Bazasi boshqarish


Download 2.13 Mb.
Pdf ko'rish
bet42/153
Sana20.10.2023
Hajmi2.13 Mb.
#1710944
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   153
Bog'liq
61dbf61e8b8af1.76566515

 
 
Belgilashlar va tavsifnomalar butunlay mustaqil mohiatlar 
emas,chunki ular “belgilanadigan” va “tavsiflanadigan“ boshqa 
mohiyat borligini taxmin qiladi. Shunga qaramasdan ular baribir 
mohiyatlar xususiy holatini ko‘rsatadi va albatta xususiyatlarga ega 
bo‘lishi mumkin, assotsiatsiyalar va belgilarda qatnashishi mumkin 
hamda o‘zlarining (ancha past darajadagi) xususiy tavsifnomalariga 
ega 
bo‘lishi 
mumkin. 
Tavsifnomalarning 
barcha 
nusxalari 
tavsiflanayotgan mohiyatning biror bir nusxasi bilan albatta 
bog‘lanishi kerak. 
Endi sterjenli mohiyatni na assotsiatsiya, na belgi na tavsifnoma 
bo‘lmagan mohiyat sifatida qayta ko‘rib chiqamiz. Bunday 
mohiyatlar boshqa mohiyatlarni bildirsa ham ular mustaqil ravishda 
Barcha bilim turlari, predmet sohasi xususiyati va loyihaning 
(bilim bо’yicha mutaxassisning) malakasiga bog‘liq holda u yoki bu 


63 
darajada о’xshash-lik bilan bir yoki bir necha semantik modellar 
yordamida ifodalanishi mumkin 
Bu modellarning asosida tarmoqlar, chukkilar va yoylar 
tushunchasi yetadi.Tarmoqlar oddiy va iyerarxik bo‘ladi, unda 
cho‘qqilar - bu ba’zi bir tushunchalar, mohiyatlar, obyektlar, voqealar, 
jarayonlar yoki xodisalardir. Bu moxiyatlar o‘rtasidagi munosabatlar 
yoylar bilan aks ettiriladi. Abstrakt yoki aniq obyektlar odatda 
tushunchalar bo‘ladilar, munosabatlar esa bu («bu» («is»), “bir qismi 
bo‘ladi”, “tegishli”, “sevadi” ko‘rinishidagi aloqalar. Oddiy tarmoqlar 
ichki tuzilishga ega emas, iyerarxik tarmoqlarda esa ba’zi bir 
cho‘qqilar ichki tuzilishga egalar. Munosabatlarning quyidagi uchta 
turini mavjudligi semantik tarmoqlarning xarakterli xususiyatlari 
bo‘ladi: 

sinf - sinfning elementi; 

xususiyat - ma’no; 

sinf elementining misoli; 
Oddiy semantik tarmoqning parchasini keltiramiz. Ikromga ba’zi 
bir vakt t1 dan t2 gacha davomida “Lada” avtomobili tegishli. U B1 
xodisasida mulk egasi bo‘ladi. Ikrom “Odam” ko‘pligida element 
bo‘ladi, uning avtomobili esa “avtomobil - VAZ” ko‘pligida 
elementdir. B1 xodisasi “egallik qilish” xodisalar ko‘pligida element 
bo‘ladi, u “vaziyatlar” ko‘pligida ko‘pchilikcha bo‘ladi. “E” yeyi 
ko‘pchilikning elementini bildiradi, “P” yeyi ko‘pchilikchani bildiradi. 
“PR” yeyi kesishmaydigan xar xil ko‘pchilikmani bildiradi. “ER” yeyi 
kesishmaydigan xar xil elementdir. 
Iyerarxik semantik tarmoqlarda tarmoqlarni tarmoqchalarga 
bulinishi kuzda tutiladi va munosabatlar nafaqat chukkilar o‘rtasida, 
balki tarmoqchalar o‘rtasida xam o‘rnatiladi. 
3.1-Rasm. Joylarning daraxti 
Yuqoridagi keltirilgan chizmada joylarning daraxti aks ettirilgan.
R6 joyi uchun R4, R2, R0 joylari chegarasida yetgan joylarning 
Р0 
Р2 
Р1 
Р3 
Р5 
Р4 
Р6 
Р7 


64 
barcha 
cho‘qqilari 
ko‘rinadi, 
qolganlari 
esa 
ko‘rinmaydi. 
“Ko‘rinishlik” munosabati joylarni tartibga solingan ko‘pchilik 
“istikbollar”da guruxlash imkoniyatini beradi. 
Iyerarxik tarmoqlarni grafik tasvirlarining qoidalari yoki 
bitimlarini ko‘rib chiqamiz. 
1. Bir joyda yetgan chukkilar va yoylar to‘g‘ri turt burchak yoki 
ko‘p burchak bilan cheklanadilar. 
2. Yey uning nomi yetgan joyga tegishli bo‘ladi. 
3. Rj joyning ichida tasvirlagan Ri joyi avlod (ichki daraja) 
hisoblanadi, ya’ni Ri dan Rj “kurinadi”. Ri Rj da yetgan super 
chukki sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin.
Semantik tarmoq ko‘rinishidagi bilimlar bazasida yechimni 
qidirish muammosi qo‘yilgan savolga mos keluvchi ba’zi bir 
tarmoqgacha tegishli tarmoq qismini qidirish masalasidan iborat 
bo‘ladi. 
Tarmoqli semantik tarmoqning asosiy avzalligi - insonning uzok 
muddatli xotirasini tashkil qilish xakidagi zamonaviy tasavvurga mos 
kelishidadir. Modellarning kamchiligi - semantik tarmoqka chiqishni 
qidirishning murakkabligidir. 
Predmetli soha - bu vazifalar xakidagi bilimlar sohasi, 
muammoli soha esa uz ichiga predmetli sohani va bu sohada 
yechiladigan vazifalarning uzini oladi. Ma’lumotlar - joriy paytda 
yechilayetgan vazifa xakidagi dastlabki, oralik va yakuniy (natijaviy) 
bo‘lishlari mumkin va bilimlar - bu xar qanday axborotlar, shu 
jumladan tizim vaktning ushbu paytida vazifani yechayetibdimi yoki 
yukmi kat’iy nazar, tizimda saklanayetgan aniq dalillar bo‘lishi
mumkin. BB dan vazifani yechish uchun bilimlardan bevosita 
foydalanish, karorlarni olish mexanizmi tomonidan ta’minlanadi. 
Karorlarni olish mexanizmi BBdan javoblarni olish, BBda 
saklanayetgan atamalrni shakllantiruvchi vazifalar yechimini olish 
imkonini beradi. 
Karorlar 
yechimini 
olish 
tamoyili 
BBda 
ma’lumotlarni taqdim etish usullar bilan yakindan bo‘liq . BBda 
taqdim qilingan bilimlar uchun tenglamalarni yechish tadbirlari 
karorlarni olish mexanizmining darajalari bo‘ladi. Mantikiy 
formulalar yoki maxsus ko‘rinishidagi qoidalar bilan taqdim etilgan 
bilimlar uchun esa - bu chiqarishning belgilangan mexanizmidir. 
Karorlarni olish mexanizmi yechimining algoritmiga, ya’ni maxsus 
algoritmli bilimga ega. Boshqa tomondan esa karorlarni olish 


65 
mexanizmi tadbirli shaklldagi bilimlar semantikasining belgilangan 
qismiga ega. Buni karorlarni olish mexanizmi va BB o‘rtasidagi 
chegaralarning nisbiyligi tasdiklaydi. Interfeys - bu BB tizimining bir 
qismi, u BB va karorlarni olish mexanizmi bilan ishni BB ga tegishli 
bo‘lgan predmetli soha mutaxassislarining kasbiy tiliga yakin bo‘lgan 
yetarlicha yukori darajadagi tilni ta’minlaydi. Interfesga tegishli tilli 
protsessor xam kiritiladi. Bundan tashqari, interfeysning vazifalariga 
foydalanuvchi bilan dialogni kullab-kuvvatlash xam kiradi, bu tizim 
xarakatlarning izoxini olishga, yechimlarni qidirishda ishtirok etishga 
va BBga tuzatishlar kiritishga imkoniyat beradi. 
Intellekt tizimning ishchi xotirasida ayrim ma’lumotlar 
saklanadi. Intellekt tizimlarning ishchi xotirasida mavjud bo‘lgan 
ma’lumotlar ajratilgan yoki boglangan sifatida ko‘rib chiqiladi. 
Birinchi holda ishchi xotira ko‘pgina oddiy elementlardan, 
ikkinchisida bitta yoki bir necha murakkab elementlardan tashkil 
topadi. Oddiyroq holda bu konstantalar yoki o‘zgaruvchanlar. Bu 
yerda ba’zi bir obyektning ta’riflari o‘zgaruvchan bo‘ladi. Vaqtning 
ushbu paytidagi tegishli ta’riflarning ma’nosi esa - konstantalar 
bo‘ladi. Murakkab elementlardan tashkil topgan ishchi xotira uchun 
ayrim elementlar o‘rtasidagi aloqa semantik munosabatlar 
ko‘rinishida yaqqol ko‘rsatilgan. Ammo BBdagi predmetli va 
boshqaruvchi bilimlarni tashkil qilish masalalarini ko‘rib chiqish eng 
muxim bo‘ladi. 

Download 2.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   153




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling