Bap new indd

44-§. DENENIŃ KINETIKALÍQ ENERGIYASÍNÍŃ ONÍŃ 
TEZLIGI MENEN MASSASÍNA BAYLANÍSLÍǴÍN ANÍQLAW
(5-laboratoriyalıq jumıs)
Jumıstıń maqseti: hár qıylı massaǵa iye shariklerdıń tezliklerin ózgertip, ki-
netikalıq energiyanıń súykelis kúshin jeńiwge jumsalıwın 
baqlawdıń járdeminde energiyaǵa baylanıslı bolǵan bilim-
lerdi bekkemlew.
Kerekli ásbaplar: hár qıylı massaǵa iye 2 dana polat sharik, metall nawa, 
brusok, ólshew lentası, sekundomer, shtativ.
Jumıstı orınlaw tártibi
1. 137-súwrette kórsetilgendey shtativtiń járdeminde nawanı qıya etip or-
nalastırıń. Nawanıń tómengi ushına brusoktı tirep qoyıń.
2. Nawanıń orta bólimine kishi massalı shardı qoyıń hám onı bosatıp 
jiberip, nawa boylap qalay domalaytuǵınlıǵın, aǵash brusokqa kelip urılıwın, 
súykelis kúshin jeńiwin, brusoktı hár qıylı aralıqlarǵa jıljıtıwın baqlap barıń.
3. Brusoktıń jıljıw aralıǵı bolǵan Δl shamasın ólsheń.

---

163
VII bap. Jumıs hám energiya. Energiyanıń saqlanıw nızamı
4. Sharikti nawanıń joqarǵı ushınan qozǵaltıp tájiriybeni tákirarlań.
5. Úlken massaǵa iye sharikti nawanıń orta bóliminen qozǵaltıp jiberiń 
hám brusoktıń jıljıw aralıǵın jáne qaytadan ólsheń.
6. 1-laboratoriyalıq jumıstaǵı sıyaqlı aralıq penen waqıttı ólshep, shariktiń 
alǵan tezleniwin tabıń. Tezleniw menen waqıt kórsetkishlerinen paydalanıp 
shariktiń brusokqa urılıw waqıtındaǵı tezligin anıqlań hám 
2
mυ
2
E
k
= 
formu-
lasınan paydalanıp kinetikalıq energiyanı tabıń.
7. Brusoktıń jıljıwında orınlanǵan jumıs penen kinetikalıq energiya 
arasındaǵı baylanıstı tabıwdıń nátiyjelerin tallań hám juwmaq shıǵarıń.
137-súwret. Deneniń kinetikalıq energiyasınıń onıń tezligi menen massasına 
baylanıslı ekenligin baqlaw ushın paydalanılatuǵın úskene