Barqaror energetika ta’minotiga erishish usullari

Demak, m_u =0,00215 uran moddasi parchalansa 1 kwt·soat elektr energiyasi hosil bo‘ladi.

• 
  Issiqlik elektrostansiyasida 1 kg toshko‘mir to‘la yonganda 7000 kkal issiqlik chiqadi [13]. 1 kilovatt·soat = 860 kkal ga teng ekanligidan biz 1 kilovatt·soat energiya olish uchun qancha toshko‘mir to‘la yonishi kerakligini proporsiya orqali tushuntiraman. η =30% [14], η – foydali ish koeffitsiyenti (IES – ko‘mirli).
  

η=(m_f/m_u) ·100%, bundan m_u – topilsa
1 kg – 7 000 kkal m_u = 100 m_f / η (2)
m_f – 860 kkal m_f = 0,123 kg, (2) ifodaga ko‘ra:
m_u = 100 · 0,123/30=0,409 kg. Bu yerda, m_f – elekrt energiyaga aylanish uchun yongan toshko‘mir massasi. m_u – umumiy yongan toshko‘mir massasi. Demak, 0,409 kg yoki 409 g toshko‘mir to‘la yonganda 1 kWt·soat elektr energiyasi hosil bo‘ladi.

• 
  Issiqlik elektrostansiyasida 1 kg neft yonganda 11000 kkal issiqlik chiqadi [15]. 1 kWt·soat = 860 kkal ga teng ekanligidan, 1 kWt·soat energiya olish uchun qancha neft to‘la yonishi kerakligini proporsiya orqali tushuntirsak η = 30% [16], η – foydali ish koeffitsiyenti (IES – neftli). η=(m_f/m_u)*100%, bundan m_u – topilsa
  

1 kg – 11000 kkal m_u=100 m_f / η (3)
m_f – 860 kkal m_f=0.078 kg, (3) ifodaga ko‘ra:
m_u = 100·0,078 / 30 = 0,26 kg. Bu yerda, m_f – elekrt energiyaga aylanish uchun sarflangan neft massasi. m_u – umumiy yongan neft massasi.
Demak, 0,26 kg yoki 260 g neft to‘la yonganda 1kWt·soat elektr energiyasi hosil bo‘ladi.

• 
  Issiqlik elektrostansiyasida 1 m³ metan gazi maxsus qurilmalarda to‘la yondirilganida 8 000 kkal issiqlik chiqadi [17]. 1 kWt·soat = 860 kkal ga teng ekanligidan biz 1 kWt·soat energiya olish uchun qancha gaz maxsus qurilmada yonishi kerakligini proporsiya orqali tushuntiramiz. η =30% [16], η – foydali ish koeffitsiyenti (IES-metan gazli).
  

η = (m_f/m_u) ·100%, bundan m_u – topilsa
1m³ – 8000 kkal m_u = 100 m_f / η (4)
m_f – 860 kkal m_f = 0,1075 m³
(4) ifodaga ko‘ra: m_u = 100·0,1075 / 30 = 0,36 m³. Bu yerda, m_f – elekrt energiyaga aylanish uchun sarflangan metan gazi massasi. m_u – umumiy yongan metan gazi massasi.
Demak, 0,36 m³ metan gaz to‘la yonganda 1kWt·soat elektr energiya hosil bo‘ladi.

• 
  Quyosh elektrostansiyasida 1 m² yer yuzasiga yurtimizda o‘rtacha yiliga 1600 kWt·soat energiya tushadi, shundan 15 % elektr tokiga aylansa, yurtimizdagi 1 m² quyosh paneli orqali yiliga 200-240 kWt·soat elektr energiyasi olinadi. 1 yilda 300-320 kun quyoshli bo‘lishini inobatga olsak 1 kunda o‘rtacha 1 m² dan 0,75 kWt·soat elekrt energiyasi olinadi. Umumiy yer maydonimiz 448 ming km² ga tengligidan foydalanib umumiy qancha energiyaga olishimizni bilsak bo‘ladi [5]. Quyidagi proporsiya orqali 1 kWt·soat energiya olish uchun qancha quyosh paneli kerakligini hisoblasak:
  

1 m² – 0,75 kWt·soat
S_f – 1 kWt·soat S_f =1,33 m². Bu yerda S_f - 1 kWt·soat elektr energiyasi olinishga mo‘ljallangan quyosh paneli.
Demak 1,33 m² quyosh batareyalari orqali 1 kunda o‘rtacha 1 kWt·soat elektr energiyasi olinar ekan.

• 
  Shamol elektrostansiyada shamolning kinetik energiyasi ekektr energiyaga aylanishini hisobga olsak. E_K = mʋ²/2 = ρVʋ² /2= ρSlʋ²/2 = ρπR²lʋ²/2 bu yerda, ρ-havoni zichligi (ρ = 1,29 kg/m³), R-g’ildirak radiusi, l-g’ildirak qalinligi, ʋ-shamol tezligi. Agar 1 kWt·soat elekrt energiyasi, kinerik energiyaning 45% iga tengligini hisobga olsak, E_k=100·1/45=2,22 kWt·soatga teng ekan. E_k = 36000000·2,2 = 7,29·10⁶ joulga teng. Agar R = 50 metr, l=10 metr bo‘lsa ʋ = (E_K/ ρπR²l)^1/2 formuladan foydalanib 1 kWt·soat elektr toki olish uchun shamol tezligi qancha bo‘lishini topsak bo‘ladi. ʋ = (7,29·10⁶ / 1,29·3,14·10·50²)^1/2 = 8,5 m/s ekan. Bundan tashqari shamol elektrostansiyada energiyasi shamol minorasi balandligi (h), shamol g’ildiragi diametiga bog’liq ravishda o‘zgaradi. Parraklar soniga bog’liq emas. Minora qancha balandligi bo‘lsa, shamol g’ildiragining diametri qancha katta bo‘lsa shamol elektrostansiyalarining quvvati shuncha yuqori, samaradorroq bo‘ladi [18].
  
• 
  Gidroelektrostansiyalarda 1 kWt·soat elektr toki olish. 1 kWt·soat = 3600000 Joul yoki 860 kkal ga tengdir. E = mgh ekanidan foydalansak m = 1000 kg suv generatorga qancha balandlikda tushsa 1 kWt tok olish mumkin desak, g = 9,81m/s² e’tiborga olib hisob kitob qilinsa 3,6·10⁶=10³·9,81·h h=3,6·10⁶/9,81·10³=364 m. FIK ni 85% ligini inobatga olsak [19] h=100·3,6·10⁶/85·9,81·10³=431,7 m.
  

Demak, 431,7 metrdan 1000 litr suv gidroturbinaga tushganda 1 kWt·soat elektr toki chiqadi.
To‘g’on balandligi qancha katta bo‘lsa, turbinaga shuncha kam suv tushadi, lekin chiqayotgan tok o‘zgarmaydi. Gidroturbina quvvatini oshirish uchun to‘g’on balandligi va tushayotgan suv miqdorini ko‘paytirish kifoya.
Xulosa
Demak, yuqoridagi fikr-mulohazalardan kelib chiqib shuni aytishim mumkin. Kelajak energiyasi yoxud barqaror energetika ta’minotiga erishish usullarini eng avvalo, 1 kWt energiya olish uchun qilingan hisob kitobdan ko‘rinib turgan yadro energiyasi orqali bartaraf qilish maqsadga muvofiqdir. Chunki kam miqdordagi uran moddasini parchalab yuqori miqdordagi energiya olinadi, undan tashqari zangori energetika sohasida ham e’tiborni yanada kuchaytirilsa, bu ikki tur manbalardan bir vaqtda foydalanilsa, korxona va ishlab chiqarishdagi asbob uskunalarni modernizatsiya qilinib yangilansa, elektr energetikasini barqarorlikka yetqazish bilan birga, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxi ham anchaga pasayadi, elektr energiyasi tejaladi, armosfera zararlanishi kamayadi, ko‘mir, neft,gaz kabi qazilmalar kelajak avlodlarga ham yetib boradi. Bundan tashqari insonlar va tabiat ham ancha muhofaza ostida bo‘ladi. Insonlarni turmush tarzi yanada yaxshilanadi.