Бек, А. А. Волоколамское шоссе. Красноярск. 1960. Ebook 2013
Ya5 va go‘yo bir zum osilib turgandek
Download 1.26 Mb.
|
шоссе (1)
|
5Ya5
Men batalyonni shaharga olib boryapman. Xabarlar bizga qo'ng'iroq qilmoqda. Bular bizning polkimiz askarlari. Men ulardan o'rganaman: polkning shtab-kvartirasi shaharda , shimoli-sharqiy chekkada. nemislar shoshilayotgan Voloko Lamskoye shossesiga boramiz . Birinchi uylarga yuz qadam qolganda, men batalonni qisqa to‘xtash uchun, tutun chiqarish uchun to‘xtatdim. Va o'n daqiqadan so'ng, vzvod kolonnalarida, barcha qurollar, pulemyot aravalari, jangovar qismlar o'rtasida joylashgan vagonlar bilan biz shahar tomon harakat qildik. Men Lisankani kuyovga topshirib, oldinga yurdim. 2 O'sha paytda Volokolamskdagi taassurotimni eslayman. Ba'zi uylar, asosan, markazda, havo bombalari bilan vayron qilingan: dushman samolyotlari, shubhasiz, shaharga bir necha bor uchib kelishgan. Og'ir bomba yog'och un omborini vayron qildi. Bir burchagi yirtilgan; yirtilgan jurnallarning tirsakli uchlari bo'shliqqa yopishgan; tom qulab tushdi, darvoza va ramkalar uchib chiqdi. Portlash natijasida sochilgan un yo'l chetidagi ariqning yonbag'irlarini nam plyonka bilan qoplagan, bu erda oyoq va g'ildiraklar tegmagan. Oyog‘i ostidagi yo‘lakda shisha g‘ijirladi. Buzilgan ombordagi un aholiga tarqatildi. Qandaydir tartib bor edi, navbatlar bor edi, lekin un endi ilib qo'yilmadi, tezda qo'yib yuborildi, chelaklarni astarli qoplarga, yostiq jildlariga quydi. Va biz to'rtta bo'lib yurardik, to'g'rilikni saqladik, qadam tashladik, qovog'imizni chimirib atrofga qaradik. Ko'chada hamma qayoqqadir shoshayotganga o'xshardi, hamma g'ala-g'ovur bo'lib , shoshib-pishib yurardi, go'yo aholining hech biri xotirjam yurmasdi. Mana, yo'lda, yana bomba bilan vayron bo'lgan kichkina yog'och uy yana loglar bilan 236 yangi sarg'ish yoriqlar, oyoq ostida yana qarsillagan shisha. Yo‘lak chetidagi xarobalar yonida o‘lik kampir yotibdi. Shamol adashgan kulrang sochlarni qo'zg'atadi. Lekin tup bosh suyagiga qon bilan yopishib qolgan, hali quritilmagan, hali qizil. Kichkina qon ko'lmaki boshning yonida erga muzlaydi. Birovning qo‘llari, aniqki, o‘lgan ayolni chetga surib qo‘ygan, hozir esa murdaning yonida hech kim yo‘q. Bo'sh qora bo'shliqlari bo'lgan tosh binoda, ko'zga tanish shisha o'rniga, portlovchi to'lqin tomonidan bir belgi qulab tushdi; u bir ilgakka osilgan edi va endi uni hech kim tuzatmaydi, derazalarni hech kim yopmaydi. Ko'cha bo'ylab patrul o'tadi; chorrahada yelkasida miltiq, qizil tasmali yo‘l nazoratchisi turadi; "jimgina" bo'lib, bizni salomlashadi. Shaharda harbiy tartib kuzatilmoqda, lekin avvalgi, tanish, yaxshi yo‘lga qo‘yilgan fuqarolik tartibi endi yo‘q. Aholi shosha-pisha oʻtib ketishadi, u yerga bu yoqqa yugurib, shosha-pisha iboralar almashishadi, baʼzilari negadir narsalarni sudrab borishadi; va hamma shoshyapti, shoshiling. Esimda, menga shunday tuyuldi: bo'rondan halokatga uchragan, noma'lum qoyalarga tashlangan paroxodning yo'lovchilari shunday tutishadi. Qo'rquv qalblarda hukmronlik qiladi: mahkamlagichlar sindirish arafasida, kema tubsizlikka tushadi. Hali dushman qo'liga olmagan, bizdan voz kechmagan, shaharni qo'rquv bosib olganga o'xshardi. Bir uyning darvozasida o'n yetti yoshlardagi o'smir turibdi . Bir zum uning nigohiga duch keldim. U diqqat bilan qaradi, lekin qovog'ini solib. Yoshlik yuzi juda jiddiy, boshi biroz oldinga egilgan. Bu pozada, ko'rinishda men o'jarlik va haqoratni o'qiyman. Yuz metr o‘tgach, qadamlarimni baland ovozda sanab, batalyon saflariga qaradim va yana o‘sha darvoza oldida o‘sha pariyani ko‘rdim. U to‘polondan yiroqday turdi va turdi. Keyinchalik, biz Voloko Lama partizanlarining bosqinchilarga qarshi kurashi, Volokolamskda osilgan sakkiz kishi haqida bilganimizda , negadir men bu yigitni esladim. Men bu jang qilganlar orasida deb o'yladim. U shaharda yolg'iz emas edi. Ammo o‘sha oktabr oyining ma’yus kunida ko‘zimizni faqat ko‘cha shovqini, g‘ala-g‘ovur tortdi. 237 Biz esa qovog‘imizni chimirib atrofga qarab yurdik va yurdik. Bizga ham qarashdi. Vokzaldan yong‘in tutuni yetib kelgan, bir qarashda halokatga uchragan shahar ko‘chalari bo‘ylab harbiy qism qat’iy vaqt oralig‘ida, bo‘linmalar boshida komandirlar, to‘plar, pulemyotlar, aravalar bilan o‘tdi . Marshdagi batalyon ustuni, bilasizki, deyarli bir kilometr. Yo'q, biz bayramdagidek qadam bosmadik, qadam tashlamadik. Jangchilar charchab, qattiq yurishdi, chunki bayram ham, quvonch ham yo'q edi, lekin bundan ham qiyin janglar oldinda edi, lekin aholining ko'zlari ostida ular ko'ksini to'g'rilashdi, o'z saflarini saqlab qolishdi, qadam tashladilar . Va ular bizga hayrat bilan qarashmadi, bizni hayratda qoldirishmadi. Chekinayotgan qo'shin hayratlanmaydi, chekinayotgan qo'shin hayratga sabab bo'lmaydi. Ayollar achinish bilan qarashdi, ba'zilari ko'z yoshlarini yuvdi. Ehtimol, ko'pchilik uchun qo'shinlar shaharni tark etayotgandek tuyuldi. Sog‘inchli, qo‘rqinchli ko‘zlar: “Hammasi tugadimi? Biz mehnat qilgan, orzu qilgan hamma narsa o'ldimi? Shahar bo'ylab bu yurish og'ir, og'ir edi. Ammo aholining fikr-mulohazalariga, shov-shuvlarga, g'alayonlarga javoban biz boshimizni tog'larga ko'tardik, yelkalarimizni qo'zg'atdik, oyoqlarimizni qattiqroq, jahl bilan qo'ydik. Oyoqning har bir zarbasi bilan, xuddi yuzlab odamlar uchun bir xil bo'lgandek, biz javob berdik : Yo'q, bu falokat emas, bu urush. Bir askarning qadami bilan biz g'amginlikka, achinishga javob berdik . Yo'q, biz qamaldan chiqib , dushman tomonidan mag'lub bo'lgan baxtsiz guruhlar emasmiz. Biz janglarda o'z kuchini o'rgangan uyushgan sovet qo'shinlarimiz; biz fashistlarni mag'lub etdik, biz ularni dahshatga soldik, ularning jasadlari ustida yurdik; Bizga qarang, biz sizning oldingizda mag'rur harbiy qism kabi - buyuk, qudratli Qizil Armiyaning bir qismi kabi saf tortamiz! 3 Batalyon polk shtab-kvartirasi joylashgan shimoli-sharqiy chekkaga yaqinlashayotgan edi. svetofor turgan joyda edi shekilli — asfalt qoplamasi almashtirildi; Volokolamsk shu nuqtadan boshlandi 238 Moskvaga olib boradigan avtomagistral . Bir uyda — uning toza moviy panjurlarini eslayman — to‘satdan xuddi kuchli silkingandek deraza lang ochilib ketdi. Polk komissari Pyotr Logvinenko u yerdan ixtiyoriy engashib, biz tomon xursand bo‘lib qo‘lini silkitdi. Ayvondan kulrang sochli mayor, polk shtab boshlig'i Sorokin allaqachon biz tomon yugurib kelayotgan edi . U mening qo'limni siqib qo'ydi; ko'pni ko'rgan o'rta yoshli ko'zlari birdan porladi. Ko'chada o'zini allaqachon topib olgan Logvinenko meni quchog'idan ushlab, chetga tortdi va o'pishni boshladi. Va men uchun bu bir lahzalik chalkashlik edi. Nega bizga shunday munosabatda bo'lishadi? Yo‘lda, aksincha, kech qolganim uchun tanbeh olishadi, deb o‘yladim. Va shundan keyingina men ular, bizning o'rtoqlar, uzoq vaqtdan beri o'z-o'zidan hech qanday yangilik bermagan nemislar tomonidan kesilgan batalon taqdiridan qanchalik xavotirda ekanligini, qanchalik xavotirda ekanligini tushundim . Yashirincha, ular bizning o'limimiz haqida bir necha bor qorong'u fikr yuritishgan, yashirincha ular bizni eslab qolishgan, ehtimol qayg'uli xayrlashuv so'zi bilan. Polk komandiri mayor Yelin zaxirada va chekinib, ayvonda indamay turib, saflarni sakrab o‘tardi. Men unga hisobot bilan murojaat qildim. U tinglagandan so'ng qisqacha dedi: - Yaxshi. Keyin batafsil hisobot uchun qaytib keling . Bu orada, batalonni choraklarga joylashtiring. Siz dam olishingiz mumkin. Polk diviziya komandiri zaxirasida. Uning so'nggi so'zlarida g'urur uning tekis ovozida yorib yuborildi . Yelin buni yashira olmadi. U - so'nggi jahon urushida yosh ofitser, keyin esa Qizil Armiyaning doimiy qo'mondoni - u bilan faxrlanar edi, u mansub bo'lish sharafiga sazovor bo'lgan armiya. “Polk diviziya komandiri zaxirasida” degan oddiy iboraning ma’nosini o‘sha paytda, boshdan kechirganlaringizdan keyin nima ekanligini tushundingizmi ? Demak, nemis zafaridan so‘ng, ikki-uch tanqidiy kechayu kunduzdan so‘ng diviziya yana bir oz chuqurlikda joylashgan kuchli zaxira guruhi bilan mudofaa jangi uchun qurilgan dushmanga to‘qnash keldi. U, bu oddiy ibora, fashistlarni yorib o'tgandan oldin, yana yopiq front borligini, Moskva hali ham to'sib qo'yilganligini anglatadi. 239 Batalyon davom etdi va davom etdi. Qo'rqinchli shovqin bilan to'plar harakatga keldi. Qayerdandir Panfilovning ad'yutanti, yosh, qizg'ish yonoqli leytenant paydo bo'ldi. U menga salom berdi: Oʻrtoq Momish-Uli! Generalga! Va u qayerda? Qani ketdik. O'sha uyda. General, bilasizmi, derazadan tashqariga qaradi: bu nima, bunday qo'shinlar qaerdan keladi? Va ad'yutant kulib yubordi. Rahimovni chaqirib, odamlarga dam olishni buyurib, adyutantning oldiga bordim. 4 Telefonchilar apparatlar bilan jihozlangan, shtab komandirlari navbatchilik qilayotgan kirish xonasi orqali Panfilovga kirdim. U jonli harakat bilan stoldan turdi, u erda telefonlar va butun stolga ochilgan topografik xarita bor edi. Men cho‘zdim, xabar bermoqchi edim, lekin Panfilov bermadi. Tez yonimga qadam bosdi-da, qo‘limdan ushlab, mahkam silkitdi – u ruscha emas, mening xalqim, qozoqlar orasida odat bo‘lganidek, ikki qo‘li bilan silkitdi. O‘tiring, o‘rtoq Momish-Uli, o‘tiring... Choy ichasizmi? Yangilashdan bosh tortasizmi? Va javobni kutmasdan, eshikni ochib, kimgadir dedi: Keling, tushlik qilaylik, gazak, samovar ... Va bo'lishi kerak bo'lgan hamma narsa. Keyin u menga yuzlandi. Uning tabassumi, bir oz burchak ostida teshilgan kichkina ko'zlari, biroz mo'g'ulcha, mehribon edi. O'tir. Menga ayting. Qancha odam yo'qolgan? Men yo'qotishlar haqida xabar berdim. Yaradorlar olib ketilganmi? Ha, oʻrtoq general. Odamlarni ovqatlantirishni buyurdingizmi? Dam oling, quritingmi? Ha, oʻrtoq general. Telefonga o'tib, Panfilov diviziya shtab boshlig'iga qo'ng'iroq qildi va Rokossovskiyga darhol armiya shtab-kvartirasiga Volokolamskga to'laqonli batalon kelib, dushman orqasidan o'tib ketgani haqida xabar berishni buyurdi. 240 Telefonda qandaydir xabarni tinglagan Panfilov xaritaga egilib, nimadir haqida so‘ray boshladi. Men ushladim: Shimolning Acesi? Tinchlik bilanmi? U yerdan oxirgi hisobotni qachon olgansiz ? Va keyinroq? Men ishonmayman, bilasizmi, bu xotirjamlikka. Yana so'rang, bilib oling ... Va iltimos, kapitan Xoffmanni barcha hisobotlar bilan menga yuboring. Panfilov trubkani osib, bir muddat xaritaga qarashda davom etdi. Uning yuzi jiddiy, hatto xira edi. U bir necha marta kulib yubordi. Avtomatik ravishda sigaret qutisini chiqarib, sigaretani oldi, bo'sh uchi bilan stolga o'ychanlik bilan urdi, keyin o'zini eslab, menga qaradi. Kechirasiz... Va tezda ochiq sigaret qutisini uzatdi. Xo'sh, o'rtoq Momish-Uli, ayting. Hamma narsa haqida gapiring. 5 Generalni chalg'itmaslik, kechiktirmaslik uchun imkon qadar qisqacha xabar berishga qaror qildim . Nazarimda, hozir, jangning asabiy muhitida, u, tabiiyki, menga emas, mening hisobotimga ham bog'liq emasdek tuyuldi. Oktyabrning yigirma uchinchi kuni, kechqurun ... - boshladim. Eka, qayerdan oldingiz! — gapini bo‘ldi Panfilov. - Oktyabrning yigirma uchinchi kuni kuting... Avvaliga yo'llardagi janglar haqida gapirib bering. Bizning spiralimizni eslaysizmi, bahor? Xo'sh, u siz uchun qanday ishladi? Men uchun men boshdan kechirgan hamma narsadan so'ng, bu kichik janglar, kichik guruhlarning kichik miqyosdagi harakatlari - Donskoy vzvodlari va Brudniy vzvodlari uzoq, olislarga ko'chib o'tdi. Ajabo, nega Panfilov bu haqda so'raydi? Bizning eski, birinchi otishmalarimiz hozir qanday ahamiyatga ega? Panfilov men nima o'ylayotganimni taxmin qilgandek jilmayib qo'ydi . Mening qo'shinlarim, - dedi u, - bu mening akademiyam... Bu sizga ham tegishli, o'rtoq Momish-Uli. Sizning batalyoningiz sizning akademiyangiz. Xo'sh, nimani o'rgandingiz? Bu so'zlar birdan qalbimni isitdi. Qancha urinmayin, qo'rquv hukmron bo'lgan shahar suratlari menga katta ta'sir qildi, albatta. Oh Pan Download 1.26 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|