Бек, А. А. Волоколамское шоссе. Красноярск. 1960. Ebook 2013

6
Batalyon indamay chekka tomon tortadi. Men buyurdim ­:


230

• 
  “Rota komandirlari – menga!”, “Siyosiy instruktor Bo‘zjonov – menga!” ustunlari bo‘ylab o‘ting.
  

Bo‘zjonovga qanday aytaman? Qanday aytaman: “Jalmuhamed, seni qurbon qilaman?”
Komandirlarni kutib, asta-sekin harakatlanayotgan cheksiz mashinalar oqimiga nazar tashlashda davom etdim. Hozircha signal belgilari yo'q. Hozirgacha u erda hech kim Qizil Armiyaning o'rmonda yashiringan bataloni ikki yoki uch yuz qadam narida ekanligiga shubha qilmaydi ­.
Agar boshqacha harakat qilsak-chi? Nima bo'lsa?... Yo'q, bu dahshatli xavf. Bu hech qanday nizomda ­, hech qanday qoidada mavjud emas.
Men nemislardan ko‘zini uzmay, daraxtlar orasiga jim qolgan jangchilarga qaradim. Har bir askarimda miltiq bor; Har birining sumkasida o'q-dorilar bor - har bir jangchiga bir yuz yigirma dona. Lekin axir nima bo'ladi?.. E, miltiq, miltiq, bizga yordam bermaysizmi?! Jin ursin, agar siz xatarli qadamga qaror qilsangiz, bu fikrni ushlagan bo'lsangiz, unda muvaffaqiyatsiz bo'lsangiz, biz ­unda halok bo'lamiz, ehtimol hamma narsa. Ammo keyin, agar u chiqsa, biz hammamiz xavfsiz bo'lamiz; hech kim qurbon sifatida o'lim jag'iga tashlanmasligi kerak. Xo'sh, xavf - bu olijanob sababdir. Yo'q, hisobsiz tavakkal olijanob emas. Ammo bu erda ham hisob-kitob bor.
Men askarlarga qaradim. Siz har kimdan so'rashingiz mumkin ­: "Siz nima deb o'ylaysiz, qolganlarini qutqarish uchun bir nechta o'rtoqlarni halok bo'lish uchun qoldirib ketish kerakmi yoki tavakkal qilish kerakmi: yo hammamiz yo'qolib qolamiz yoki hammamiz chiqib ketamiz?" Va har kim aytadi: "Tavakkal qiling!"

• 
  Xo'sh, do'stlar, yaxshi! Biz hech kimni qoldirmaymiz!
  

Yuragim darhol yaxshilandi. Va butun tanada, miyada men hayratlanarli engillikni his qildim. Qon o'ynay boshladi, ­beadablik o'ynay boshladi.
Komandirlar birin-ketin kelishdi. Men ­Bo‘zjonovga mehr bilan qaradim. U bu nigohni ushladi, hayron bo'lib qaradi va o'ziga ishonch bilan emas, jilmayib qo'ydi.
7
Men qo'mondonlarga yutuq g'oyasini tushuntirdim. U shunday edi. Batalyon bir qatorda, rombda qurilgan. Romb ichiga aravalar va to'plar joylashtirilgan. Mening buyrug'imga ko'ra, batalon romb tuzilishini saqlab, ishonchli qadam bilan harakat qiladi. Miltiqlaringizni tayyor holda saqlang­


231




ku. Mening buyrug'imga ko'ra, harakatda o'q otish. Havoga ham, erga ham emas, barrelni dushmanga qarating.
O'rmonda saf tortish oson emas edi. Oldinda, o'tkir burchakda men Rahimovni, yon burchaklarda - Kraev va Tolstunovni, orqada, yopuvchi, - Bo'zjanovni qo'ydim.
Bo‘zjonovning otryadi, mening nizomda bo‘lmagan zahiram orqa tomonni qoplagan. Men ularga, asrab olingan bolalarimizga, shilovchilar-bozjanovchilarga aytdim:

• 
  Men sizlarni, o'rtoqlar, eng mas'uliyatli ­joyga qo'ydim. Senga ishonaman! Yaxshilik bilan boraylik - barcha gunohlar unutiladi.
  

Ularga qo'shimcha ravishda granatalar, shu jumladan yirik bo'lganlar, tankga qarshi granatalar topshirildi ­, natijada tuzilma yorib o'tilganda, ular nemis mashinalari ustunida bir nechta kuchli portlashlarga olib kelishi mumkin edi.
Orqa burchakdan, vagonlar yonidan, to‘plardan o‘tib, ­oldinga qarab ketdim. Rahimovning yonida turdi. Men orqaga qaradim. Jimgina buyruq berdi:

• 
  Batalyon... arsh!
  

Va u yurdi. Va mo'rt rombni boshqardi.
Nemislar bizning kimligimizni, nima ekanligimizni, ­o'rmondan qanday g'alati jim bo'lib ketayotganimizni darhol anglamadilar. Ko'pchilik mashinalarni surishda davom etdi; boshqalar bizga o'girilib, hayrat bilan tikildi. Ular uchun bu haqiqatan ham mantiqiy emas edi. Qizil Armiya askarlari dushmanlik bilan yugurmaydilar, "Ura" deb baqirmaydilar, bu hujum emas. Ular taslim bo'lishadimi? Qaramaydi... Siz aqldan ozganmisiz?
Taxminan sakson bir yuz metrlar bizni signal ko'tarmasdan o'tib ketishdi. Shunda nemis tilida buyruqboz qichqiriq keldi. Men buni ushladim: ba'zilari mashinalarga, qurollarga, pulemyotlarga yugurdilar. Tutib oldim. Endi ­vaqt mayda bo'laklarga bo'lingandek edi.

• 
  Batalyon...
  

Bir daqiqa sukut. Miltiqlar ko'tarilmadi. Ma'lumki, harakatda, qo'ldan, dumbani sumkaga bosib otish buyurilgan .­

• 
  Yong'in!
  

Sukunatni portlash buzdi.

• 
  Yong'in!
  

Buzilgan, qo'rqinchli shovqin bilan biz yana bir necha yuz o'qni yoqib yubordik.

• 
  Yong'in!
  

232




Biz yurdik va o'q uzdik. Bu dahshatli narsa - ­batalondan otishma, etti yuzta miltiqning bir marta o'q uzilishi, muntazam ravishda takrorlanadi. Biz dushmanlarni erga bosdik, ularga boshlarini ko'tarish, harakat qilish imkoniyatini bermadik.
Biz yurdik va o'q uzdik, yo'limizdagi hamma narsani sindirdik. Birorta jangchi chiziqni buzilmadi, bittasi ham bo'shashmadi. Men batalyonni mashinalar orasidagi bo‘shliqqa olib bordim. Yo'lda, loyda, o'lik ­nemislar. Hali ham buyruq berib, burilmay, biriga qadam bosdim. Etik ostida murda muloyimlik bilan loyga botib ketdi.
Odamlar, otlar, g'ildiraklar jasadlar ustidan, nemis ustuni orqali o'tdi.
Bir nechta portlashlar bo'ldi: bu bizning granatalarimiz edi. Va biz o'q otishni davom ettirib, yurdik.
Batalon yo'ldan o'tdi. Shina sukunatlarining birida ­men baqirdim:

• 
  Batalyon! Leytenant Rahi Movning buyrug'iga quloq soling ­!
  

Endi Rahimov “olov!” deb qichqirdi. Jangchilar ­aylanib o‘q uzdilar. Hali ham dushmanlarning boshini ko‘tarib, harakatlanishiga yo‘l qo‘ymadik.
Romb ichida, vagonlar yonidan, to‘plar yonidan o‘tib, orqaga qaytdim va Bo‘zjonovning yonidagi o‘tkir burchakdagi o‘rnimni egalladim. O'rmon devoriga ikki yuz yoki ikki yuz ellik qadam bor edi ­. Biz hali ham bir nemisga qurol ishlatishga ruxsat bermadik.
To'satdan orqada bir nechta tanklar paydo bo'ldi ­. O'sib borayotgan dahshatli shovqin bilan ular bizga yaqinlashib, harakatda pulemyotlardan o'q otishdi. Ovozimni zo‘rg‘a bosib, buyurdim:

• 
  Batalyon! Yugur! Otlar chopmoqda! O'rmonda!
  

Hamma shoshildi. Va faqat bir hovuch - Shilovtsi-Bozjanovtsining orqa maydoni - Bozjonovga va menga qarab yurishda davom etdi . ­Vaqtning shiddatliligiga qaramay, men kulib yubordim. Jin ursin, ular chopish uchun sutdan ajratilgan! Ularga baqirdi:

• 
  Sizga nima kerak, maxsus jamoa? Ortimdan! Yugur!
  

Biz ham turdik. Va jiringlash va shovqin ortida, ­pulemyotlar elimining orqasida.
O'rmonda odamlar, vagonlar, asboblar yashiringan. Yigirma-o‘ttiz qadamcha o‘rmonga yetmasdan yiqilib tushdim. Qasddan. Atrofga qarash kerak edi: yaradorlar bo'lsa, agar


233




himoyasiz, yordamsiz dalada kimdir; agar kamida bittasi tashlangan bo'lsa, qandaydir tarzda dushmanni ushlab turish, ularni olib tashlash kerak. Ammo ular tashlab ketilmadi. Ikki jangchi qo'llarida kimnidir ko'tarib, egilib yugurishdi.­
Men atrofga qaradim. Bo‘zjonov va yana besh kishi yonimga yiqildi. Ular orasida Polzunov ham bor. U dumning orqasiga yashirindi; rangi oqarib ketgan, bo'yni ehtiyotkorona cho'zilgan; aniq ko'zlarni tushunish tezda hududni skanerdan o'tkazdi; qo'lida tankga qarshi og'ir granata. O‘sha kuni ertalab Panfilov Polzunov bilan gaplashganida xotiramga singib ketgan yoshlikdagi do‘mboq lablari endi butunlay boshqacha ko‘rindi: diqqatini jamlagan va qat’iyatlilik uni hayratda qoldirdi. ­Men baqirdim:

• 
  Polzunov! Agar general bilan uchrashsam, u siz haqingizda eshitadi!
  

Polzunov tabassum qilmadi. Men buyurdim:

• 
  Xo'sh, ketaylik! Ortimdan!
  

Sakrab, biz yana o'rmonga yugurdik. Qaysi bir tankdan bizga qarab o'qlar oqimi yo'naltirildi. Odna ­oyoqlari ostida noxush pichirladi.
Ammo bizning to'plarimiz allaqachon o'rmonga joylashtirilgan edi. Bax! Bax! Shunday qilib, favqulodda zaxiraga tegish vaqti keldi ­. Yugurib borarkanman, orqamga o‘girildim. Tırtıl singan tanklardan biri ulkan gurillagan tepada aylanardi. Boshqalar to'xtab qolishdi. Ko'p asrlik qarag'aylarning orqasida tırtıllar uchun daxlsiz bo'lgan qurollarni chindan ham oyoq osti qila olmaysiz. Biz o'rmonga uchib ketdik. Tanklar shovqin-suron, otishmada davom etib, teskari tomonga o'girildi.
8
Ushbu hikoyada bir necha marta voleybol olovi paydo bo'ladi.
Men buni ataylab ta'kidlayman. Men ­badiiy bo‘lmagan hikoyamizdagi ba’zi fikrlarni, go‘yo kursiv, qalin shrift bilan ajratib ko‘rsatishni istayman.
Albatta, bu yo'l qo'pol. Buni maslahatlarni ochib beradigan, birini boshqasi bilan taqqoslaydigan, nima ekanligini tushuntiradigan tanqidga qoldirish yoqimliroq bo'lar edi .­
Ammo bu erda hamma boshdan kechirgan, hamma uchun tushunarli bo'lgan sevgi haqida emas, balki jangovar texnologiya, harbiy san'at, harbiy mutaxassislik masalalari haqida gapiramiz. Shuning uchun biz hamma narsani o'zimiz tushuntiramiz.


234




Urush tajribasi biz sarkardalarga zamonaviy ­janglarda ham mudofaada, ham hujumda dushmanga, dushman ruhiyatiga ta’sir qilishning hal qiluvchi vositasi olov ekanligini o‘rgatdi! Bunday holda, to'satdan yong'in eng ishonchli tarzda harakat qiladi: hayratlanarli, yuqori miya markazlarini darhol falaj qiladi.
Men o‘zimni Panfilov shogirdi deb bilaman, bu sharafga munosib bo‘lishga intilaman. Va Panfilov, siz bilganingizdek ­, qat'iyat bilan ilhomlantirdi: "Askarga g'amxo'rlik qiling! So'z bilan emas, balki harakat, olov bilan ehtiyot bo'ling!
Ha, piyoda askarlarni olov va manevr bilan himoya qilish, olov, olov va olov bilan tozalash va unga yo'l ochish kerak!
Men nafaqat artilleriyani nazarda tutyapman. “ ­Artilleriyaga ishon, lekin oʻzing xato qilma! Artilleriya sizning o'rningizga miltiq otmaydi, artilleriya sizning o'rningizga sizning kompaniyangizni boshqaradi, sizning batalyoningiz o'tmaydi. Bu ham bir paytlar mashqlarni tahlil qilishda aytgan Panfilovning so'zlari.
Ha, piyoda qo'shinning o'z o'tining kuchi bilan manevrni qo'llab-quvvatlash uchun etarli vositalar mavjud. Piyoda qo'shin dahshatli kuchga ega qurolga ega, agar u mohirona ishlatilsa, ayniqsa mobil urushda ­dushmanning ruhiyatini deyarli falaj qiladi - miltiq volleyi. Takror aytaman: voleybolning o'ziga xos kuchi uning to'satdan paydo bo'lishida. Va bunday ajablanishning asosi, yana va yana o't ochish vaqtini tanlashdan tashqari, tartib-intizomdir.
Men bu fikrlarni kursiv bilan ta'kidlab o'tmoqchiman: ­piyodalarni olov bilan - va nafaqat artilleriya, balki o'z piyodalari bilan - o't bilan harakatlantirish va qichqiriq bilan emas, tomoq bilan emas.
VOLOKOLAMSKDA PANFILOVDA
1
Biz yana o'rmondan o'tamiz, kesamiz, chopamiz, yo'lni kesib tashlaymiz. Volokolamsk yaqinida joylashgan. Kannoda aniq eshitiladi.
Mana, o'rmonning chekkasi. Qo'ng'iroqlar uzoqdan chetidan ko'rinadi ­. Bir oz chetga chiqib, bizga yaqinroq bo'lsa, Volokolamsk stantsiyasining g'ishtli binolari qizarib ketdi. Shahardan bir necha kilometr uzoqlikda joylashgan. O'sha yo'nalishda, stansiyada jang davom etmoqda.
To'satdan havoga cho'zilgan temir minoralar ko'tariladi - ulkan benzin idishlari -