Bap new indd

Quwat, kúsh hám tezlik arasındaǵı qatnaslar
Transport quralları kóbinese turaqlı tezlik penen qozǵaladı. υ tezlik penen 
tuwrı sızıqlı teń ólshewli qozǵalatuǵın avtomobil t waqıtı ishinde s = υt 
aralıǵın basıp ótedi. Avtomobildiń turaqlı tezlik penen qozǵalıwı ushın onı 
qozǵalısqa keltiretuǵın motordıń turaqlı túrde F kúshi menen tásir etip turıwı 
kerek. Bul kúsh avtomobildiń qozǵalısına qarsılıq qılatuǵın kúshlerge (hár 
qıylı súykelis kúshlerine) shaması jaǵınan teń, biraq baǵıtı boyınsha qara-
ma-qarsı Sonlıqtan avtomobil s aralıqtı basıp ótkende onıń motorı orınlaǵan 
jumıs A = Fs = Fυt shamasına teń boladı. Eger A = Nt ekenligin esapqa 
alsaq, onda quwat ushın tómendegidey formula kelip shıǵadı:
N=Fυ. (3)
Bul formuladan motordıń quwatı qansha úlken bolsa avtomobildiń tezli-
giniń de sonshama úlken bolatuǵınlıǵı kórinip tur. Sonıń ushın úlken tezlikte 
qozǵalatuǵın samolyot, poyezd, avtomobillerge úlken quwatqa iye motorlardı 
ornalastıradı. Joqarıdaǵı formuladan motordıń quwatı turaqlı bolǵanda tezlik 
qansha úlken bolsa kúshtiń sonshama kishi bolatuǵınlıǵın ańǵarıwǵa boladı. 

---

165
VII bap. Jumıs hám energiya. Energiyanıń saqlanıw nızamı
Sonıń ushın biyikke qaray baǵıtlanǵan jolda joqarıǵa shıǵıwshı avtomobildiń 
tartıw kúshin úlkeytiw ushın tezlik kemeytiledi.
Másele sheshiw úlgisi
Úlken kran 10
t gerbishti, kishi kran bolsa 2
t gerbishti 30
m biyiklikke 1 
minuttıń ishinde kóterdi. Hár bir krannıń quwatınıń paydalı bólimin tabıń. 
g
=
10 m/s
2
dep alıń.
Berilgen: 
Formulası: Sheshiliwi:
m
1
=10 t =10 000 kg; A
1
= m
1 
gh; A
1
= (10 000 · 10 · 30 ) Dj = 3 000 000 Dj;
m
2
= 2 t = 2 000 kg;  A
2
= m
2 
gh;  A
2
= (2 000 · 10 · 30) Dj = 600 000 Dj; 
h = 30 m; 
t = 1 min = 60 s; 
g = 10 m/s
2
.
 Tabıw kerek:
 N
1
= ? N
2.
= ? 
Juwabı: N
1 
= 50 kVt; N
2 
= 10 kVt.