Bap new indd

31
-§. JERDIŃ JASALMA JOLDASLARÍ
Raketanıń Jer átirapında aylanıwı ushın 
zárúr bolǵan tezlik
Eger raketa birneshe kilometr biyiklikte birinshi kosmoslıq tezlik penen 
ushsa, hawanıń qarsılıǵı hám súykelisi sebepli qızadı hám janıp ketedi. 
Hawasız keńislikte raketa sonday úlken tezlikte qozǵala aladı. Jerden 
birneshe júz kilometr biyikliktegi keńislikti derlik hawasız dep esaplaw 
múmkin. Sonıń ushın Jerdiń jasalma joldaslarınıń kópshiligi sonday bi-
yiklikte ushıp júredi. Mısalı, raketanıń, h = 300 km biyiklikte Jerdiń áti-
rapında sheńber boylap qozǵalıwı ushın birinshi kosmoslıq tezlik qansha 
bolıwı kerek?
Birinshi kosmoslıq tezliktiń υ
1
2
= gr formulasındaǵı r ornına r + h 
aralıq qoyıladı. Jerdiń betinen biyiklikke kóterilgen sayın erkin túsiw 
tezleniwi g nıń shaması kemeyedi. Jer betinen 300 km biyiklikte erkin 
túsiw tezleniwi g = 9,0 m/s
2 
boladı. Esaplawlar boyınsha, 300 km biyik-
likte Jer sharınıń átirapında sheńber boylap qozǵalıwı ushın raketanıń 
tezligi 7,7 km/s bolıwı kerek. 
Adamlar tárepinen kosmos keńisligine ushırılǵan hám Jerdiń jasal-
ma joldasına aylandırılǵan raketa, kosmoslıq kemeler hám appa-
ratlar Jerdiń jasalma joldası dep ataladı. 
Raketanıń Jerdiń jasalma joldasına aylanıwı ushın keminde 300 km bi-
yiklikke alıp shıǵıladı. Onıń ushın raketaǵa keminde 7,7 km/s tezlik be-
riledi.
Jasalma joldas alıp júriwshi raketalardıń járdeminde kerekli biyiklikke 
shıǵarıladı. Belgili waqıt dawamında raketanıń tezligi birinshi kosmoslıq 
tezlikke shekem kóteriledi hám bul jaǵdayda onıń baǵıtı áste-aqırın gorizont 
baǵıtına ótedi (100-súwret). 

---

113
V bap. Sırtqı kúshlerdiń tásirinde denelerdiń qozǵalısı