Berdaq atindag’i Qaraqalpaq Mamleketlik universitetinin’ Geografiya ham tabiyiy resurslar fakulteti Geografiya qanigeligi

2. Tariyxıy – logikalıq birligi usılı.
Bul usıl izertlewlerdi tariyxıy rawajlanıw ko`z-qarasınan alıp barıw za`ru`rligin talap qıladı. Sebebi ha`r qanday qubılıs sıyaqlı ekonomikalıq ha`diyselerde o`zinin` kelip shıg`ıw tariyxına iye. Sonın` menen birge olardı u`yreniw logikalıq izbe-izlikte alıp barılıwı tiyis
Ekonomikalıq qubılıslardı mug`dar ha`m sapa jag`ınan u`yreniwde matematikalıq, statistikalıq ha`m grafikalıq usıllardan da ken` paydalanıladı. Sebebi milliy ekonomikanın` rawajlanıw jag`dayın, onın` makroekonomikalıq ko`rsetkishlerin anıqlaw matematikalıq, statistikalıq esaplawlarsız bolıwı mu`mkin emes. A`sirese bunda ekonomika - matematikalıq modellestiriw usılınan paydalnıw ayrıqsha a`hmiyetke iye boladı. Sebebi bul usıl ja`rdeminde ekonomikalıq pro-tsesslerdin` o`z-ara baylanısların, o`z-ara ta`sirlerin formulalar, simvollar, belgiler ja`rdeminde onıq adekvatlı modelleri du`ziledi ha`m ha`zirgi zaman esaplaw texnikaları bolg`an komp`yuterden paydalanıw mu`mkinshiligine iye bolamız. Ekonomika pa`ninin` maqseti ha`m wazıypasın eki ta`repleme, yag`nıy ha`m teoriyalıq ha`m a`meliy ta`replerin tu`sindiriw mu`mkin. Ekonomika pa`ninin` teoriyalıq ta`repleri qa`liplesip ha`m jetilisip atırg`an ekonomikalıq qatnasıqlardı, ekonomikalıq nızamlar ha`reketin, olardın` islep shıg`arıwda ha`m ekonomikalıq rawajlanıwdag`ı orınların u`yrenip baradı.
A`meliy ekonomikanın` tiykarg`ı maqseti ekonomikalıq o`siwdi ta`minlew ha`m sonın` tiykarında o`sip baratırg`an mu`ta`jliklerdi qanaatlandıra biliwden ibarat. Onın` wazıypası sol maqsetten kelip shıg`ıp, sheklengen ha`r qıylı resurslardan na`tiyjeli paydalanıp, onın` ha`r bir birligi esabınan ko`birek tovarlar islep shıg`arıw ha`m xızmetler ko`rsetiwdi ta`minlew, ha`r bir iskerlik tu`ri boyınsha qa`rejetler mug`darı menen erisilgen na`tiyje, yag`nıy tovar ha`m xızmetler mug`darın salıstırıw, resurs-lardan na`tiyjeli paydalanıw jolların tabıwdan ibarat. O`zbekistan Respublikası Prezidenti İ.A.Karimov: - "Ja`miyetlik o`mirimizdin` ba`rshe tarawların demokra-tlastırıw protsessin ja`nede teren`lestiriw, jan`a mazmun menen bayıtıw, onın` izshilligin ha`m na`tiyjeliligin ta`minlew - ma`mleketimizde a`melge asırılıp atırg`an siyasiy reformalardın` usı basqıshında aldımızda turg`an en` aktual wazıypa esaplanadı»
Bunnan tısqarı ekonomikalıq bilim halıqtı jumıs penen ta`minlew, puldın` qa`dirsizleniwinin` aldın alıw, halıqtı sotsallıq qorg`aw jolların ko`rsetip beriw lazım. Ekonomikalıq qatnasıqlardı mikrokonomika ha`m makrokonomika da`rejesinde analiz etip, olardın` tarawları, ko`rsetikishleri, faktorları ortasındag`ı baylanıs-lardı, ekonomikalıq o`siw jolların ko`rsetedi ha`mde ma`mlekettin` ishki ha`m sırtqı ekonomikalıq siyasatında ilimiy tiykar bolıp xızmet qıladı. Ekonomikanın` maqseti bolsa, en` aldı menen ilimiy biliwden ibarat. Bul sonnan kelip shıg`adı, pa`n ekonomikalıq protsessler ha`m ha`diyselerdi baqlaw, olardag`ı forma ha`m mazmun o`zgerislerin, ishki baylanıslardın`, qarama - qarsılıqlardın`, nızam qag`ıydalardın` tu`siniklerin bilip, birinshi na`wbette talabalarg`a, ekonomist qa`niyge-lerge ha`m ekonomika menen qızıg`ıwshı basqa isshilerge u`yretiwden ibarat. Ekonomikanın` biz atap o`tken teoriyalıq ha`m a`meliy ta`repleri bir - biri menen tıg`ız baylanıslı. A`meliy ekonomika teoriyalıq bilimge iye bolıwdı ol menen qurallanıw za`ru`rligin talap etedi. Teoriyalıq bilim bolsa aldınnan ko`re biliw ha`m a`meliy ha`reket jolın tuwrı belgilew imkanın beredi.
Wlıwma alg`anda ekonomikalıq teoriya pa`ni ekonomikalıq protsessler, waqıya ha`m ha`diyseler sırın biliwde ilimiy qollanba esaplanadı. «Ekonomika pa`ni dep – dawam ettiredi Prezidentimiz İ.A.Karimov – adam-larda jan`asha ekonomikalıq pikirlewdi qa`liplestiriw, olardın` du`n`ya ko`z qarasın o`zgertiw, ha`r bir adamg`a o`z miynetin sarplaw tarawı ha`m formaların g`a`rezsiz belgilew imkanın beredi» ekonomikanı reformalaw tarawındag`ı strategiyalıq maqsetlerinen biri bolıp esaplanadı.
Prezidentimiz İslam Karimov aytıp o`tkenindey ja`miyette o`mirge, o`zgerislerge biypa`rwa qaraytug`ın adamlar bolmaslıg`ı kerek. Bul rawajlanıwımızdı arqag`a su`rip jiberedi. İnsan ullı, pa`k arzıwlar menen jasasın. Onı tek g`ana ma`mleket ishinde emes ba`lki ja`ha`nde ju`z berip atırg`an ha`diyseler qızıqtırsın. Du`n`ya ko`z qarası, sanası shegaralanıp, bir qa`lipte qalmasın. Milliy g`a`rezsizlik ideologiyası og`an ha`r dayım joldas bolsın. Bul maqsetke erisiw ushın ekonomika pa`ni Prezidentimiz İ.A.Kari-movtın` so`ylegen so`zlerinde, shıg`armalarında ko`rsetip berilgen bazar ekonomikasına o`tiw da`wiri printsiplerin, o`tiwdin` o`zine say jolın, o`zinin` ekonomikalıq nızamları, Oliy Majlis, Ministrler Ken`esi qabıl etken nızam ha`m qararlar tiykarında ma`mleketimiz aldında turg`an ekonomikalıq mashqalalar ha`m wazıypalardın` teren` analizin, onı sheshiw jolların jarıtıwı, o`tiw da`wiri ekonomikasının` qa`siyetleri, ko`p ukladlı ekonomikanın`, tu`rli formadag`ı mu`lkshiliktin` qa`liplesiw jolların, usılların ko`rsetip beriwi lazım.
Ekonomikanın` tiykarg`ı maqseti adamlardın` mu`ta`jliklerin qanaatlandırıw ha`m olardın` turmısın dawam ettiriw imkaniyatın jaratıp beriw esaplanadı. Ekonomikalıq protsess insannın` da`slep ta`biyatqa ta`sir o`tkiziwi menen baslang`an, keyin ala halıq xojalıg`ın rawajlandırıwda ha`reket ko`rsetiwge alıp kelgen. İslep shıg`arıw protsessinde adamlar o`z-ara qatnasıqqa kirisedi. Ekonomikalıq qatnasıq degende adamlardın` bir-birleri menen baylanısta ta`biyatqa ta`sir o`tkiziwleri tu`siniledi. Ekonomikalıq qatnasıqlar ha`r dayım ja`miyetlik xarakterge iye boladı. Ja`miyetlik qatnasıqlar islep shıg`arıw protsessinde, sol o`nimlerdi bo`listiriw, almastırıw ha`m tutınıw protsessinde de ju`zege keledi. İslep shıg`arıw protsessin to`mendegi ko`riniste sa`wlelendiriw mu`mkin.