Bap new indd

113-súwret. Sırǵanap (a) hám 
domalanıp (b) súykeliwdiń 
salıstırılıwı.
111-súwret. Domalanıp 
súykeliwde vektorlardıń baǵıtı.
F
→
F
→
s
mg
r
N
→
Q
→
A
υ
→
,

---

121
V bap. Sırtqı kúshlerdiń tásirinde denelerdiń qozǵalısı
µ
d 
= F
s(d)
P
r
r = D2
 r
=
0,5 m 
1
2 m = 0,5 m;
F
s(d)
= 0,002 m· 20 000 N = 80 N.
F
s(d)
= µ
d
r
P
;
.
Bul jaǵdayda µ
d
– domalanıp súykeliw koefficienti. Onıń shaması bir-bir-
ine súykeliwshi denelerdiń materialı, betleriniń tegisligi hám basqalarına 
baylanıslı. µ
d
nıń shaması polat penen polat ushın 0,2 mm ge, avtomobil 
dóńgeleginiń rezinası menen asfalt ushın 2 mm ge teń. Aǵash taxtanıń 
polǵa súykeliw kúshin ólshew ushın aǵashqa dinamometrdi jalǵaymız. Di-
namometrdi gorizont baǵıtındaǵı halda uslap, aǵashtı polǵa salıstırǵanda 
teń ólshewli qozǵaltamız. Dene teń ólshewli qozǵala baslaǵanında dina-
mometrdiń kórsetiw kúshi súykeliw kúshin kórsetedi. Aǵashtıń teń ólshewli 
qozǵalısı tásir etiwshi kúsh penen súykeliw kúshiniń teńligin kórsetedi. 
Tek bul kúshler qarama-qarsı baǵıtlanǵan boladı. Eger aǵashtıń ústine 
júk qoysaq, onda júksiz jaǵdayǵa salıstırǵanda kóbirek súykeliwdiń pay-
da bolǵanlıǵın kóremiz. (2)-formuladan domalanıp súykeliw koefficientin 
tabamız:
Demek, domalap atırǵan deneniń radiusı qansha úlken bolsa, domalanıp 
súykeliw koefficienti de sonsha úlken boladı eken.
Másele sheshiw úlgisi
Massası 2 t bolǵan avtomobildiń dóńgelekleri menen asfalt arasındaǵı doma-
lanıp súykeliw kúshin tabıń. Dóńgelektiń diametrin 1 m, rezina menen asfalt 
arasındaǵı domalanıp súykeliw koefficientin 2 mm, g = 10 m/s
2
dep alıń.
Berilgen: Formulası: Sheshiliwi:
m = 2 t = 2 000 kg; 
P = mg;  P = 2000 kg · 10 m/s
2
= 20 000 N;  
µ
d
= 2 mm = 0, 002 m;
D = 1 m; g = 10 m/s
2
.
Tabıw kerek:
F
i(d)
= ?
 
 
Juwabı:
F
s(d)
= 80 N.