Bap new indd

Krossvord
Eni boyınsha:
1. Ólshew birligi.
2. Fizika iliminiń rawajlanıwına úlken úles qosqan watan-
laslarımızdıń biri.
3. Fizika sózin ilimge kirgizgen alım.
Boyı boyınsha:
1. Fizikanıń bólimleriniń biri.
2. Kosmonavtlardıń transportı.
3. Energiyanıń túri.
4. Túrtki degen mánisti bildiretuǵın fizikalıq shama.
2
2
1
1
3
3
4

---

170
Saqlanıw nızamları
LABORATORIYALÍQ JUMÍSLARDA ÓLSHEWDIŃ 
QÁTELIKLERIN ESAPLAW
Fizikalıq shamalardı laboratoriyalıq jumıslarda ólshew tikkeley hám 
janapay túrde orınlanadı. Tikkeley ólshewde ásbap ólshenip atırǵan fizikalıq 
shamanıń mánisin kórsetedi.
Fizikalıq shamalardıń barlıǵın tikkeley ólshewge bolmaydı. Sonlıqtan, 
mánisi izlenip atırǵan fizikalıq shama tikkeley ólshewlerde tabılǵan shamalar 
arqalı esaplap tabıladı. Fizikalıq shamanı bunday jollar menen ólshewdi 
janapay ólshew dep ataydı. Barlıq ólshewlerde absolyut hám salıstırmalı 
qáteliklerdi esapqa alıw kerek boladı.
Fizikalıq shamalardı ólshewde birdey sharayatlarda ólshewlerdiń nátiyjesinde
a
1, 
a
2
, a
3
,…, a
n
shamaları alınadı. Olardıń ortasha arifmetikalıq mánisi
a
ort 
= (a
1
+a
2
+a
3
+…+ a
n
)/n
ańlatpasınıń járdeminde tabıladı.
Ólshewdiń barısında tabılǵan shamalar bir-birinen ayırmaǵa iye boladı. 
Olardıń mánisiniń ortasha shamadan ayırması ayırım ólshewlerdiń absolyut 
qáteligi dep ataladı.
Birinshi ólshewdegi absolyut qátelik Δa
1
= | a
ort 
– a
1 
|, ekinshisindegi Δa
2
= | a
ort
– a
2 
|, úshinshidegi Δa
3
= | a
ort
– a
3 
|, hám n chi Δa
n
= | a
ort
– a
n
| 
ólshewdegi absolyut qátelik. Bunnan soń absolyut qáteliklerdiń ortasha 
shaması Δa
ort
= (Δa
1 
+ Δa
2 
+ ... + Δa
n
)/n ańlatpasınıń járdeminde anıqlanadı.
Fizikalıq shamanıń haqıyqıy mánisi tabılǵan ortasha shamadan ± a
o‘rt
shamasına ayırmaǵa iye boladı, yaǵnıy a = a
ort
+ Δa
ort
. Usınıń menen bir 
qatarda absolyut qáteliktiń ortasha mánisiniń ólshenip atırǵan shamanıń 
ortasha mánisine qatnası salıstırmalı qátelik dep ataladı. Ol shama 
procentlerde ańlatıladı, yaǵnıy
= (Δa
ort
/ a
ort
) . 100 %.
ε

---

171