Quyash aktivligi hám onın jerge tásiri

Quyash aktivligi hám onın jerge tásiri
Rejesi:

• 
  1.Quyashtın aktivligi
  
• 
  2.Quyash hám jer baylanısları
  
• 
  3.Quyash aktivliginiń insanǵa tásiri
  

Quyash Jerdegi turmıstıń tiykarǵı dáregi bolıp tabıladı. Jerde búgin biz paydalanıp atırǵan hám usiz kúndelik turmısımızdı oyda sawlelendiriw etip bolmaytuǵın barlıq energiya dárekleri quyash energiyasınıń ásirler dawamında ózgeris nátiyjesi bolıp tabıladı. Jerde keship atırǵan qandayda bir bir ózgeriwdi búydew múmkin emeski ol quyash menen ol yamasa bul dárejede baylanıslı bolmaydıin. Bul nátiyjesinde ayta alamızki quyash tekǵana Jerde jaqtılıq hám ıssılıq dáregi bolıp tabıladı, bálki kóplegen ózgerislerdiń de baslawshısı bolıp tabıladı. Búgingi pánimiz Jerde júz berip atırǵan kóplegen hádiyseler: hawa rayı ózgerisleri, er qıymıldawlar, vulqan otilishlar, epidemiyalardıń kelip shıǵıwı, cunamiler, tayfunlar hám soǵan uqsawlardıń qandayda bir waqıtta payda bolıwına tiykarǵı baslawshı quyash hám ol jaǵdayda júz bolatuǵın ózgerisler baslawshılıǵın anıqladi.

Bul maqsetten kelip shıǵıp biz bul qóllanbachada hámme ushın zárúr bolǵan tiykarınan quyashqa tiyisli maǵlıwmatlardı, ol jaǵdayda bolatuǵın ózgerislerdiń túrleri, bul ózgerislerdiń Jerge hám ol jaǵdayda kesheip atırǵan processlerge kórsetetuǵın tásiri, sonıń menen birge insanlarǵa kórsetiletuǵın tásirinlerin bólek halda túsindiriwge háreket etdik. Maǵlıwmatlardı ılajı bolǵanınsha eń jańaların kóp jıllıq tájiriybelerimiz tiykarında analiz etip juwmaqlawǵa tiykarlandik. Oylaymizki siz bul qollanbadan ózińizge kerekli maǵlıwmatlardı álbette tabasız.
1. Ulıwma maǵlıwmatlar.
Quyash-bizge bawırlas juldız bolıp tabıladı. Ungacha bolǵan aralıq astronomık esaplar boyınsha onsha úlken emes. Odan bóleklengen jaqtılıq bizge bar yo'g'i 8 minutda etip keledi.
Quyash ilgeri aytıp kelingenindey ápiwayı sarı gereńlik bolmaydıden salmaqli elementlerge hám átirapında aylanatuǵın planetalarga iye bolǵan juldız bolıp tabıladı. Bul juldız temir hám basqa elementlerge bay. Onıń átirapında sonday planetalar sisteması qálipleskenki olardan úshinshisi Er planetasida turmıs qáliplesken.
Quyashdıń jası bes milliard jıl menen bahalanıp atır. Al ol qanday yoritadi, onıń quramı hám evolyutsiyası qanday, quyash jerge qanday tásir kórsetedi. Bul hám soǵan uqsas sorawlarǵa bul qóllanbadan juwap tapsangizlar ájep emes.
Jer quyash átirapında elliptik orbita menen háreketlenip, orbitasining úlken yarım o'qi 149, 6 mln. km (1 astronomık birlik) ga teń. Quyash planetalar sistemasınıń makaziy denesi esaplanıp, onıń átirapında jerden tısqarı taǵı 9 planeta, planetalarning bir neshe o'nlab joldasları, bir neshe mıń asteroidlar (kishi planetalar), kometalar (“dumli juldızlar”), meteor deneler, planetalararo shań hám gazlar bar. Kók jasıl suw ósimligi qaldıqların zamanagóy biologiyalıq tekseriwler nátiyjesinde Quyash bir neshe million jıllardan berli bir ırǵaqta nur shashıp atırǵan juldız ekenligi tastıyıqlandi. Mabada quyashdıń temperaturası tek bir neshe procentkegine ózgergende edi, Jerdegi turmıs bir onda joǵalar edi. Bul nátiyjesinde biziń juldız jerde turmıs bar ekenligin támiyinlew ushın bir ırǵaqta, tegis nur shashadı.
Quyashdıń bunday wazıypaları áyyemginen málim edi. Barlıq xalıqlar dinlerinde, ertek hám ańızlarında Quyash bas orındı iyelegen edi. Barlıq xalıqlarda QUYOSH bas quday dep qaralgan. Mısalı Áyyemgi greklarda GELIOS qudayı, slavyanlarda YARILO hám DAJXUDO. Insanlardıń turmısı hám turmısı
tek ǵana Quyashqa baylanısqan. Quyash issiklik hám hasıldarlıqtıń tiykarǵı dáregi retinde qaralgan.
Mıńjıllıqlar dawamında Quyash úyreniw ob'ekti retinde qaralmasdan, ol kúshli qudıretke iye sıyınıw ornı retinde qaralgan. Tek ǵana Quyashqa birinshi bar teleskop orkali názer taslaǵan Galiley onıń sırtında daqlar bar ekenligin kórip, onıń aylanıwın hám aylanıw dáwirin anıqladi.
Orıs alımı M. v. Lomonosov 1743 jılda “Polyus Jaqtısı tuwrısında oy-pikirler”ida Quyash haqqında sóz yurgizib, házirgi zaman ilimiy maǵlıwmatlarına jaqın pikirlerdi berdi. Quyash haqqındaǵı ulıwma maǵlıwmatlar1- kestede keltirilgen.
Quyashdıń ólshemleri kútá úlken. Quyash radiusı 109 ret, massası bolsa 330 mıń ret jerdiń radiusı hám massasınan úlken. Biziń yoritgichimizning ortasha qısıqlıǵı bolsa onsha úlken emes, bar yo'g'i suwdiń qısıqlıǵınan 1. 4 ret úlken tek. Quyash sırtında daqlar bar ekenligin anıqlaǵan Galiley onıń aylanba háreketin kuzatdi. Quyashdıń túrli tarawları onıń o'qi átirapında túrlishe dáwirler menen háreketlenedi. Ekvator daǵı noqat 25 sutkalı aylanıw dáwirine iye bolsa, 40 0 li keńlikte aylanıw dáwiri 27 sutkaǵa teń, polyus qasında bolsa ol 30 sutkaǵa teń.
Quyash tap kattiq jismdek aylanbastan onıń sırtı daǵı noqatlardıń aylanıw tezligi ekvatordan polyusqa tárep azayıp baradı.
Quyash nurlayotgan energiyanıń tolıqquvvati 3.86 10³³ergH sek g` 3.86 10²⁶ vt. bul quyashdıń hár sm ² sırtqa 6.5 kvt ni quraydı. Bul energiyanıń eki mlrddan bir bóleginigine jer aladı.