Bazasi boshqarish

Nazorat uchun savollar 
1. SQL tilida standart va agregat funksiyalarni tushuntiring? 
2. Ma’lumotlarni aniqlash operatorlari qaysilar? 
3. Ma’lumotlarni manipulyatsiyalash operatorlari qaysilar? 
4. Tranzaksiyalarni boshqarish operatorlarini tushuntiring?
5. Ma’lumotlarni boshqarish operatorlariga qaysilar kiradi? 
6. SQL da ma’lumotlar tiplari qanday ishlatiladi? 
7. SELECT ma’lumotlarni tanlash operatori vazifasi nimalardan 
iborat? 
8. INSERT ma’lumotlarni kiritish operatori vazifasi nimalardan 
iborat? 
9. ORDER BY komandasidan foydalanib satrlarni tartiblashtirish 
qanday amalga oshiriladi? 

---

170 
XII BOB. CHEKLANISHLAR, TAQDIMOTLAR VA 
TRANZAKSIYALAR 
Jadvallar uchun cheklanishlar 
SQL tilida jadvallar CREATE TABLE buyruqsi bilan yaratiladi. 
Bu buyruq qatorlarsiz bo‘sh jadval yaratadi. CREATE TABLE 
buyruqsi jadval nomini va jadval o‘zini ma’lum tartibda ko‘rsatilgan 
ustunlar nomlari ketma-ketligi ta’rifi ko‘rinishida aniqlaydi. U 
ma’lumotlar tiplari va ustunlar o‘lchovini aniqlaydi. Har bir jadval 
juda bo‘lmaganda bitta ustunga ega bo‘lishi kerak. 
CREATE TABLE buyruqsi sintaksisi: 
CREATE TABLE  
( < maydon tipi>[(< maydon o‘lchami>)], 
< maydon nomi > [(< maydon o‘lchami>)], ... ) 
Argument qiymati kattaligi ma’lumot turiga bog‘liqdir. Agar siz 
maxsus ko‘rsatmasangiz, tizim avtomatik qiymatni o‘rnatadi. 
Misol uchun talabalar jadvalini yaratishni ко’rib chiqamiz: 
Create Table Talabalar 
([ID] integer, 
[Familiya] text (25), 
[Ism] text, 
[T_Sana] date, 
[Telefon] text, 
[Izoh] memo); 
Jadvalni o‘chirish buyruqsi quyidagi ko‘rinishga ega: 
DROP TABLE < jadval nomi >; 
Masalan: DROP TABLE Talabalar 
Jadvalni yaratilgandan so‘ng o‘zgartirish. Jadvalni o‘zgartirish 
uchun ALTER TABLE buyruqsidan foydalaniladi. Bu buyruq 
jadvalga Yangi ustunlar qo‘shish, ustunlarni o‘chirish, ustunlar 
kattaligini o‘zgartirish hamda cheklanishlarni qo‘shish va olib tashlash 
imkoniyatlariga ega. Bu buyruq ANSI standart qismi emas, shuning 
uchun har xil tizimlarda har xil imkoniyatlarga ega. 
Jadvalga ustun qo‘shish uchun buyruqning tipik sintaksisi:
ALTER TABLE < jadval nomi > ADD < 
maydon tipi> < maydon o‘lchami>;
Masalan ALTER TABLE Talabalar ADD TelefonN integer 

---

171 
Cheklanishlarni kiritish. Ko‘p hollarda ustunga kiritilgan 
qiymatlar bir-biridan farq qilishi kerak. Agar ustun uchun UNIQUE 
cheklanishi o‘rnatilsa, bu ustunga mavjud qiymatni kiritishga urinish 
rad etiladi. Bu cheklanish bo‘sh bo‘lmaydigan (NOT NULL) deb 
e’lon qilingan maydonlarga qo‘llanishi mumkin. (MS Access dagi 
ma’lumotlar tipining “Счетчик” qiymatiga mos keladi). 
Masalan: 
Create Table Talabalar 
([ID] integer NOT NULL UNIQUE, 
[Familiya] text (25), 
[Ism] text, 
[T_Sana] date, 
[Telefon] integer, 
[Izoh] memo); 
Unikalligi talab qilinadigan maydonlar (birlamchi kalitlardan 
tashqari) nomzod kalitlar yoki unikal kalitlar deyiladi. 
Birlamchi kalitlar cheklanishlari. SQL birlamchi kalitlarni 
to‘g‘ridan to‘g‘ri birlamchi kalit (PRIMARY KEY) cheklanishi orqali 
ta’riflaydi. PRIMARY KEY jadvalni yoki ustunlarni cheklashi 
mumkin. Bu cheklanish UNIQUE cheklanishi kabi ishlaydi, jadval 
uchun faqat bitta birlamchi kalit (ixtiyoriy sondagi ustunlar uchun) 
aniqlanishi mumkin bolgan holdan tashqari. Birlamchi kalitlar NULL 
qiymatga ega bo‘lishi mumkin emas. 
Misol: 
Create Table Talabalar 
([ID] integer NOT NULL PRIMARY KEY, 
[Familiya] text (25), 
[Ism] text, 
[T_Sana] date, 
[Telefon] integer, 
[Izoh] memo);