Bap new indd

Teń ólshewli ózgermeli qozǵalıstıń ortasha tezligi
Teń ólshewli ózgermeli qozǵalatuǵın deneniń ortasha tezligi tómendegishe 
ańlatıladı:
υ
ort
= 
υ
0
 + υ
2
Bunda υ
0
– deneniń baslanǵısh tezligi, υ – deneniń qálegen t waqıttaǵı tezligi. 
Mısalı, tezliginiń grafigi 35-súwrette kórsetilgen deneniń 6 s waqıt ishindegi 
ortasha tezligin bılayınsha esaplaw múmkin:
;

---

43
II bap. Tuwrı sızıqlı háreket
4 + 13
2
υ
ort 
=
= 8,5
m
m
s
s .
(3)-formuladaǵı tezliktiń ornına onıń υ = υ
0
+ at ańlatpası qoyılsa, onda 
ortasha tezliktiń tómendegi formulası kelip shıǵadı:
υ
ort 
=
at
2
υ
0 
+
.
Mısalı, 36-súwrettegi tezliktiń grafiginde υ
0
= 4 m/s, a = 1,5 m/s
2
eken-
liginen t = 6 s waqıt ótkendegi deneniń ortasha tezligin tabıw múmkin:
1,5 ∙ 6
2
υ
ort 
= 4
= 8,5
+
m
m
m
s
s
s
.
(3)-hám (4)-formulalardan baslanǵısh tezliksiz, yaǵnıy υ
0
= 0 jaǵday ushın 
teń ólshewli ózgermeli qozǵalıstaǵı ortasha tezlikti esaplaw formulaları 
tómendegi kóriniske keledi:
υ
ort 
= at
2
υ
ort 
= υ2
Másele sheshiw úlgisi
Baslanǵısh tezligi 18 km/saat bolǵan «Matiz» avtomobili 1,0 m/s
2
tezleniw 
menen teń ólshewli tezleniwshi qozǵalıp, 10 s tan keyin qanday tezlikke iye 
boladı? «Matiz»diń ortasha tezligin tabıń.
 Berilgen: Formula: Sheshiliwi:
υ
0
= 18 km/saat = 5 m/s; 
υ = υ
0
+ at υ = (5 + 1·10) m/s = 
a = 1 m/s
2
; υ
ort
= υ
0
+ at 
2
= 15 m/s = 54 km/saat;
t = 10 s.
Tabıw kerek:  
υ = ? υ
ort
= ? Juwabı: υ = 54 km/saat; υ
ort
= 36 km/saat.