına baylanıslılıǵı.

---

150
Saqlanıw nızamları
Másele sheshiw úlgisi 
Avtomobil motorınıń 5 kN kúshinıń tásirinde 3 km aralıqtı basıp ótti. 
Avtomobildiń motorı qansha jumıs orınlaǵan?
Berilgen: 
Formulası: 
Sheshiliwi:
F = 5 kN = 5 000 N; A = Fs. A = 5 000 N . 3 000 m = 
s = 3 km = 3 000 m. = 15 000 000 Dj = 15 MDj. 
Tabıw kerek:
A = ? Juwabı: A = 15 MDj.
Tayanısh túsinikler: mexanikalıq jumıs, tásir etiw kúshiniń mexanikalıq 
jumısı, kúshtiń proekciyası. 
1. Shtanga kóteriwshi shtanganı joqarıǵa kóterdi. Onıń bulshıq etleriniń serpimli 
kúshleri menen salmaq kúshiniń arasında qanday ayırmashılıq bar?
2. Qozǵalıstaǵı denege túsirilgen kúsh qanday jaǵdaylarda jumıs orınlamaydı?
1. Jerde turǵan júkke 250 N kúsh tásir etip atırǵan jaǵdayda ol usı kúshtiń baǵıtında 
8 m aralıqqa súyrep alıp barıldı. Bul jaǵdayda qansha jumıs orınlanǵan?
2. Arbaǵa belgili bir múyesh penen kúsh tásir etip, ol arbanı 15 m aralıqqa jılıstırdı 
Eger arbaǵa tásir etip atırǵan kúshtiń qozǵalıs baǵıtındaǵı proekciyası 42 N bolsa, 
onda bul jaǵdayda qansha jumıs orınlanǵan?
3. Jolda buzılıp qalǵan avtomobildi 3 adam tartıp, 480 m uzaqlıqtaǵı ustaxanaǵa alıp 
bardı. Eger olardıń biri avtomobilge 150 N, ekinshisi 200 N, úshinshisi bolsa 250 N 
kúsh penen tásir etip barǵan bolsa, olardıń hárbiri qanshadan jumıs orınlaǵan? 
Olardıń úshewi birge qansha jumıs orınlaǵan?
4. Elektrovoz temir jol vagonların 2 km aralıqqa tartıp barǵanda 240 MDj jumıs 
orınladı. Elektrovoz vagonlardı qanday kúsh penen tartıp barǵan?
5. Dene joqarıǵa qaray tik ılaqtırıldı. Tómende salmaq kúshi tárepinen orınlanǵan 
jumıstıń belgisi qanday boladı?
a) dene joqarıǵa kóterilgende;
b) dene tómenge túskende.
6. Massası 75 kg bolǵan zattı imaratqa kirgen orınnan 6-qabatqa kótergende qanday 
jumıs orınlanadı? Hárbir qabattıń biyikligi 3 m.
7. Kosmoslıq korabl Jerdiń átirapındaǵı orbita boylap aylanadı. Raketanıń dvigateliniń 
járdeminde korabl basqa orbitaǵa ótkerildi. Korabldiń mexanikalıq energiyası ózgerdi 
me?

---

151
VII bap. Jumıs hám energiya. Energiyanıń saqlanıw nızamı