Baqo umarov


Download 24 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/35
Sana26.09.2017
Hajmi24 Kb.
#16530
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35

  tetraetilsilan
=N -, - S - , 
-N H - 
-
0
 
halqada
Aza-,  tio-, 
imino-, 
okso va 
boshqalar
Geterohalqali
birikmalar
N  
piridin
Shuni alohida qayd qilamizki,  Vatanimiz kimyogarlari ham  organik kimyo 
fani va sanoatini  rivojlantirish  uchun o ‘zlarining m unosib hissalarini qo'shib 
kelmoqdalar.  Dastlabki tadqiqot ishlari, asosan, bugungi M irzo  Ulugbek nomli 
O'zbekiston Milliy universitetida amalga oshirilgan. Akademiklar O.S.  Sodiqov 
(1913-1987  ),  I.P.  Sukervanik  (1901-1968  ),  X .U.  U sm onov  (1916-1990 ),

Sh.T .T olipov  (1908-1990  )  shu  universitetning kimyo fakulteti  kafedralarini 
va  undagi  ilm iy-tadqiqotchilar  m aktabini  yaratish  uchun  butun   um rlarini 
bag‘ishladilar.  Bu fikrimizni tasdiqlash uchun birgina misol kifoya deb o ‘ylaymiz. 
A kad.  S h .T .  T o lip o v   1942-1984-  y illa r  d av o m id a  u n iv e rsite t  kim yo  
fakultetining dekani,  1938-1990-  yillar davomida,  ya’ni  hayotining oxirigacha 
analitik   kim yo  kafedrasi  m udiri  lavozim ida  ishlagan.  H ozirgi  k u n d a 
R espublikam izda organik kimyo fani va  sanoati yetakchi  sohalardan biridir. 
Buyuk  olim larim iz  yaratgan  ilmiy  yo‘nalishlar  bo 'yicha  izlanishlari  0 ‘zR  
F a n la r  ak ad em iy asi  B ioorganik  kim yo,  O 'sim lik   m o d d a la r  k im yo si, 
P o lim erlar  fizikasi  va  kim yosi  ilm iy -ta d q iq o t  in stitu tla rid a ,  bir  q a to r 
universitet  va institutlar kafedralarida  ularning shogirdlari va m aslakdoshlari 
tom onidan am alga oshirilmoqda.
ORGANIK BIRIKMALARDAGI KIMYOVIY BOG‘LAR
K o'pgina  organik m oddalar uglerod,  vodorod,  azot,  kislorod,  oltingugurt 
kabi bir necha elem entlardan tarkib topgan, b a ’zida ularning tarkibida boshqa 
elem entlar ham  uchraydi.  Organik birikm alam ing xilma-xilligi bir tom ondan 
ularning  m iqdoriy  tarkibi  bilan  belgilansa,  ikkinchi  to m o n d an   atom lar 
orasidagi  kimyoviy bog‘  tartibi  va  tabiati  bilan  belgilanadi.  Atom   tuzilishi 
haqidagi 
nazariya  rivojidan  keyin  kim yoviy  bog‘  haqidagi  zam onaviy 
tushunchalar shakllandi. A tom lar orasidagi bog1 elektronlam ing o 'z aro  ta ’siri 
natijasida  vujudga  keladi.  H ar  qaysi  atom ning  elektronni  tortish  qobiliyati 
uning 
e le k t r o m a n f i y l i g i
 bilan o'lchanadi.  Bu kattalik atom lar orasida kimyoviy 
bog'  hosil bo'lish jarayonida elektronni  kuchli  yoki zaifroq tortish  qobiliyatini 
ko'rsatadi  (7-jadval).
7-j  a d v a  I.
Ayrim atomlarning elektromanfiylik qiymatlari
Atom
E lektro­
manfiylik
Atom
E lektro­
manfiylik
Atom
E lektro­
m anfiylik
К
0,8
As
2,0
S
2,6
Na
0,9
H
2,1
I
2,6
Li
1,0
P
2,1
Br
2,8
Mg
1,2
Se
2,4
Cl
3,0
Al
1,5
С  (sp3)
2,5
N
3,0
Si
1,8
С  (sp2)
2,8
0
3,5
В
2,0
С  (sp)
3,1
F
4,0

E lem entlarning elektromanfiylik qatorini A Q SH   olim i  L.  Poling tuzgan. 
Bu  q atorda  (7-jadvaI)  uglerod  atom idan  oldin  turgan  va  elektrom anfiylik 
qiymati  2,5  dan kichik elem entlar kimyoviy bog*  hosil qilganda С   atom idagi 
elektron b u lut  zichligini  oshiradi,  aksincha,  elektrom anfiyligi  2,5  dan k atta 
elem entlar — bulut zichligini o'ziga tom on tortadi va uglerod atom ida qism an 
m usbat  zaryad  paydo  bo'ladi.
A.  Kovalent bog*
A norganik  birikm alar uchun  1916-  yilda  G .  Lyuis  va  V.  Kossel  dublet- 
oktet qoidasiga asoslangan ion bog'lar nazariyasini ishlab chiqdilar.  Bu nazariya 
anorganik kim yo kursida o'tilgani uchun unga batafsil to'xtam aym iz.
Bir xil ato m lar yoki  elektromanfiyligi yaqin  atom lar o 'z aro  ta ’sir etganda 
ular orasida  elektron  ko'chishlar yuz berm aydi, balki  elektro nlar um u m la- 
shadi.  Inert  gazlarning  tugallangan  elektron  konfiguratsiyasini  hosil  qilish 
u ch u n  ato m lar orasida bir,  ikki yoki  uch ju ft elektronlar bog'  hosil  qiladi va 
ular 
k o v a l e n t  b o g  ‘
 deb ataladi.  Kovalent bog'  tushunchasiga k o 'ra elektronlar 
jufti  ayni  paytda  h ar  ikki  atom ga  tegishli  b o 'lsa  ham ,  alohida  atom ning 
elektronlar  oktetini  tashkil  etadi.  V odorod  atom i  bundan  m u stasno   bo'lib, 
unda elektron  dubleti  hosil bo'ladi.
СН,
° § °
K ovalent  bog'  organik  kim yoda  eng  k o 'p   uchraydigan  bog'  b o 'lib ,  u 
m aksim al  energiyaga  ega.  E lektrom anfiyligi  b ir  xil  a to m la rn in g   yoki 
elektromanfiyligi yaqin atom larning kovalent bog'iga 
q u t b l a n m a g a n   k o v a l e n t  
b o g ‘
 deyiladi:
H  +  H 
H  :  H 
О:  +  : 0  
О  ::  О 
Cl  +  Cl 
Cl  : Cl
Agar  h ar xil atom lardan  molekula hosil bo'lsa, um um lashtiruvchi elektron 
jufti  elektronga  moyilligi  katta atom   tom onga siljiydi va 
q u t b l a n g a n   k o v a l e n t  
b o g
'hosil bo'ladi.  Elektromanfiyligi katta atom  elektron bulut zichligini o'ziga 
tortib qism an manfiy zaryad  va molekula hosil qiluvchi ikkinchi atom  elektron 
zichligi  kam ayishi natijasida qism an m usbat zaryadga ega bo'ladi:
H + C 1 - > H : C I  
yoki 
H - » C 1  
yoki 
—  Cl8-
D em ak ,  har  xil  atom lar  kovalent  bog'  hosil  qilganda,  elektrom anfiyligi 
k atta  ato m d a  elektron  bulut zichligi  ortadi,  ya’ni  u nda  m anfiy zaryad  hosil 
bo'ladi va m olekula qutblanadi:
CH2  = CH2 
H -  С = С - H

s
-0
  -   He+ 
5+C  :CP  yoki 
-»  C l*-
Elektron siljish oddiy bog‘dan ko‘ra qo‘shbog‘ va uchbog‘da osonroq kechadi, 
chunki  7t-bog‘  hosil  qiluvchi  elektronlar  a-bog'  elektronlariga  nisbatan 
harakatchan va ular oson  qutblanadi:
5+C  ->■  Cl  *- 
С  *+->  N  s-
5+1C  =  О
5-1
 
C5+l  =   N 
6
  <  5'  < 
8
"
Ci+" =   N
O'rinbosarlarning  bunday  ta’siri  molekulaning  fizik  konstantalarini 
eksperimental o‘lchash yoki reaksion qobiliyatini o'rganish bilan aniqlanadi. 
Zaryadning molekuladagi  atomlar zanjiri orqali elektrostatik  induktivlanishi 
natijasida kuzatilishi  induktiv effekt deb aytiladi va  I harfi  bilan belgilanadi. 
Induktiv  effekti  manfiy  qiymatli  (-1 )  bo'lishi  mumkin.  Bu  hodisa 
molekuladagi  o'rinbosarlarning  elektromanfiyligi  С  va  H  atomlarinikidan 
kattaroq  bo'lganda  kuzatiladi.  Masalan,  xlor  atomining  manfiy  induktiv 
effekti ( -
1
)  molekula bo'ylab quyidagicha tarqaladi:
H s+"’ 
H 8*’ 
H*" 
(
5
+’”  <  5+”  < 
8
+’  < 
8
+ )

 
4'
H® +’” _ ). C
5
+’’ - > C
5
+’ - > C
8
+ - > C lir
^   E
j
III 
^   Я+»' 
^   g I ’


H
-F,  -Cl,  -Br,  -I,  = 0 ,  = S  atomlaridan  tashqari,  atomlar guruhidan 
iborat  o'rinbosarlar  yoki  ayrim  funksional  guruhlar  ham  manfiy  induktiv 
effektiga  (-1)  ega bo'ladi:  -C N ,  -   CF1,,  -CC13,  -CHCI2, -O H ,  - N 0 2,  -  
n h
2,  -
o r
,  -C H O ,  -COOH.
Metallar,  manfiy  zaryadli  0 “  va  S"  ionlar,  alkil  radikallari  — CH5, 
C
2
H5,  -C(CHj)  j  kabi  o'rinbosarlar  musbat  induktiv  effektiga  (+1)  ega 
bo'ladi:
Hr "
H8""
Hr ’
( 8 - ’ ” <  5-” <  S-’ <  5-
A
< - c ^ V
A
4r-
0 s"  
<- 
Na8+
4'
V
V
H5-”’
H ^ ’
H6-
Umumlashgan elektronning bir atom tomoniga siljish darajasini ko'rsatish 
uchun dipol momenti tushunchasi kiritilgan va  uning birligi debay (D) bilan 
o'lchanadi:

ц  -  dipol  momenti; 
e  -   zaryadlar  miqdori;
I -   zaryadlar  orasidagi  masofa.
Agar  molekula  qutblangan  boisa,  uning  reaksion  qobiliyati  oshadi  va 
aksincha, qutblanmagan  molekula reaksiyaga faollik bilan kirishmaydi.
B.  Donor-akseptor bog‘
Kimyoviy bog‘  hosil  bo'lishi  uchun yuqorida  ko'rsatilganidek,  har doim 
ham atomlar bir xil  elektronlar soni bilan ishtirok etavermaydi.  Ba’zida bog* 
hosil  qilish  uchun elektron juftini  bir atom berishi  mumkin.  Azot, kislorod, 
galogenlar va  boshqa bir  qator atomlar  kovalent  birikmalarida  tugallangan 
oktetga ega bo'lsa ham, ularning tashqi qavatidagi hamma elektronlari ham 
kovalent  bog*  hosil  qilishda  ishtirok  etmaydi.  Bu  elektronlar  erkin  (yoki 
umumlashmagan  л-elektronlar)  elektron  juftlari  deyiladi.  Erkin  elektron 
jufti tutgan atomlar proton yoki tugallangan qavat hosil qilish uchun elektron 
jufti yetishmaydigan  boshqa atomlar  bilan o'zaro ta’sirlashib yangi kovalent 
bog*  hosil  qiladi.  Elektron  juftini  beruvchi  atom  donor,  elektron  juftini 
qabul  qiluvchi  atom  akseptor deb  ataladi.  Bir atomning  erkin elektron jufti 
hisobidan  paydo  bo'ladigan  kovalent  bog'ga  donor-akseptor  bog‘  yoki 
koordinatsion bog‘deyiladi. Ammiak yoki aminlarning molekulasi bilan kislota 
orasida boradigan  reaksiyada  kislota protoni  azot  atomidagi  erkin elektron 
jufti  hisobidan  birikadi.  Ammoniy  kationining  bu  so'nggi  N-H   bog'i  hosil 
bo'lishi jihatidan boshqa uchta N-H bog'laridan farq qilsa ham, fizik va kimyoviy 
tabiati jihatdan  ular  bir-biridan  farq  qilmaydi:

Г 

' 
H  N   : 
+  
H+  +   Cl -  (HCI)   

 
H  :  N   :  H 


H
+
+   Cl'
Koordinatsion  bog'  hosil  bo'lganda  donor atomining  elektron jufti  har 
ikki atom uchun umumiy bo'ladi.  Bu donor atomi bir elektronni  yo'qotgani 
bilan  barobar bo'lib,  musbat  zaryadga ega bo'ladi.  Koordinatsion bog'ning 
bir  ko'rinishi  nitrobirikmalardagi  azot  va  kislorod  atomlari  orasida,  N- 
oksidlarda [(CH
3
)
3
N-»0]  kuzatiladi. Nitrobirikmadagi azot atomi bir kislorod 
bilan  elektronlar  umumlashuvi  hisobidan  qo'shbog'  hosil  qiladi.  Erkin 
elektron jufti hisobidan ikkinchi kislorodni biriktiradi va azot musbat, kislorod 
esa manfiy zaryadli  ionlarga aylanadi.  Demak, donor azot va akseptor kislorod 
atomlari orasidagi bog'  kovalent va ion bog'lari yig'indisidan iborat.  Organik 
kimyoda bu  kabi bog'larni semipolyar bog'ham deyiladi:

:
0
: 
м   +
R : N  :  О:
yoki 
R —  Nt
,0
*0
yoki 
R —  N t
О
R -  С = N 
+  H
2
0
2
  ----------►
  R -  С = N  -> 0  
+  H20
Kompleks birikmalarda ham donor-akseptor bog‘  mavjud, ammo ularda 
elektron  ko‘chishi  to'liq  sodir  etilmagani  uchun  zaif  bog‘  hosil  bo'ladi. 
Ularda  donor sifatida  atomlarning  erkin  elektron jufti  (л-elektronlar),  n— 
bog'  elektronlari  yoki  л—bog'  tizimi ishtirok etishi  mumkin:
(C
2
H
5
)
3
N :  
+  Ag+ 
------ ►
 
(c
2
H
5
)
3
N+— Ag
(C H 3)20 :  

B F3 
------- ►
 
(C H 3)2CT  — "BF3
(CH3)2C = C(CH
3)2
  +  Ag+ 
------ ►
 
(CH
3
)
2
C=J=C(CH
3)2
Ag+
Siklopentadienil  anioni  oraliq  metallar  (Fe2+,  Co2+,  Ni2+)  bilan  hosil 
qilgan  metallotsenlari juda  barqaror  я-komplekslar  hisoblanadi.  Ulardan 
ferrotsen  deb  ataluvchi  sendvich-kompleksi  [  (C
5
H5)2Fe  J  aromatiklik 
xossalarini  namoyon  qiladi  va  400°C  gacha  parchalanmaydigan  barqaror 
birikmadir.
ferrotsen
D.  Vodorod  bog‘
Umumlashmagan elektron jufti tutgan va elektromanfiyligi katta atomlar 
(O,  N ,  F,  ba’zida  Cl,  Br,  S)  organik  moddalarning  molekulalaridagi  faol 
vodorod atomi bilan  vodorodbog'lari hosil qiladilar.  Kuchli qutblangan bog' 
bilan bog'langan vodorodlarga (H  JO,  H  JS,  H  .!N<) faol atomlar deyiladi. 
Bu vodorod atomlari qoldiq elektron moyilligi hisobidan donor atomlarning

erkin elektron jufti  bilan zaif bog‘  hosil qiladi. Vodorod atomi kichik o'lcham ga 
ega  va  elektron  qobig‘i  bilan  ekranlanm agani  u ch u n   boshqa  ato m   elektron 
juftiga  ju d a  yaqin  keladi  va  u  bilan  bog'lanadi.  V odorod  b og ‘i  tab iatan 
elektrostatik xarakterga ega va uch  nuqta bilan ko'rsatiladi.  U ning energiyasi 
kovalent  bog'ga nisbatan  ancha zaif va  odatda,  1-8  kkal/m ol  kattalik bilan  
xarakterlanadi:

R
R — <Ь: 
H — 
Ь
Mavjud elektrostatik tortishuv kuchi ta ’sirida  vodorod bog*  bilan  assotsi- 
langan  m olekulalarning vodorod atom lari  o 'zaro   alm ashinuvi ham   m um kin:
„ 
^ ° "  H- ° ^  
____ „
R - C  

J Z   -
 R 
•» 
R - C  
^ C - R  
<
O - H  
:0
 
O - H ' O
^ O - H
« = *  
R - C  

C - R
> 0  
H - 0 ^
Bu  xildagi  vodorod  bog'larga 
m o l e k u l a l a r a r o   v o d o r o d   b o g  ‘l a r i
  (MVB) 
deyiladi.  U lar  organik  m oddalarning  kim yoviy  va  fizikaviy  xossalarini 
belgilashda  m u h im   ta ’sir  ko'rsatadi:  ularn ing  uchuvchanligi  kam ayadi, 
qovushqoqligi  o rtadi, suyuqlanish va qaynash  harorati ko'tarilad i.  M asalan, 
chum oli  kislotaning  m olekulyar massasi  dietil eflriga nisbatan  kichik b o 'lsa 
ham , fizik konstantalari  ancha katta,  chunki  kislota m olekulalari  MVB bilan 
dim erlangandir.
Ayrim organik m oddalar molekulasining fazoviy tuzilishi 
i c h k i  m o l e k u l y a r  
v o d o r o d  b o g ' l a r i
 (IM V B)  hosil qilishga  im kon beradi.  Bu holda  MVB  hosil 
.bo'lishiga to'sqinlik tug'iladi. Salitsil aldegidi  IM VB hosil qilishga moyil bo'lsa 
ham ,  uning  izom eri  para-oksibenzaldegid  MVB  bilan  barqarorlashadi:
H
•н о ч / \  
(i:
. 0
'O-
с = о - н - о
I
H
para-oksibenzaldegid

Biokimyoviy jarayonlarda vodorod bog‘lari juda muhim vazifalami bajaradi. 
Oqsillarning  ikkilamchi  va  uchlamchi  tuzilishnini,  RNK  va  DNK 
molekulasining  qo'sh  spiral  tuzilishini  vodorod  bog'lari  ta’minlaydi  va 
boshqalar.
E.  Bog‘  energiyasi
Atomlar  orasidagi  kimyoviy  bog‘ni  uzish  uchun  sarflanadigan  energiya 
kattaligi  bog' energiyasi deyiladi  (
8
-jadval).  Bog*  hosil  bo'lganda  esa xuddi 
shuncha miqdor energiya ajralib chiqadi.
8 - j a d v a l .
K im yo viy 
bog‘  energiyasi
Bog'
Е,  kkal/mol
Bog'
E,  kkal/mol
Bog'
E, kkal/mol
C -H
99
C -N
73
С -C l
78
0
1
о
81
С = N
142
C - B r
65
и
II
и
146
C = N
212
C -I
57
и
и
III
и
199
X
1
О
110
0 - 0
35
С - 0
88
N -H
93
-H"0<
~ 5
с  = о
173
N -N
39
-H"N<

2
Bog‘  energiyasi  kkal/mol,  ba’zi  hollarda  kJ/mol  bilan  ifodalanadi. 
Simmetrik molekulalardagi  atomlarning elektromanfiyligi 2-2,5 D (H  -  H, 
С  — С)  chegaralarida bo'lsa,  kimyoviy bog*  barqaror  bo'ladi.
Agar  elementlarning  elektromanfiylik  qiymatlari juda  katta  yoki  kichik 
bo'lsa,  ular  beqaror  bog'  (F-F,  36  kkal/mol;  Na-Na,  18  kkal/mol)  hosil 
qiladilar.  Har xil  atomlar orasidagi  bog'lar maksimal  (H-F,  135  kkal/mol) 
qiymatga ega bo'lsa,  ion bog'larga o'tganda bu energiya (H-Li,  58  kkal/mol) 
kamayadi.
KIMYOVIY  BOG‘NING  ELEKTRON  NAZARIYASI 
A. 
Atom  orbitallari
Yuqorida  ko'rganimizdek,  organik  molekulalarning  tuzilishi  haqidagi 
tushuncha bir necha xil kimyoviy bog'lar tabiatini o'rganish  natijasida vujudga 
keldi. Atomlar orasida kimyoviy bog'  vujudga kelishi  uchun atom  orbitallar- 
(AO)dan  molekulyar  orbitallar  (MO)  hosil  bo'ladi.

O rg an ik   b irik m a la r  ich id a  u g lev o d o ro d la r  va  u la rn in g   fu n k sio n a l 
hosilalarining  elektron  va  geom etrik  strukturalarini  h ar  xil  b o g 'Iar  tabiati 
belgilaydi.
1913-  yili  N.  Bor  tom onidan  taklif etilgan  atom   tuzilishining  p lan etar 
modeli  hatto ikki elektron tutgan eng oddiy atom larning  spektral  kattaliklarini 
tushuntira olmadi.  Bu nazariyani takomillashtirish uchun Zom m erfeld  ikkinchi
I   —
  azim utal  kvant  sonini  kiritdi  va elektronlar sferik  orbitallardan  tashqari 
ellipssim on  orbitallardajoylashishi  m um kinligini  k o 'rsatd i.B osh   kvant  soni 
л-ga  bog'liq  ravishda  ikkinchi  kvant  soni 
1 = 0
  dan  n-1  gacha  so n lar  bilan 
belgilanadi,  uning  har  bir qiymatiga  m a’lum  shakldagi  elektron  orbitallari 
to 'g 'ri  keladi:  / =   0  s-orbital, 
1  =
  1  p -o rbital, 
1 = 2
  d-orbital.  1924-  yilda 
fransuz olimi  Lui de  Broyl  harakatdagi  m ikro-zarrachaning to'lqinli  tabiatini 
tushuntirib  berdi.  Uning  fikricha,  h ar  bir zarrachaning  to 'lq in   uzunligi 
(X ) 
uning  im pulsiga  teskari  proporsionaldir 
(p   =
  mv).
E lektronlar  difraksiyasini  o'rgangan  T om pson  1928-  yilda  Lui  d e  Broyl 
tenglam asini tajribada isbotladi.  Bularning barchasi  1926-  yilda  m ikroolam  
kvant  m exanikasi  hisoblangan  E.  Shredingerning to 'lq in  kvant m exanikasini 
yaratilishiga  olib  keldi.  Uning tenglamasi  harakatdagi  m oddiy zarrachaning 
to'lqin  tabiati,  fazoviy  koordinatlari  va  energiyasini  tushuntiradi.
h
f
; Z
V
г
И
z
7
.
V
У
21
-rasm. 
s-orbitallarining turlicha tasvirlanishi.

s-elektron  orbitali  sharsim on  ekanligini  juda  yaxshi  bilam iz.  Nils  Bor 
aniqlagan  vodorod  atom ining  radiusi  0,058  nm   b o'lsa,  undagi  s  -  elektron 
orbitali  fazoviy  chegarasi  atom   yadrosi  sirtidan  0,14  nm   kichik  bo'ladi. 
Kimyoviy  bog‘  nazariyasiga k o ‘ra  to'lqin fimksiyalari yoki elektron bulutlari 
atom  orbitallari  (AO)  deb nom lanadi.  20-rasm dan ko'rinadiki, barcha s-AO 
sferik  sim m etriyaga  ega,  boshqa  elektron  orbitallari  farqli  ravishda  sferik 
simmetriyaga ega emas.  Masalan,  p-elektron AO-fazoviy chegarasi  (21-rasm ) 
gantelsim on  bo 'lib ,  u lar fazoning  x,  y,  z  -   o'qlari  bo 'yicha  aniq  yo'nalgan. 
Shuning  u ch u n   bu  atom   orbitallarini  koordinataning  u ch ta  o'qlariga  mos 
ravishda px, py va pz-orbitallari  deb belgilash qabul  qilingan.  Bu atom   orbitallar 
koordinata  o'qlariga  nisbatan  sim m etrik  tuzilgan  va  fazoviy  yo'nalishidan  
tashqari barchsi o'zaro ekvivalentdir.  p-АО ikki  qism dan iborat,  bu  qism lam i 
ajratuvchi  n u qtad a  elektronning  bo'lish  ehtim olligi  nolga  teng.  T o 'lq in  
tenglamasi p-orbitalning shu nuqtasida o'zining qiymat ishorasini o'zgartiradi 
(  +   qism  va  -  qism):
22-rasm. 
Uglerodning atom  orbitallari.
B ulardan  tashqari  beshta  d-orbitallar  ham   bor.  Bu  elektron  orbitallari, 
asosan,  oraliq  m etallarda  uchraydi,  organik  birikm alar  kim yosida  deyarli 
ulardan  foydalanilm aydi.  Organik  m oddalar  m olekulasida  o 'z a ro   s-  va  p- 
elektronlar orasidagi gibrid orbitallar ham  mavjudki,  ularni AO deb  hisoblash 
m um kin emas.
Atomdagi  elektronlar holatini  va energiyasini  bilgach,  ularning energetik 
taqsim otini  kvant  yacheykalari  yordam ida  ifodalash  m um kin  (22-rasm ):
2
p„  2py 2рг
2s
Is
H
t'l'
t  t
N
23-rasm. 
A tom  orbitalida elektronlam ing joylashish tartibi.

В.  Molekulyar orbitallar
Kvant  kimyosi  rivojlanishi  kimyoviy  bog‘  hosil  bo'lish  tabiatini 
tushuntirdimi?  Atomlardagi  elektronlaming  to'lqin  funksiyasi tenglamasini 
Download 24 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling