Begoyim SamDu: Nazariy qism

Begoyim SamDu:

Nazariy qism

  Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiya muayyan tamoyillarga asoslanadi. Barcha tamoyillarni uch guruhga ajratib oraganish mumkin:

  1) maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalashda orgatishning umumiy tamoyillari

  2) maktabgacha talim tashkilotida jismoniy tarbiya fanidagi pedagogik jarayonni tashkil etish tamoyillari;

  3) maktabgacha yoshdagi bolalar bilan jismoniy mashqlarni bajarishga qaratilgan tamoyillar.

  Ushbu tamoyillarga maktabgacha yoshdagi bolalarning harakatli faoliyatini tashkil etadigan har qanday pedagog, jismoniy tarbiya mutaxassisi, MTT tarbiyachilari guruhi amal qilishi talab etiladi.

 

 

1.5.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga jismoniy tarbiya sohasida orgatishning umumiy tamoyillari

 

  Jismoniy tarbiya sohasidagi maktabgacha talimning umumiy tamoyillari quyidagi tamoyillarni oz ichiga oladi: talimni insonparvarlashtirish, talimni demokratlashtirish, talimning ozgaruvchanligi, talimning mintaqaviy oziga xosligi, talimning rivojlanish tabiati va talimning uzluksizligi.     Maktabgacha talim tashkilotida amalga oshirilayotgan jismoniy tarbiya va soglomlashtirish ishlari bilan birgalikda, har bir bolaning jismoniy, aqliy va ijtimoiy farovonligi har qanday pedagogik jarayonning asosidir.

  Jismoniy tarbiya boyicha dasturga kiritilgan barcha ishlar tengdoshlar bilan muloqotdan ijobiy his-tuygularni yaratishga, jismoniy mashqlar «mashgulotlardan zavq olish» hissi, muvaffaqqiyatsizlik ustidan galaba qozonish, uning sogligi uchun juda muhim jarayonni bajarayotganligi jimoniy tarbiya kun tartibining ajralmas qismi ekanligini tushunishiga asoslangan.       

  Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashni rejalashtirishda mutaxassis har bir bolaning individual xususiyatlarini hisobga olishi kerak.

  Maktabgacha talimni jismoniy tarbiya sohasida erkinlashtirish tamoyili mutaxassisga bolalar bilan ishlash shakllari, vositalari va usullarini erkin tanlash huquqini beradi. Biroq, bunday huquq tanlangan shakllar, vositalar va usullarning bolalarning jismoniy holatiga va jismoniy tarbiya sohasidagi maktabgacha talim vazifalariga mosligini kafolatlashi kerak. Dastlabki malumotlarga nisbatan bolalarning sogligi, jismoniy rivojlanishi, harakat faolligi tayyorgarligining yuqori yakuniy korsatkichlarini faqatgina ushbu yoshdagi bolalarning harakat qobiliyatlarini keng qamrovli tahlil qilish orqali olish mumkin.

  Talimni insonparvarlashtirish tamoyiliMutaxassislar va ota-onalarga harakat faoliyati davomida maktabgacha yoshdagi bolalarning harakatlar dunyosidagi orni haqida tushunchani shakllantirishga qaratilgan; ularni jismoniy tarbiyaning qadriyatlari bilan tanishtirish va harakatlar dunyosida ozlarining imkoniyatlarini bilishi uchun sharoit yaratish; musobaqalar va oyinlar natijalarini baholashda adolat tuygusini saqlashga qaratilgan. Bola ozini pedagogik tizimning etibor markazida his qilishi kerak.

  Talimning ozgaruvchanligi tamoyili maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy holatini yaxshilash uchun turli xil dasturlardan foydalanishni oz ichiga oladi, bu ularning sogligining holati, talim jarayonining vazifalari, bolalarning harakat imkoniyatlari, maktabgacha talim tashkiloti muhitining xususiyatlari, ota-onalarning xohish-istaklari va boshqalarga bogliq.

  Talimning mintaqaviy oziga xosligi tamoyilimintaqaning iqlimiy, mentalitet, va jugrofiy sharoitlari va milliy ananalarini, shuningdek etnik xususiyatlarini hisobga olgan holda bolalarning jismoniy tarbiyasini oz ichiga oladi. Bularning barchasi bolalarning ijtimoiy-biologik moslashuvini yaxshilashga yordam beradi. Ushbu tamoyilning amalga oshirilishi jismoniy tarbiya etnopedagogikasi va jismoniy tarbiya sohasidagi milliy, dunyoqarash, urf odatlar, mintaqaviy tadqiqotlar yutuqlari bilan bogliq.

   Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiya jarayonida orgatishning uzluksizligi tamoyili    Jismoniy mashqlarni ajralmas, tizimli jarayon sifatini tartibga soluvchi asosiy qonunlarni aks ettiruvchi tamoyillardan biridir.      

  Ushbu tamoyil jismoniy tarbiya soh

asida bolaning jismoniy rivojlanishining uzoq muddatli jarayoni sifatida qollanilganginini anglatadi, bunda bolalarning jismoniy rivojlanishining namoyon bolishidagi tasir darhol kutilmaydi, lekin malum vaqt otgach, bola tanasi va ruhiyatining rivojlanishining oziga xos xususiyatlari va bolalarning bajara olish qobilyatini inobatga olib yondoshiladi. Jismoniy tarbiya jarayonida talimning uzluksizligi uning darajalari va bolalarning talim sohasidagi kop qirrali harakatini taminlaydi.

 

 

1.5.2. Maktabgacha talim tashkilotida jismoniy tarbiya boyicha pedagogik jarayonni tashkil etish tamoyillari

 

  Maktabgacha talim tashkilotlarida jismoniy tarbiyaning pedagogik jarayonini tashkil etish tamoyillari quyidagilardan iborat: soglomlashtirishga yonaltirish, bolani ijtimoiylashtirish, bolani har tomonlama rivojlantirish, oila bilan birgalikda hamkorlik qilish hamda maktabga tayyorgarlik tamoyillaridir.

  Soglomlashtirishga yonaltirilganlik tamoyilimaktabgacha talim tashkiloti mutaxassislari har bir bolaning hayoti va sogligi uchun javobgar ekanligini anglatadi. Ular maktabgacha yoshdagi bolalarda umumiy, harakatlanish va kun tartibini taminlash, bolalar uchun oyinlar va mashgulotlar uchun maqbul sharoitlarni yaratishga masuldirlar. Har qanday pedagogik tadbirning maqsadga muvofiqligi har bir bolaning sogligi nuqtai nazaridan korib chiqilishi kerak.       Pedagogik jarayonga yangi innovatsiyalarni kiritishda «Bolalar sogligiga zarar yetmasin» degan asosiy qoidani yodda tutish kerak.

Mutaxassislar jismoniy mashqlarni profilaktika va soglomlashtirish vazifalarini bajaradigan tarzda tashkil etishlari kerak: birinchidan, zamonaviy hayotda yuzaga keladigan kamharakatlilik muammosini bartaraf etish, bolalarning harakat faolligini oshirish; ikkinchidan, bolalar tanasining funksional imkoniyatlarini yaxshilash, uning ishlashi va tashqi salbiy tasirlarga chidamliligini oshirish.

Oyinlar, musobaqalar va birgalikdagi harakatlanish jarayonida bolalar harakatlar texnikasini, ularning ozaro tasirini, kun tartibiga rioya qilish va bazi harakat konikma malakalarni ozlashtiradilar. Ushbu turdagi faoliyatlar bolalarning hissiy-irodaviy sohasini boyitishga va ularning jamoada munosabatlari va tashkiliy konikmalarini tarbiyalashga yordam beradi.

  Bolani har tomonlama rivojlantirish tamoyiliJismoniy tarbiya sohasidagi maktabgacha talimning oziga xos muammolarini hal qilishda aqliy, axloqiy, estetik va mehnat talimi vazifalari ham hal qilinishini takidlaydi. Har qanday jismoniy mashqlar mashgulotida mutaxassis bolalarning aqliy faolligini kuchaytirishga harakat qilishi, bolaning mustaqil ravishda ozini tutish, mehnat faoliyatidagi eng oqilona usulni tanlashi, oz etiborini ranglar, atrof-muhit shakllari, musiqani hissiy jihatdan idrok etishi uchun sharoit yaratishi kerak.

  Jismoniy mashqlar mazmuni, bolalarning barcha jismoniy fazilatlari muvofiqlashtirilgan, mutanosib rivojlanishini, harakat konikmalarini rivojlantirishni va bolalarning maxsus bilimlarini egallashini taminlash uchun moslahtirilishi kerak.

  Oila bilan birlik, hamkorlik tamoyili soglom bolani togri tarbiyalash, maktabgacha tarbiya tashkiloti va oilaning tarbiya, soglomlashtirish, kundalik ishlar, jismoniy faollik, gigiena tartib-qoidalari, madaniy-gigienik konikmalarni shakllantirish va bolalar harakatlarini rivojlantirish masalalarida yagona talablariga rioya qilingan taqdirdagina togri osishi mumkinligini anglatadi.                         Shuning uchun ota-onalarga zarur maslahatlar berish, ularni birgalikda jismoniy tarbiya mashgulotlariga jalb qilish va ota-onalarning jismoniy madaniyatini oshirish juda muhimdir.     

  Maktabga tayyorgarlik tamoyili Shuni hisobga oladiki, maktabga qabul qilish bolaning hayotidagi eng muhim lahzalardan biri bolib, maktabgacha davrda shakllangan harakatlanish faolligining shiddatli oshishi maktabga chiqishi davri bilan bir vaqtga togri keladi. Bolalarni mashgulotlarga moslashtirishning muvaffaqiyati va mashgulot qiyinchiliklariga sabrliligi, bola tanasining tizimli ravishd

a organishga harakat qilish istagi bilan bogliq. Bolaning tanasi maktabga chiqish bilan bogliq qiyinchiliklarni engishga qanchalik tayyor bolsa, unda moslashish jarayoni shunchalik oson kechadi.

  Maktabda oqish jarayoniga tasir korsatadigan koplab omillar orasida soglomlashtirish, harakat faolligini rivojlantirish yetakchi orinni egallab, qobiliyat, jismoniy korsatkichlar ham bundan mustasno emas. Faqat soglom, jismoniy va aqlan yaxshi rivojlangan bolalar aqliy yuklamalarni muvaffaqiyatli bajara oladilar.

  Shunday qilib, maktabga tayyorgarlik tamoyilini amalga oshirish soglomlashtirish, rivojlantirish orqali amalga oshirilib, bu bolaning tizimli talimga qiyinchiliklarsiz otishiga hissa qoshadi; jismoniy sifatlarning yuqori darajadagi rivojlanishini va harakat qobilyatining shakllanishini taminlash, bu bolaning jismoniy tarbiya boyicha maktab oquv dasturini muvaffaqiyatli ozlashtirishiga yordam beradi; umuman jismoniy tarbiya bilan bogliq bolmagan fanlarda ham, talim faoliyati muvaffaqiyatini taminlaydigan fazilatlarni jismoniy mashqlar orqali rivojlantirish; bolalarda jismoniy mashqlar yordamida dam olish vaqtidan samarali foydalanish va bosh vaqtlarini tashkil qilish tartibini shakllantirishdan iborat.

 

 

 

1.5.3. Maktabgacha yoshdagi bolalarga jismoniy mashqlarni orgatish tamoyillari

 

  Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan jismoniy mashqlarni orgatish tamoyillari quyidagilardan iborat: ilmiylik, mustaqillilik, tizimlilik va izchillik, onglilik va faollik, kuzatish, takrorlash, individuallik.

   Fanning ilmiylik tamoyili maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasiga ilmiy yondoshuv, bolalarning ijtimoiylashuvi, aqliy va jismoniy rivojlanishi qonuniyatlariga muvofiq ravishda mashqlarga ogatishni oz ichiga oladi.

  Mustaqillik tamoyili bolalar mashgulot davomida ozlarining ijtimoiy, aqliy va jismoniy rivojlanish darajalariga mos keladigan vazifalarni va ozlarining qobiliyatini ozi belgilaydigan, mutaxassisning ularga nima orgatishini oldindan tushunishlari va dasturlashtirilgan jismoniy mashqlarni amalda mustaqil ozlashtirishlarini nazarda tutadi.

  Boalar tomonidan ozlashtirilayotgan mashgulotlar erkin tarzda amalga oshirilishi oziga bolgan ishonchini oshiradi, bu talim olish erkinligini kafolatlaydi va shu bilan birga bolaning oz kuchini astoydil safarbar qilishlarini ragbatlantirish lozimligini anglatadi.

  Talablarni asta sekin oshirib borish tamoyilijismoniy mashqlarni bajarishda pastda yuqoriga qarab beriladigan vazifalarni oshirib borish zarurligini belgilaydi: malum bolgandan nomalumgacha; oddiydan murakkabgacha; osondan qiyinigacha; balki, unchalik qiziq bolmaganidan qiziqarlisiga qadar. Xuddi shu tamoyilga yuklamaning hajmi va intensivligini ham kiritish mumkin.

   Tizimlilik va izchillik tamoyili shakllanishida ushbu tamoyil maktabgacha yoshdagi bolalarni bilim va konikmalarga orgatishda izchillik va uzluksizlikni talab qiladi. Tizimlilik bolalarni qiyinchiliklarga moslashtirish qonuniyatlari bilan bogliqligiga asoslanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun tez-tez takrorlanadigan qisqa mashgulotlarni izchillikda, turli shakllarda otkazishdan oqilona foydalanish maqsadga muvofiq.

  Onglilik va faollik tamoyili Jismoniy tarbiya jarayonida mutaxassis nafaqat bolalarning mashgulotga bolgan doimiy qiziqishini qollab-quvvatlashi kerak, balki guruh mazmunini tashkil etadigan barcha jarayonlarga ongli munosabatini shakllantirishi kerak.           Bolalarni tizimli mashgulotlarga doimiy ravishda jalb qilish, oilada va maktabgacha talim tashkilotida jismoniy tarbiyaning asosiy vazifalaridan biridir. Kelajakda ushbu tamoyilga rioya qilgan holda, ota-onalar va mutaxassislar bolalarni harakatlarni tahlil qilish, his-tuygularini baholash va ularning holatini nazorat qilish qobiliyatiga orgatishlari kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalar ozlariga diqqat bilan etibor berishlarini, ularning faoliyatini doimiy ravishda baholanishini va muvaffaqiyatli bajarilgan harakatlarni doimiy ravishda targ`ib qilishni talab qiladi. Shunday qilib, bolalar bilan

ishlashda ularning faoliyatini ragbatlantirish tizimining har xil korinishlarini oylab topish kerak.

  Kuzatish tamoyili bolaning dastlabki malumotlarni dunyoni korish orqali idrok etish qobilyati yuqori darajada foydalanishga asoslangan. Kuzatish tamoyilidan foydalanish bolalarga ozlashtirilgan harakatlarning xilma-xil korinishini, ularning ritmik tasviri, fazoviy, vaqt va dinamik xususiyatlarini, harakatlarining ratsional texnikasi va taktikalarini muvaffaqiyatli shakllantirishga imkon beradi. Kuzatish tamoyili nafaqat bolalarning korish analizatorlarini (sezgi), balki organilayotgan material haqida juda koproq malumot beradigan boshqa sezgi azolarini ham faollashtirishni taminlaydi.

Takrorlash tamoyili maktabgacha yoshdagi bolalarni qayta-qayta ozlashtirilgan harakatlarni bajarishga orgatishdan iborat. Malumki, faqat shu holatda vosita harakatlarining zaruriy avtomatlashtirish darajasiga erishish va ularni harakat mahoratiga aylantirish mumkin. Biroq, bolalar uchun bir nechta harakatlar juda ham bir xil va zerikarli ekanligini yodda tutish kerak. Shuning uchun, maktabgacha yoshdagi bolalarga yangi harakatlar orgatayotganda, tegishli hissiy muhitni yaratish, uni malum bir oyin shaklida otkazish yoki oyin elementlarini harakat faolligini ozlashtirish jarayoniga kiritish tavsiya etiladi.

Individuallashtirish tamoyili quyidagilarni oz ichiga oladi: talim jarayonini tashkil qilish, unda talim, tarbiya va rivojlanishning metodlari, usullari va tezligini tanlash bolalarning yoshiga, sogligiga, individual, va boshqa xususiyatlariga qarab belgilanadi. Talimga individual yondoshish barcha orgatish tamoyillari bilan uzviy bogliq, chunki bu bolalar bilan alohida yakkama-yakka ishlash, bu jarayonda mashgulot davomida mustaqil, yaxlit pedagogik texnologiya sifatida qarash mumkin.

 

 

1.6. Jismoniy tarbiya jarayonida talim uslubiyatlari

 

  Bolalarga bilim va konikmalarni yetkazish yollari, mutaxassisning bolalarga tasir qilish usullari, bolalarning organish usullari - bularning barchasi uslubiyatlar majmuidir.

  Jismoniy mashqlar jarayonida qollaniladigan usullar mutaxassisning jismoniy harakatlar tizimining pedagogik qonuniyatlariga muvofiq ishlab chiqilgan.

 Uslubiyatlardan maqsadli foydalanish bolalarning nazariy va amaliy faoliyatini malum bir tarzda tashkil etish, ular tomonidan harakatlanish rivojlanishini taminlash, harakat qobiliyatlarini rivojlantirish va bolaning jismoniy tarbiyasini shakllantirishga imkon beradi.

  Muayyan vazifa va mashqlarni bajarish shartlariga muvofiq, har bir usul ushbu uslubiyatlarning bir qismi bolgan uslublardan foydalangan holda amalga oshiriladi. Metodik uslubiyatlar shunchalik kopki, ular hech qanday qatiy chegaralangan royxatga olinmaydi. Ulardan bazilari vaqt otishi bilan oz ahamiyatini yoqotadi, ozgartiriladi, ahamiyatga moliklari bolalar bilan ishlash mobaynida takomillashib boraveradi. Talim berish jarayonidagi farq mutaxassislar tomonidan qollaniladigan orgatish usullarining qollanilishi va mutaxassisning mahoratiga bogliq.

Muayyan muammoni hal qilish uchun yaratilgan, orgatish, rivojlantirish va bazan guruhlarni tashkil etish shakllari uchun maxsus usullar va orgatish uslubiyatlari tizimi deyiladi.