Bap new indd

Jer betine jaqın gorizontal baǵıtta 7,9 km/s tezlikte ılaqtırılǵan 
dene Jer sharınıń átirapında sheńber boylap qozǵaladı. Tezliktiń 
bul mánisi birinshi kosmoslıq tezlik dep ataladı.
Másele sheshiw úlgisi 
Bala biyik terek basında turıp kól tárepke gorizont baǵıtta 15 m/s tezlik 
penen tastı ılaqtırdı. 2 saattan keyin tastıń suwǵa túskeni belgili boldı. 
Kóldiń suwınıń qáddinen balanıń otırǵan tereginiń biyikligin tabıń. Tastıń 
qozǵalısınıń gorizont proekciyası boyınsha qansha aralıqqa barıp túsken? 
Tastı ılaqtırıw waqtında balanıń qolı terekten 1 m biyiklikte ekenligin esap-
qa alıń. g = 10 m/s dep alıń.
Berilgen:
Formulası: Sheshiliwi:
υ
0
= 15 m/s;   
2
gt 
2
h =
;
10 · 2
2
h = 2 m = 20 m;
t = 2 s; h
0
= 1 m;
g = 10 m/s
2
. h
1
= h – h
0
; h
1
= (20 – 1) m = 19 m;
Tabıw kerek: s = υ
0
t. s = 15 m/s . 2 s = 30 m.
h
1
= ? s = ?  Juwabı: h
1
= 19 m; s = 30 m.
Tayanısh túsinikler: gorizont baǵıtında ılaqtırılǵan deneniń qozǵalısı, 
birinshi kosmoslıq tezlik.
1. Tómendegiler ushın erkin túsiw tezleniwin esaplań: Jer (R = 6400 km, 
g
0
= 9,8 m/s
2
), Mars (R = 3400 km, g
0
= 3,6 m/s
2
), Venera (R = 6000
km, 
g
0
= 8,4 m/s
2
), Ay (R = 1760 km, g
0
= 1,7 m/s
2
). 
2. Massası hám radiusı Jerdiń massası hám radiusınan 2 ese úlken bolǵan planeta 
ushın birinshi kosmoslıq tezlikti tabıń.

---

112
Dinamika tiykarları
1. Dene minardan gorizontal baǵıtta 8
m/s tezlik penen ılaqtırıldı. Ol 3 s waqıttan keyin 
jerge barıp tústi. Minardıń biyikligin tabıń. Dene minardan qansha uzaqlıqqa barıp 
jerge túsken? Usı hám keyingi máselelerde
g = 10 m/s
2
dep alıń.
2. Dene minardan gorizontal baǵıtta 12
m/s baslanǵısh tezlik penen ılaqtırıldı hám 60 m 
aralıqqa barıp jerge tústi? Deneniń jerge túsiw waqtın hám minardıń biyikligin tabıń.
3. Avtomobil 80
km/saat, samolyot 900 km/saat tezlik penen qozǵalmaqda. Olardıń 
hárbiriniń tezligi birinshi kosmoslıq tezlikten neshe ese kem?