Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

Т
к
= Т
а
+Т
е
+Т
к
+ 
n
Т
α
⋅
Τ
, min. 
Bu yerda Ta – asosiy vaqt; 
Te- yordamchi vaqt; 
Tk – qo’shimcha vaqt; 
Tt.a – tayyorlash-yakunlash vaqti; 
n – partiyadagi bir xil buyumlar (detallar) soni. 
 
Asosiy va yordamchi vaqt yig’indisi operatsiyani bajarishga sarflangan vaqt 
bo’lib, operativ vaqt deyiladi: 
Т
оn
= 
Т
а
+
Т
е
 , min 
Detalni tayyorlashga yoki tiklashga ketgan operativ va qo’shimcha vaqt 
yig’indisi vaqtning donabay normasi (Tdona) deyiladi: 
Т
дона
 = 
Т
on
+
Т
к
, min 
Asosiy vaqt – ishlov beriladigan detalga (eki remont qilinadigan ob‘yektga) 
turli jarayonlarni bajarib bevosita ta‘sir qilish vaqti bo’lib, bu vaqt davomida 
ishlanadigan detalning geometrik shakli, o’lchamlari va xossalari o’zgaradi. Masalan, 
Mexanik ishlov berishda qirindi yo’nish vaqti, elektr payvandlashda yoyning yonishi 
va elektrodning suyuqlanish vaqti, qismlarga ajratish yoki yig’ishda uzel va 
detallarning o’zaro joylashishining o’zgarishi ruy beradigan 
vaqt 
asosiy 
vaqt
hisoblanadi. 
Yordamchi vaqt asosiy ishning bajarilishini ta‘minlovchi turli yordamchi 
ishlarga sarflanadigan vaqtdir. Ishlov beriladigan buyumni o’rnatish, mahkamlash va 
olish, stanok yoki uskunani boshqarish, asbobni qayta quyish (keskichni 
almashtirish), o’lchamlarni o’lchash, buyumlarni yig’ish, ish o’rniga tashish va 
boshqalarga sarflanadigan vaqt yordamchi vaqtga misol bo’ladi. 
Qo’shimcha vaqt ish o’rniga tashkiliy texnik xizmat ko’rsatish vaqti, 
ishchilarning dam olishiga va shaxsiy zaruratlarga sarflanadigan vaqtdan iborat. 
Tashkiliy – texnikaviy xizmat ko’rsatishga stanok (uskuna yoki stend) ni tozalash,
moylash
ва rostlash, o’tmaslashgan asbobni charxlash, to’g’rilash va almashtirish, 
asbob va moslamalarni terib quyish va yig’ishtirish kiradi. 
Qo’shimcha vaqt operativ vaqtga nisbatan foizlarda olinadi va quyidagi 
formula bilan aniqlanadi: