Bap new indd

Tayansh túsinikler: júk túsiw, deneniń salmaqsızlıq halı.
1. Eger dene gorizontal baǵıtında tezleniw menen qozǵalsa, onıń salmaǵı ózgere me?
2. Jerge qonıp atırǵan kosmoslıq keme tormozlanǵanda, kosmonavttıń salmaǵı qalay 
ózgeredi?
1. Biriniń ústine ekinshisi qoyılǵan hárbiriniń massası 400 g bolǵan eki kitap birgelikte 
5
m/s
2
tezleniw menen joqarıǵa kóterilmekte. Ústindegi kitap astındaǵı kitapǵa 
qanday salmaq penen tásir etedi? Olar tap sonday tezleniwde joqarıdan tómenge 
túsip atırǵan bolsa-she?
2. Massası 500 kg bolǵan júk: a) vertikal joqarıǵa; b) gorizontal; c) vertikal tómenge 
teń ólshewli túsiriledi. Bul jaǵdaylardıń hárbirindegi júkke tásir etiwshi salmaq 
kúshi menen onıń salmaǵı nege teń?
3. Massası 3 kg bolǵan dene tezleniw menen joqarıǵa kóterilip, salmaǵı 39 N ǵa jetdi. 
Dene qanday tezleniw menen kóterilgen?
30-§. JERDIŃ TARTÍW KÚSHINIŃ TÁSIRINDE 
DENELERDIŃ QOZǴALÍSÍ
Gorizontaı baǵıtta ılaqtırılǵan deneniń qozǵalısı
Mıltıqtan gorizontal baǵıtta atılǵan oqtıń, motorı óship qalǵan samolyottıń 
yamasa onnan taslap jiberilgen denelerdiń qozǵalıs traektoriyaları qanday 
boladı, olar qay jerge barıp túsedi, degen sorawlarǵa juwap tabamız.
Deneniń 80 m biyiklikke iye minardan jerge vertikal baǵıtta taslanǵanlıǵın 
kóz aldımızǵa keltireyik. Hawanıń qarsılıǵın esapqa almawǵa bolatuǵınday 

---

109
V bap. Sırtqı kúshlerdiń tásirinde denelerdiń qozǵalısı
dárejede kishi hám g = 10 m/s
2
dep alsaq, 
h = gt
2
/2 formulasınıń járdeminde dene 
1 s ta 5 m, 2 s ta 20 m, 3 s ta 45 m, 4 s ta 
80 m aralıqtı basıp ótiwin kóriw múmkin. 
Endi dene biyik minardan υ
0 
bas-
lanǵısh tezlik penen gorizont baǵıtında 
ılaqtırılǵan bolsın (98-súwret). Bunday 
qozǵalıstıń nátiyjesinde dene minardan s 
aralıqqa barıp túsedi. Gorizont baǵıtın-
da ılaqtırılǵan deneniń qozǵalısın tallap, 
ondaǵı eki ájayıp nátiyjeni baqlawımız 
múmkin.