Basketbol tarixi basketbol qoidalari

BASKETBOL O`YINI BO’YICHA MUSOBAQALAR O’TKAZISH V AHAKAMLIK QILISH
REJA:

1. 
   BASKETBOL TARIXI
   
2. 
   BASKETBOL QOIDALARI
   
3. 
   O`ZBEKISTONDA BASKETBOL
   

Basketbolning vatani AQSh, uning «otasi» esa James Naismith hisoblanadi. Oʻyin XIX asr oxirida paydo boʻlgan. Springfild xalqaro mashgulotlar maktabining jismoniy tarbiya oʻqituvchisi, bir paytlar ajoyib regbichi va gimnastikachi boʻlgan James Naismith (1861-yil tug'ilgan — 1932-yil vafot etgan) talabalarning qishki paytda jismonan yanada koʻproq chiniqtirish maqsadida zalda toʻp bilan oʻynaladigan yangi oʻyin oʻylab topdi. U toʻpni tashlash orqali talabalarning merganligini tekshirib koʻrish uchun qorovuldan ikki boʻsh quti keltirishni iltimos qildi. Quti topa olmagan qorovul meva solinadigan savat keltirdi. Savatlarni balandligi 3,05 m bulgan zalning ikki tomonidagi balkonga oʻrnashtirdi. SHu tariqa basketbol vujudga keldi.

basketbol — inglizcha basketball soʻzidan olingan (basket — savat, ball — toʻp) boʻlib, har birida beshtadan oʻyinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. uyindan bosh maqsad — toʻpni qoʻl bilan oʻynagan xolda 3,05 m balandlikdagi shitga mustaxkamlangan savatga tushirib, imkon qadar koʻproq ochko olish. xar bir jamoada beshtadan oʻyinchi ishtirok etadi.
Neysmit yangi oʻyinning qoidalarini ishlab chiqdi va 1891 yilning 21 dekabrda Springfild maktabining zalida birinchi basketbol uchrashuvi oʻtkazildi. Guruhda 18 talaba mavjud edi. O`yinda xar biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. Basketbolning dastlabki qoidalari 13 qismdan iborat edi va ulardan baʼzilari xozirgacha saqlanib qolingan. 1893 yilda savatlarni toʻrli temir aylana bilan almashtirishdi. 1895 yilda esa ular shitlarga oʻrnatildi. Oradan 2 yil oʻtgach, xar bir jamoada 5 kishidan maydonga tushadigan boʻlishdi. 1893 yilda frantsiyalik Mel Ridu Springfild kollejini bitirgach, vataniga qaytdi va xamyurtlarini yangi oʻyin bilan tanishtirdi. Shu tariqa basketbol butun Yevropaga tarqala boshladi. 1932 yil 18 iyunda Jenevada milliy basketbol assotsiatsiyalarining dastlabki xalqaro konferentsiyasi oʻtkazildi va unda Xalqaro Basketbol Federatsiyasi (FIBA) tashkil etildi. 1999 yilga kelib FIBAga aʼzo davlatlar soni 180 dan oshib ketdi. 1936 yilgi Berlin Olimpiadasidan boshlab basketbol Olimpiadalar dasturidan oʻrin oldi. 
Neysmit yangi oʻyinning qoidalarini ishlab chiqdi va 1891 yilning 21 dekabrda Springfild maktabining zalida birinchi basketbol uchrashuvi oʻtkazildi. Guruhda 18 talaba mavjud edi. O`yinda xar biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. Basketbolning dastlabki qoidalari 13 qismdan iborat edi va ulardan baʼzilari xozirgacha saqlanib qolingan. 1893 yilda `savatlarni toʻrli temir aylana bilan almashtirishdi. 1895 yilda esa ular shitlarga oʻrnatildi. Oradan 2 yil oʻtgach, xar bir jamoada 5 kishidan maydonga tushadigan boʻlishdi. 1893 yilda frantsiyalik Mel Ridu Springfild kollejini bitirgach, vataniga qaytdi va xamyurtlarini yangi oʻyin bilan tanishtirdi. Shu tariqa basketbol butun Yevropaga tarqala boshladi. 1932 yil 18 iyunda Jenevada milliy basketbol assotsiatsiyalarining dastlabki xalqaro konferentsiyasi oʻtkazildi va unda Xalqaro Basketbol Federatsiyasi (FIBA) tashkil etildi. 1999 yilga kelib FIBAga aʼzo davlatlar soni 180 dan oshib ketdi. 1936 yilgi Berlin Olimpiadasidan boshlab basketbol Olimpiadalar dasturidan oʻrin oldi. 
Basketbol mashgʻuloti va musobaqalari uchun toʻrtburchak maydoncha (oʻlchami 26×14 m) yoki zal (bal. 7 m) talab qilinadi. Har bir jamoada 12 nafardan oʻyinchi boʻlib, maydonga bir yoʻla har jamoadan 5 tadan oʻyinchi tushiriladi (bu oʻyinchilar almashtirilishi mumkin). Qaysi jamoa raqibining savatiga koʻp toʻp tushirsa, oʻsha yutgan hisoblanadi. Uyinda savatga tushirilgan toʻp uchun 2 ochko, jarima belgilanganda tushirilgan toʻp uchun 1 ochko, jarimadan tashqaridagisi uchun 3 ochko beriladi. Erkaklar 40 min., ayollar 36 min., 15 — 16 yashar oʻsmirlar va qizlar 30 min., 13 — 14 yashar oʻgʻil va qiz bolalar 24 min. oʻynashadi. Oʻyin 2 qismdan iborat, orada 10 min. dam olinadi. Belgilangan vaqtda jamoalar baravar ochko olsa, biror jamoa gʻolib chiqquncha 5 min. dan qoʻshimcha vaqt beriladi.
Basketbol mashgʻuloti va musobaqalari uchun toʻrtburchak maydoncha (oʻlchami 26×14 m) yoki zal (bal. 7 m) talab qilinadi. Har bir jamoada 12 nafardan oʻyinchi boʻlib, maydonga bir yoʻla har jamoadan 5 tadan oʻyinchi tushiriladi (bu oʻyinchilar almashtirilishi mumkin). Qaysi jamoa raqibining savatiga koʻp toʻp tushirsa, oʻsha yutgan hisoblanadi. Uyinda savatga tushirilgan toʻp uchun 2 ochko, jarima belgilanganda tushirilgan toʻp uchun 1 ochko, jarimadan tashqaridagisi uchun 3 ochko beriladi. Erkaklar 40 min., ayollar 36 min., 15 — 16 yashar oʻsmirlar va qizlar 30 min., 13 — 14 yashar oʻgʻil va qiz bolalar 24 min. oʻynashadi. Oʻyin 2 qismdan iborat, orada 10 min. dam olinadi. Belgilangan vaqtda jamoalar baravar ochko olsa, biror jamoa gʻolib chiqquncha 5 min. dan qoʻshimcha vaqt beriladi.
Yanal chiziqlar – Ushbu chiziqlar sud tomonlarida joylashgan va o’ynash uchun tegishli zonani belgilash bilan bir xil tarzda cheklanadi.
Chegaralangan chiziq – Bu chiziq shuningdek, maydonni chegaralashga xizmat qiladi va u futbolchining o’yinni o’ynash paytida to’pni almashtirishi yoki savatchani almashtirishga majbur qiladi.
Markaziy yo’nalish – Markaziy yo’nalish maydonni yarmiga ajratish va himoya qilish zonasi va tajovuzkor qaysi jamoaga tegishli ekanligini aniqlaydi.
3 qatorlari – Ushbu chiziq orqasida yaratilgan maydonlar 3 punktiga kiritish kerak. Chiziq savatchadan 6,75 metr masofada joylashgan.
Bepul Chiqish – Bu chiziqdan erkin to’p tashlaydigan futbolchilar to’pni tashlab yuborishadi. Ishga tushirilgach, o’yinchi chetga tegmasdan oldin chiziqqa qadam bosa olmaydi.
Bepul zarbalarni aylantiring – Bepul to’plash doiralari 3,65 metr diametrga ega. Erkin to’p tashlash paytida atıcı erkin to’p tashlash doirasida qolishi kerak.
Lane Line – Ushbu chiziqlar o’yinchilarning erkin to’p tashlash paytida o’zlarini joylashtirishi va cheklangan zonani chegaralashi kerak bo’lgan joylarni ko’rsatish uchun ishlatiladi. O’yinchilar to’p tashuvchi qo’li tashlab ketgunga qadar o’z pozitsiyasini tashlab, cheklovli hududga kirishlari mumkin emas.
Markaziy doira – 3,65 metr diametrli va basketbol maydonining markazida joylashgan. Bu to’pni havoda bo’lmagan o’yinchilarning zonasi bilan chegaralanishi uchun xizmat qiladi, bu ikkala to’pning ikkalasiga tegsa ham, u erda qolish kerak.d
Basketbol Oʻzbekistonda 1921-y. dan oʻynala boshlagan. Oʻzbekistonlik R. Salimova 2-marta jahon hamda olimpiya oʻyinlari chempioni boʻlgan. Basketbol boʻyicha Oʻzbekiston respublika federaiiyasi oliy liga jamoalari oʻrtasida musobaqalar tashkil etib kelmoqda. Oliy ligada Samarqand, Buxoro, Toshkent viloyati, Chirchiq sh. hamda Sirdaryo va Navoiy viloyati basketbolchilari musobaqalashadi. Oʻzbekiston terma jamoasi 1997-y. II Markaziy Osiyo oʻyinlari — «Sprayt chellenje» xalqaro turnirining gʻolibi boʻldi (terma jamoa bosh ustozi A. Adisman, jamoa aʼzolari 3. Xabibulin, M. Sha-fenkov, R. Karimov, S. Demurin, B. Mirodilov, T. Abbosov, V. Petrishchev).
Basketbol Oʻzbekistonda 1921-y. dan oʻynala boshlagan. Oʻzbekistonlik R. Salimova 2-marta jahon hamda olimpiya oʻyinlari chempioni boʻlgan. Basketbol boʻyicha Oʻzbekiston respublika federaiiyasi oliy liga jamoalari oʻrtasida musobaqalar tashkil etib kelmoqda. Oliy ligada Samarqand, Buxoro, Toshkent viloyati, Chirchiq sh. hamda Sirdaryo va Navoiy viloyati basketbolchilari musobaqalashadi. Oʻzbekiston terma jamoasi 1997-y. II Markaziy Osiyo oʻyinlari — «Sprayt chellenje» xalqaro turnirining gʻolibi boʻldi (terma jamoa bosh ustozi A. Adisman, jamoa aʼzolari 3. Xabibulin, M. Sha-fenkov, R. Karimov, S. Demurin, B. Mirodilov, T. Abbosov, V. Petrishchev).