Baxriddinova n. M. Zaripova m. D

 
 
 
 
 
 
 
1-rasm. Cho`kmaga kelib tushgan muallaq zarrachalar miqdori (P
i
) ning gidravlik yirikligi (U
0
) 
ga bog’liqligi. 
So`ngra 
tajriba 
natijaridanfoydalanib, 
(4-8) 
formulalaryordamidagorizantaltindirgichlarningko`rsatkichlarihisoblanadi.
Loyqalanayotgantindirgichdasuvningturishvaqti (T
0
, soat) 
quyidagiformulabilanhisoblanadi: 
0
U
H
h
t
H
T
õ
O



(10) 
bu yerdaH– suvcho`kishmintaqasiningbalandligi, m. 
t
x
–U
0
– gamoskeluvchitindirishvaqti (soniya). 
 
Sinov savollari 
1. Ishni bajarish tartibini tushuntiring. 
2. Cho`kmaning gidravlik yirikligi qaysi formula yordamida hisoblanadi? 
3. Cho`kmaning cho`kuvchanligi qaysi formula yordamida hisoblanadi? 
4. Qum ushlagichlardan qachon foydalanish mumkin? 
5. Qum ushlagichlarni hisoblash tartibini tushuntiring. 
6. Muallaq zarrachalarni cho`ktirish darajasi qaysi formula yordamida hisoblanadi? 
7. Tindirgichda suvni turish davomiyligi (vaqti) qaysi formula yordamida hisoblanadi? 
8. Tindirgichning kengligi (eni) va uzunligini qanday hisoblash mumkin? 
 
3 - TAJRIBA MASHG’ULOTI 
Oqova suvlarni adsorbsiya usulida tozalash 
Ishning maqsadi:Suvlarni adsorbsion tozalash usuli bilan tanishish va suvdagi organik 
moddalar miqdorini aniqlash. 
 
Nazariyma`lumotlar 
O`zigayutiboluvchimoddalarga, adsorbent (sorbent) deyiladi.
60 
80 
100 
40 
20 
0 
0,2 
0,4 
0,6 
0,8 
1,0 
U
0
,мм/с 
Р
i
,% 

---

122 
Adsorbsiya-suvdagi qo`shilmalarni qattiq jismlar (adsorbentlar) sirtiga yoki g’ovak 
hajmlarida yutib olish jarayonidir. Sanoatda adsorbentlar sifatida ko`mir va torf zarrachalardan, 
qum zarrachalaridan, minerallardan tabiiy va sintetik seolitlardan, polimer plyonkalari va 
kukunlaridan, sintetik sorbentlardan va boshqa moddalardan keng qo`llaniladi. 
Adsorbentlar bir qator standart ko`rsatkichlar bilan baholanadi: yeyilishga va siqilishga 
mustahkamligi, umumiy g’ovakligi, yutish (sorbsion) sig’imi va qayta ishlanuvchanligi (ya`ni, 
dastlabki xossalarini qayta tiklash imkoniyatlari) bilan baholanadi. 
Materialning asosiy sorbsion xossalari va moddalarning unga adsorbsiyalanish xarekteri 
to`g’risida adsorbsiya izotermalari ma`lumot berishi mumkin, ya`ni adsorbsiyalangan modda 
miqdori A [mg/g, mol’/g] ning sistemadagi konsentrasiyasi C [mg/l, mol’/l] ga bog’liqlik 
grafigi beradi (1-rasm). 
1-rasm. Organik moddalarning faollashtirilgan ko`mirga adsorbsiyalanish 
izotermasi. 
Ushbu izoterma Freyndlix empirik tenglamasi orqali tavsiflanadi: 
n
P
C
K
A


bu yerdaA- adsorbsiyalangan modda massasining adsorbent massasiga nisbati, mg/g, mmol/g