Baxtiyor mengliyev

Tilda  assosiativ  munosabat.  Sistemadosh  (bir  sistemaga 
mansub) lisoniy birliklar bir-birini eslatib turadi. Shu boisdan ular 
jamiyat  a’zolari  ongida  bir  tizimga  birlashgan  holda  yashaydi. 
Masalan,  [a]  fonemasi  [o]  fonemasini,  [u]  fonemasi  [o‘] 
fonemasini, [i] fonemasi [e] fonemasini eslatadi. Umuman olganda, 
bir unli boshqa unlini eslatadi. Bu ushbu unlilarning bir sistemaga 
kirishi  tufayli  sodir  bo‘ladi.  Bu  fikr  undosh  fonеmalarga  ham 
taalluqli. Lekin [a] fonemasi dabdurustdan [q] yoki [h] fonemasini 
eslatmaydi.  Chunki  ular  ikki  sistema  –  unlilar  va  undoshlar 
sistemasiga  kiradi.  Unlilar  bir-birini  unlilar  sistemasida,  undoshlar 
esa undoshlar sistemasida eslata oladi. Hatto  [u] fonemasining [a] 
fonemasini  eslatishi  o‘z  sistemadoshi  bilan  birgalikda  amalga 
oshiriladi.  Masalan,  [a],  [o]  fonemalari  ichki,  mikrosistema  hosil 
qilib,  birgalikda  boshqa  fonema  juftliklarini  eslatadi.  Bir-birini 
eslatib turish assosiativ munosabat deyiladi.  
Eslatish ikki tomonlama bo‘lishi ham mumkin. Masalan, [yuz] 
leksemasi,  bir  tomondan  [bet],  [chehra],  [jamol],  [oraz]  kabi 
birliklarni,  ikkinchi  tomondan,  [burun],  [ko‘z],  [quloq],  [qosh], 
[lab]  leksemalarini  eslatadi  va  bunda  u  ikki  sistemaning  a’zosi 
ekanligini namoyon qiladi. 
Bir-birini  eslatuvchi  birliklar  umumiy,  o‘xshash  belgi-
xususiyatga ega bo‘ladi. Ana shu o‘xshashlik va umumiylik ularni 
birlashtiruvchi,  bir  sistemada  “ushlab  turuvchi”  belgilari  sanaladi. 
Masalan,  unlilar  “sof  ovozga  egalik”  umumiy  belgisi  ostida 
birlashadi.  Ammo  ular  farqli  belgiga  ham  ega  bo‘lishi  shart. 
Masalan,  bu  sistemada  [a]  “lablanmaganlik”,  [o]  “lablanganlik” 
farqlovchi belgisiga ega, “kenglik” belgisi esa ularni birlashtiradi.