Bazasi boshqarish

Ko‘p mazmunli bog‘liqliklar uchun aksioma(xulosa qoidalari). 
Ko‘p mazmunli bog‘liqliklarni kiritish yuqorida ko‘rib chiqilgan 
ko‘plab xulosa qoidalarining kengayishiga olib keladi. Faraz 
qilaylikki, X, Y, va Z R munosabatning atributlari bo‘lsin, U esa R 
ning barcha atributlarning majmuasini anglatadi. Ko‘pmazmunli 
bog‘liqliklar uchun eng muhim ikki qoida quyidagicha bo‘ladi: 
1.
To‘ldirish. Agar X

Y, bo‘lsa X

U-X-Y bo‘ladi. 
Funksional bog‘liqliklarda bu qoidaning o‘xshashi yo‘q. 
2.
Tranzitivlik. Agar X

Y va Y

Z bo‘lsa, u holda 
X

Z-Y bo‘ladi. Bu funksional bog‘liqliklar uchun qoidaga 
nisbatan tranzitivlikning ko‘proq cheklangan variantidir.
Ma’lumotlarni semantik modellashtirish 
Ma’lumotlar bazasidan va bankidan foydalanish о’zaro 
bog‘langan ma’lumotlar tо’plamlariga kirishni ulardan foydalanishni 
avtomatlashtirish, ma’lumotlarni yangilash, keraksizlarini yо’kotishni 
avtomatlashtirishni taminlaydi, jumladan effektiv paketli holatni va 
teleprotsessorli ma’lumotlarni ishlashni taminlaydi. Ma’lumotlar 
banki axborot tizimlarida va mustaqil fayllar bilan ishlashda ham 
qо’llaniladi. 
Axborotlar bu, ba’zi operatsiyalar, jumladan qabul qilish, 
uzaytirish, ishlash, saqlash va foydalanish obyekti bо’lib xizmat
qilinadigan istalgan voqea, mazmun, jarayon va hokazolar 
tо’g‘risidagi bildirishdir. 
Ma’lumotlar deb ma’lum bir shaklda qayd qilingan, qayta 
ishlash, saqlash va uzatish uchun yaroqli xabarga aytiladi. 
Yuqorida keltirilgan ikki tushunchaga-malumot va axborotlarga 
mos ravishda MBN-da (ma’lumotlar banki) ham masalasi ikki nuqtai 
nazardan qaraladi: infologik va datologik nuqtai nazardan. Infologik 

---

60 
qarashda ma’lumotlar ularning mashina xotirasida tasvirlanish 
uslublaridan qat’iy nazar ma’lumotlarning mazmuniy berilishi 
о’rganiladi. Datologik qarashda ma’lumotlarning axborot tizimlarning 
xotiralarida tasvirlanishi о’rganiladi. 
Ma’lumotlar obyektlar va obyektiv dunyodagi hodisalar tо’g‘risida 
qayd qilingan dalillarga mos keladi. 
Ma’lumotlardan keyinchalik foydalanish uchun ularning mazmuniy 
berilishi - ma’lumotlar semantikasi berilishi lozim. Shuning uchun 
ma’lumotlarni ishlash tizimlarida (MIS) mazmuniy interpretatsiya 
qilish qoidalari shakllantirilishi lozim. 
Ma’lumotlar semantikasini tasvirlashning asosiy vositasi-tabiiy 
tildir. Ammo formallashtirilgan tillardan ham foydalanish mumkin. 
Ma’lumotlarni (qayta ishlash) ishlash deganimizda, biz ma’lumotlar 
massivini 
shakllantirish, 
о’zgartirishdagi masalalar tо’plami 
tushuniladi (ma’lumotlarni kompyuterga kiritish, ma’lumotlarni biron-
bir kriteriya va parametrlari bо’yicha tanlash, ma’lumotlar tarkibini
о’zgartirish, KOMPYUTER xotirasida ma’lumotlarning harakati, 
ma’lumotlarni chiqarish). 
Ma’lumotlarni ishlashning kompleks muammolarini yechish 
uchun ma’lumotlarni ishlovchi о’zaro bog‘langan masalalar tizimi 
yaratilmokda (MIS). 
Mohiyatlar klassifikatsiyasi Mohiyatlarning uchta asosiy turi 
aniqlangan: 

Sterjenli; 

Assotsiativ; 

Tavsifiy; 
shuningdek assotsiativ mohiyatning qisim sinfi bo‘lgan – belgilash. 
Sterjenli mohiyat (Sterjen) – bu mustaqil mohiyat (to‘liq tarifi 
quyida ko‘rsatilgan). 
Assotsiativ mohiyat (Assotsiatsiya) – bu “ko‘pdan-ko‘pga” 
(“birdan-ko‘pga” va hakozo) ko‘rinishidagi bog‘lanishlar ya’ni ikki 
yoki undan ortiq mohiyatlar yoki mohiyatlar hushasi orasidagi aloqa. 
Assotsiatsiyalar to‘laqonli mohiyatlar sifatida ko‘rib chiqiladi: 

Ular huddi sterjenli mohiyatlar singari boshqa assotsiatsiyalar va 
manolarda qatnasha oladi; 

Ular o‘z hususiatlariga ega bo‘lishi mumkin, ya’ni ular nafaqat 
aloqani ko‘rsatishga kerak bo‘ladigan kalit atributlariga ega bo‘lib 

---

61