Berdaq atindaǵi qaraqalpaq mámleketlik universiteti fakulteti

1.Birnshi meditsinalıq járdem túrleri.
Birinshi járdem - bul ne?
Bul ayrıqsha jaǵdaydan keyin insannıń ómirin saqlap qalıw yamasa onıń jaǵdayın kiyim-kensheklestiriw maqsetine qaratılǵan zárúr sharalar kompleksi. Birinshi medicinalıq járdem kórsetiwde háreketler izbe-izligi hámmege málim bolıwı kerek, sebebi jábirleniwshine demde háreket qılıw hám járdem beriw kerek bolǵan basqalar. Insannıń keleshektegi táǵdiri kóbinese járdem sapasına baylanıslı.
Eger siz nızamshılıqtı oqıtıp atırǵan bolsańız, ol jaǵdayda birinshi medicinalıq járdem medicinalıq dep klassifikaciyalanbaydi, sebebi ol shıpakerler keliwinen aldın kórsetiliwi kerek. Bunı házirde jábirleniwshine jaqın bolǵan hár bir kisi ámelge asırıwı múmkin. Geyparalar, ózleriniń jumıslarınıń mánisine kóre, birinshi medicinalıq járdemdiń izbe-izligin biliwleri shárt. Bul taypaǵa tómendegiler kiredi: Ayrıqsha jaǵdaylar ministrligi xızmetkerleri, politsiya xızmetkerleri, ot óshiriwshiler, áskeriy xizmetkerler.
Medicinalıq járdem kórsetetuǵın adamlardıń mamanlıǵın, oǵan kórsetiletuǵın jaydı esapqa alǵan halda, bir neshe járdem túrlerin ajıratıw múmkin:

Birinshi járdem. Bul waqıya júz bergen orında, medicinalıq maǵlıwmatqa iye bolmaǵan adamlar bolıp shıǵadı. Jábirleńenlerge birinshi medicinalıq járdem kórsetiw izbe-izligi zaqım aliw túrine baylanıslı.

Birinshi medicinalıq járdem birinshi járdemdi waqıya júz bergen orında, tez járdem mashinasında yamasa feldsher-akusherlik punktinde miyirbiyke ámelge asıradı.
Medicinalıq járdemdi qabıllaw bóliminde shıpakerler arnawlı ásbaplardan paydalanadılar.
Qánigelesken medicinalıq járdem. Shıpakerler medicinalıq shólkemde barlıq sharalardı kórediler. Birinshi medicinalıq járdemdiń izbe-izligi medicinalıq protokolda belgilenedi.


Járdem boyınsha háreketler
Járdemdiń ulıwma principlerı tómendegilerden ibarat :
Qáwipli yamasa zıyanlı faktorlardıń tásirin saplastırıw, mısalı, elektr tokınıń tásirin esaptan tısqarı qılıw, kiyimdi óshiriw, adamdı suwdan alıp shıǵıw.
Jábirleniwshiniń jaǵdayın bahalaw.
Zálel yamasa zaqım aliw ózgeshelikin anıqlaw.
Keyinirek, adamdı zárúrligi boyınsha qutqarıw boyınsha ilajlardı ámelge asırıw ushın birinshi járdem kórsetiwde háreketler izbe-izligin anıqlaw kerek.
Asıǵıs shıpakerler kelguniga shekem turmıslıq funkciyalardı saqlaw.
Nawqastı emlewxanaǵa etkazish yamasa tez járdem shaqırıw.
Ayrıqsha jaǵdaydan keyin insannıń ómirin saqlap qalıw ushın tez-tez talap etiletuǵın tiykarǵı sharalar qatarına tómendegiler kiredi:

Mexanik samallatıw hám tikkeley bolmaǵan júrek massajı.

Hawa jollarıniń ótkezgishligin qayta tiklew.
Sırtqı qan ketiwin toqtatıw.
Járdem kórsetiwdiń tiykarǵı qaǵıydaları
Birinshi medicinalıq járdem tómendegi tártipti názerde tutadı :

Reanimatsiya ilajları.

Jábirleniwshine qanday járdem kerekligini anıqlaw.
Záhárleniw belgileri bolsa, qusıwdı qozǵatıń hám aktiv kómirdi ishiń. Eger adam sananı joǵatǵan bolsa, ol jaǵdayda ammiakni iyiskelew ushın beriń. Saldamlı zaqım aliwler bolsa, awrıwlı shokni aldın alıw ushın, jábirleniwshine awrıw qaldıratuǵın quraldı beriń.
Jábirleniwshine birinshi medicinalıq járdem kórsetiw boyınsha háreketler izbe-izligi orınlanǵannan keyin, adam emleniw ushın medicinalıq shólkemge etkazilishi kerek.

Keyinirek, biz ayrıqsha jaǵdaylarda kórsetiletuǵın járdemdiń tiykarǵı ilajların kórip shıǵamız.

Jasalma dem alıw

Tómendegi jaǵdaylarda mexanik samallatıw kerek bolıwı múmkin:

Apat.
Suwdaǵı baxtsız hádiyseler.

Elektr tokı urıwı.
Jer menen oraw.
Birinshi járdemdiń izbe-izligin qanday anıqlaw múmkin? Hár qanday hádiyseden keyin, jábirleniwshin óz-ózinen dem alıw ushın tekseriw kerek. Eger jábirleniwshi nápes ololmasa, awızdan awızǵa tómendegi usıldı qóllaw kerek:

Awız hám murın boslig'ini anıqlıǵın tekseriń, eger kerek bolsa, olardı biygana zatlardan tazalań.

Adamdıń basın keyin basıp taslań, moynına súyene otirip. Eger omurtqa sınǵanlikda gúman bolsa, ol jaǵdayda boshga tiymew kerek.
Jábirleniwshiniń awızın peçete yamasa oramalsha menen yopiń.
Barmaqlarińiz menen murınıńızdı chimchilab, jábirleniwshiniń awızına nápes alın, ılajı bolǵanınsha ókpege hawa tartıń.
Jasalma dem alıwdı ámelge asırıp atırǵanda tós qápesin gúzetip barıw kerek. Eger ol kóterilse, ol jaǵdayda birinshi járdemdiń izbe-izligi tuwrı keledi. Jasalma dem alıwdı ámelge asırıwda bir qaǵıyda ámeldegi: birinshi nápes demde alınadı, yarım minuta ishinde jábirleniwshiniń ókpesine 5-10 ret dem shıǵarıw kerek, keyininen minutada 15 ret dem alıw kerek.
Tikkeley bolmaǵan júrek massajı
Eger jábirleniwshi tekǵana óz-ózinen nápes ololmasa, bálki onıń júregi urıwdan toqtaǵan bolsa, ol jaǵdayda tikkeley bolmaǵan massaj zárúr boladı. Onı ámelge asırıw texnikası tómendegishe:

Jábirleniwshi qattı sirt ústinde jatıwı kerek.

Xipoid procesiniń jaylasıwın anıqlań - bul sternumniń aqırı.
Bir neshe santımetr rezerv nusqasın jaratıń.
Xurmanı sternumga qoyıń, bas barmaǵı jábirleniwshiniń jag'iga yamasa as qazanına jóneltiriliwi kerek.
Ekinshi xurma ústine qoyıń.
Sternumni basıw tek alaqan bólegi menen zárúr, barmaqlar bul processda qatnasmasligi kerek.
Basımlardı minutada 100-110 chastotada orınlaw kerek Tós qápesi 3-4 sm túsiwi kerek.
Bópeler ushın tós qápesi 1-2 sm den tómeńe túspewligi ushın eki barmaǵıńız menen basım ótkeziwińiz kerek, bópediń qabırǵasın sindirmaslik ushın kúshin ólshew kerek.

Kóbinese ókpediń ventilyatsiyasini tós qápesiniń qısılıwı menen birlestiriw kerek. Bunday jaǵdayda birinshi járdemdiń izbe-izligi qanday? Jábirleńendiń ókpesine eki dem shıǵarıw kerek, keyininen sternum ústine 30 ret basıw kerek.

Tez medicinalıq járdem shıpakerleri keliwinen aldın yamasa óz-ózinen dem alıw hám júrek urıwı payda bolıwınan aldın reanimatsiyani ótkeriw kerek.

Traxeyani obstruktsiyalashda járdem beriń

Eger biygana dene, suw yamasa er nápes jollarına túsip qalsa, olar bólekan yamasa tolıq to'sib qoyılǵan bolsa, adam bo'g'ilib qalıwı múmkin. Bul jaǵday tómendegi belgiler menen tán alınıwı múmkin:

Adam salmaqli jóteldi rawajlantıradı hám gırtlak tolıq yopilmagan bolsa, dem alıw nuqsanlı boladı.

Jábirleniwshi dem alıwdıń ılajı bolmasa, onıń tóbeog'ini uslaydı.
Júz hám moyin terisi mavimsi reń alıwdı baslaydı.
Moyin degi kemeler isikiradi.
Ózińiz orınlań yamasa basqalarǵa telefon arqalı bunday jaǵdaylarda birinshi járdem kórsetiwde háreketler izbe-izligin kórsetiń. hám olar tómendegishe:

Bul zárúr turmoq adamdıń arqasında.

Qolıńızdı kindik ústine yopiń, olardı qulıp menen jalǵań.
Sizdiń as qazanıńızǵa bekkem basıń.
Eger dem alıw jollarıniń bosatilishiga erisiw ushın birinshi ret islemegen bolsa, ol jaǵdayda texnika bir neshe ret tákirarlanadı.
Járdem beriw waqtında, tós qápesin siqmań. Eger qandayda bir kisi sananı joǵatǵan bolsa, ol halda onı tegis jayǵa jatqızıw kerek, ayaqlarına o'tirib, eki qol menen kosta qamarlarına bekkem basıw kerek.

Balaǵa járdem beriw ushın onı as qazan ústine o'girib, elkama pıshaqları arasına urib qoyıń.

Sınǵanlarda járdem beriń

Bunday jaralar waqtında suyektiń pútinligi buz'ladı, ashıq jaralar menen teri ele da azaplanadı hám jarada suyeklerdiń úzindileri kórinedi. Sınǵanlarǵa birinshi járdem kórsetiw izbe-izligi tómendegishe:

Jábirleniwshiniń jaǵdayın bahalań hám sınǵan jaydı anıqlań.

Tez járdem kelguncha adamdı aralastırıw múmkinbe yamasa joq ekenligin bilip alın.
Ashıq sınıw ushın birinshi járdem izbe-izligi aldın qan ketiwdi toqtatıwdı óz ishine aladı.
Sınǵan jayındaǵı suyeklerdi immobilizatsiya etiń. Onıń ushın zaqım aliw jayınnan joqarıda hám tómende bo'g'imlarni immobilizatsiya qılıw ushın sharalar kóriw kerek.
Ámeldegi qurallar járdeminde splintni qollań : tayaqshalar, taxtalar, sızıqlar. Ol qursaq tańǵısh yamasa sharf menen bekkem ornatılıwı kerek.
Eger sınıw jabıq bolsa, ol jaǵdayda barlıq manipulyatcıyalar kiyim arqalı ámelge asırılıwı múmkin.

Qan ketiwinde járdem beriń

Eger jaralardan keyin qan keta baslasa, qan joytıwınıń aldın alıw ushın onı toqtatıw kerek. Bunday jaǵdayda jábirleniwshine birinshi járdem kórsetiw izbe-izligi sırtqı qan ketiwdi toqtatıwdı óz ishine aladı. hám olar:

Kapillyar. Olar menen eń ańsat gúresiw múmkin. Aseptik eritpe menen emlew hám bintni jabıw jetkilikli.

venoz. Bul qan ketiwdi basım qursaq tańǵıshı menen toqtatıwıńız múmkin. Yarada siz aldın doka hám paxta momig'iniń qatlamın jaǵıwıńız kerek, keyininen bekkem baylanıstırıp qoyıń. Tamırlardıń jumsaq diywalları bar hám bunday kiyinishdan keyin qan demde toqtaydı.
Arterial. Bul qan ketiw ushın arteriyanı qisib qoyıw kerek. Járdem demde beriliwi kerek, sebebi yaradan qan fantan sıyaqlı otilib shıǵadı hám qısqa waqıt ishinde siz onı kóp muǵdarda joytıwıńız múmkin. Toqtatıw ushın siz arteriyanı barmaqlarińiz menen chimchilashińiz múmkin, biraq bul júdá kóp kúsh talap etedi yamasa turniket qollanıladı.
Turniket járdeminde birinshi medicinalıq járdemdiń izbe-izligi qanday? Ámeller tómendegishe názerde tutıladı :

Turniket jara jayınnan joqarıda qollanılıwı kerek.

Qan ketemen degenshe onı qattılaw tartıp turıw kerek, astındaǵı teri oqaradi.
Yaraga steril qursaq tańǵıshnı qollań.
Turniket astına bir bólek qaǵazdı, onı qóllawdıń anıq waqtı menen jaylastırıń. Qishda siz turniketni bir saattan kóbirek qaldırishińiz múmkin, jazda bolsa 1, 5. waqıt ótiwi menen, eger tez járdem brigadasi kelmegen bolsa, qan aylanıwın 10 -15 minut qayta tiklew ushın onı yumshatish hám keyin taǵı kúsheytiw kerek.
Kúyiwden keyin biz járdem kórsetemiz
Tásir etiwshi omilniń ózgeshelikine qaray kúyiwler tómendegiler:

Íssılıq. Órtqa, qozlanǵan zatlarǵa, ıssı suyıqlıqlarǵa yamasa bug 'ta'siriga túskennen keyin.

Ximiyalıq. Eger konsentrlańan kislota yamasa gidroksidi eritpesi terine tegsa, onı alıw múmkin. Aǵıs tásirinen keyin elektr janıwı.
Ionlastırıwshı yamasa radiatsion nurlanıwdan nurlanıw.
Birlestirilgen.
Birinshi járdem izbe-izligi unamsız faktor tásirin joq etiw menen baslanıwı kerek. Keyińi háreketler tómendegishe:

Eger kúyiw termal bolsa, ol jaǵdayda denediń zálelleńen bólegin kiyimnen azat etiw kerek, biraq eger ol tiqilib qalsa, siz onı jırtıp taslamasligińiz kerek.

Awrıwdı kemeytiw hám yarani dezinfeksiya qılıw ushın suwda eriwsheń birikpe menen sug'orib alın. 1: 1 koefficientte aroqni suw menen suyultirish.
Keyin kúygen jaydı suw menen juwıp, steril qursaq tańǵıshnı surtiń.
Tawır bolıwdı tezlestiriw ushın yarani dexpantenol menen búrkiw múmkin.
Jaralardı emlew ushın maylı kremlarni, ósimlik mayların yamasa yog'ni isletiw usınıs etilmeydi. Olar emlenishni yamasa dezinfektsiyani rawajlantirmaydi.

Eger kúyiw kaftdan úlkenlew maydanǵa iye bolsa, ol jaǵdayda siz shıpakerge shaqırıq etiwińiz kerek.

Talıp qalıw

Bul adam kútpegende sananı joǵatǵanda keledi. Bul mıy kletkalarında kislorod etiwmasligi fonında júz boladı. Talıp qalıw ádetiy hol bolıp tabıladı, bul hár kimda da bolıwı múmkin hám epileptik (epilepsiya menen keselleńen adamlarda ).

Bul jaǵday mudami oǵıw hám bas aylanıwı menen birge keledi. Adam kózlerin aylantıra baslaydı, suwıq ter payda boladı, puls zaiflashadi, qol hám ayaqlar suwıqlasadı.

Talıp qalıw kóbinese júz boladı :

Qorqǵanda.

Kúshli tınıshsızlanıwdan.
Toldırılǵan xanada.
Bunday jaǵdayda birinshi medicinalıq járdem kórsetiwdiń aqıbetleri tómendegishe:

Adamdı tegis, gorizontal júzege qoyıń.

Galstukni sheship, kiyimińizniń joqarı tuymeshelerin sheship, áyneklerdi ashıp, hawa aǵımın támiyinlań.
Jábirleniwshiniń bettiń almasıların silań yamasa suwıq suw sepiń.
Eger jaqın átirapda birinshi járdem quralı bolsa, ol jaǵdayda ammiakka batırılǵan paxta sumkasini iyiskelew kerek.
Qandayda bir kisi ózine kelgeninen keyin, oǵan bir stakan ıssı shay yamasa kofe ıshıw kerek. Eger ań 5 minutadan kóbirek qaytıp kelmese, asıǵıs túrde shıpakerdi shaqırıw kerek.

Shógiw ushın járdem

Ashıq suwda shómiliw waqtında g'arq bolıw ádetiy hal emes, ásirese, eger adam júziwge ılayıq bolmasa yamasa úlken muǵdardaǵı spirtli ishimliklerdi qabıl etkenden keyin sovib ketiwge qarar etken bolsa. Suwdiń ókpege kiriwi qáwipi sonda, ol ólimge alıp keliwi múmkin.

Birinshi járdem tómendegi algoritm boyınsha ámelge asıriladı :

Adamdı suwdan shıǵarıp alın. Bunday jaǵdayda, cho'kayotgan adam sizdi suw astına tartıp ketpewi ushın ıqtıyat bolıwıńız kerek. Onıń arqasında júzip, shashları astında, qoltıq astında ustap turıw jaqsılaw bolıp tabıladı.

Dem alıw jollarınan suwdı alıp taslaw ushın onı dizeńizga qoyıń.
Awızıńızdı qaqırıqtan, suw ósimliginen tazalań.
Óz-ózinen dem alıw hám júrek urıwın tekseriń.
Eger júrek tınısh bolsa hám nápes almasa, asıǵıs túrde ókpediń jasalma samallatilishini hám tós qápesin qısıwdı baslaw kerek.
Reanimatsiya proceduraları tabıslı orınlanǵannan keyin, jábirleniwshin qaptal tárepke jatqızıw, jabıq hám shıpakerler toparı kelguniga shekem tınıshsız etpeslik kerek.
Biz quyash urıwı waqtında járdem beremiz
Tuwrıdan-tuwrı quyash nurları astında hám hátte bas kiyimsiz uzaq waqıt dawamında quyash urıw múmkinshiligı úlken. Semptomlar tómendegishe kórinedi:
Ulıwma hálsizlik payda boladı.
Qulaqlarda shawqım.
Íshek qurt bolıwı múmkin.
Temperatura quyashqa uzaq waqıt tásir qılıw menen eliriwi múmkin.
Nápes qısılıwı payda boladı.
Sananı joytıw bolıwı múmkin.
Birinshi járdem tómendegi basqıshlardı óz ishine aladı :

Jábirleniwshin sayaǵa kóshiriw kerek.

Kiyimlerden erkin, qamardı sheship alın, eger ámeldegi bolsa.
Suwıq suwǵa botgan súlgin basıńizga hám moynıńizga qoyıń.
Eger sananı joytıw bolsa, ol jaǵdayda ammiakni iyiskelew kerek.
Jábirleniwshine azǵantay duz qosılǵan salqın suwdan ishiń. Tez-tez ishiń, lekin kishi yudumlarda.
Biz záhárleniwde járdem beremiz
Eger júzimsik yamasa zıyanlı elementlar denege kirsa, ol halda záhárleniw payda boladı. Joqarı dozalarda tez járdem shaqırıw kerek. Siz záhárleniwińiz múmkin:

Ximiyalıq elementlar menen.

Dáriler.
Uglerod oksidi.
Spirtli ishimlikler.
Azıq-túlik ónimleri.
Boyaw hám laklar juftligida.
Birinshi járdem ilajları záhárleniw faktorınıń ózgeshelikine qaray saylanadı. Eger záhárleniw múddeti ótken yamasa sapasız azıq-túlik ónimlerin tutınıw qılıw menen baylanıslı bolsa, ol jaǵdayda tómendegiler zárúr :

Bir saat dawamında hár 15 minutada 5 gramm aktiv uglerod alın.

Kóp suyıqlıq ishiń.
Awqat yemań.
Shıpakerge shaqırıq etiń.
Eger záhárleniw dáriler yamasa spirtli ishimliklerdi tutınıw qılıw nátiyjesinde kelip shıqsa, járdem tómendegi háreketlerdi óz ishine aladı :

As qazandı yuviń. Onıń ushın hár bir litr ushın 5 g soda hám 10 gramm duzǵa duz hám soda qosılǵan bir neshe stakan suw ıshıw kerek.

Tınıq qusıw payda bolaman degeńe shekem juwıp taslań.
15-20 tabletka aktiv uglerodtı bir stakan suwda eritib, jábirleńeńe ishimlik beriń.
Tez járdem shaqırıń yamasa adamdı emlewxanaǵa alıp barıń.
Sonı este tutıw kerek, as qazandı shor suw menen juwıw uwlı zatlanǵan adam sanalı bolǵan táǵdirdagina múmkin.

Eger jaqınlarińizdan qandayda birsine mashqala kelip shıqsa hám siz ol erda bolmasańız, ol halda telefon arqalı aǵayınlarıńız yamasa qońsılaslarińizga birinshi medicinalıq járdem kórsetiw rejimin kórsetiń. Operativ juwap adam ómirin saqlap qalıwı yamasa tásirlerdiń kórinetuǵın bolıwın kemeytiwi múmkin.

Hár bir insan birinshi járdem kórsetiw kónlikpelerine ıyelewi shárt. Olar mektep diywallarında oqıtıladı.

Kórsetiwdiń ulıwma qaǵıydaları.

Jarahatlanǵanlarúa birinshi járdem kórsetiwden aldın tómendegi islerdi orınlaw kerek: y jaralanıw sebeplerin joytıw (mısalı, jaralanuvchini gazlar, záhárler tolǵan xanadan alıp shıǵıw ); elektr simini alıw (elektr tokı urǵanında ; jaralanuvchining jaǵdayın jamanlashtiradigan barlıq zatlardı joytıw (jaralanıwshı ústindegi júkti, diywal úzindilerin alıw, xanadan yamasa yonayotgan orından alıp shıǵıw ); y jaralanuvchining ulıwma jaǵdayın anıqlaw hám birinshi náwbette adam turmısı hám salamatlıǵına eń kóp qáwip tuwdırıp atırǵan zattı joytıw (mısalı, arteriyalar kesilgeninde qan aǵıwın toqtatıw, nápes alıw toqtap qalǵan hám júrek iskerligi buzılǵan bolsa, jasalma nápes aldırıwdı yamasa júrekti uwqalawdı baslaw hám t.b. ); y eger nawqasqa qáwip tuwılmaytuǵın bolsa, birinshi medicinalıq járdemi kórsetiwde onı kózg'atmaslik; y xoshınan ketkende tastap ketpew; y birinshi járdem kórsetesh ushın jaralanganning kiyimin sheshiwde yamasa yaralangan jayındaǵı kiyimin qırqıwda júdá ıqtıyat bolıw zárúr ; y jaralanganni álpeshlew. y Arteriyadan oqadigan qan ash qızıl reńli, kúshli qan aǵımı basım astında beto'xtov otilib turadı. Arteriyadan qan aqqanda, iri arteriyalar.jaralanganda tezlikte járdem kórsetiw zárúr. Birinshi náwbette tamırdı barmaqlar menen qattı basıp, suyekke qısıw kerek. Baylam qoyıwda tómendegi islerdi orınlaw kerek: y terine bir neshe qabat etip taxlangan latga (qol oramal ) qoyıw ; y baylamdı qan toqtaǵanǵa shekem tartıw ; y baylam astına kún 24 saat dep esaplaǵanda ol qashan qoyılǵanlıǵı anıq jazılǵan (mısalı, 05 saat 35 min.) qaǵaz qoyıw. qan aqqanda arteriyalardıń hám dize jibiwinen siqib 116 qoyılatuǵın jayları : 1-tirsekke tiyisli; 2-nurli; 3-elkaga tiyisli; 4-omıraw -astı ; 5-oń uyquga tiyisli; 6 -gúrek; 7-shekege tiyisli; 8-shep úy-quga tiyisli; 9 -birinshi qol astındaǵı ; 10 -oń sanǵa tiyisli; 11-shep sanǵa tiyisli;12-arqa úlken sanǵa tiyisli; 13-ayaq kafti ayaq (a) hám qoldan (b) qan aqqanda jgut qoyıw venadan oqadigan qan toq reńli boladı, yaradan otilib shıǵadı, kapillyardan qan azraq muǵdarda aste shıǵadı. vena hám kapillyar qan aǵıwdı toqtatıwda basıp turatuǵın baylam qoyıwdıń ózi jetkilikli. Jara átirapındaǵı terine yad surtiladi, sterillangan tańıw sılesi úzindi yamasa taza sabaq-gezleme qóyıladı hám tańıw sılesi menen bekkem baylanısadı. Qarındıń ústki bólegi hám boslig'ining ishi ziyanlanǵanda nawqas sanitariya zámberine chalqanchasiga jatqızıladı, dizeleri azmaz bukiladi. Jaranıń pútkil maydanına úlken doka (taza adyol, súlgi) jabıw hám yarani tańıw sılesi menen jaqsılap baylanıstırıp qoyıw kerek. Jaralanganga suw beriw hám yarani suw menen juwıw jaramaydı. Tós qápesi ishinde ókpe, júrek turmıs ushın qáwipli dárejede jaralanǵan bolıwı múmkin. Teri átirapındaǵı jaraǵa yad eritpesi surtilgandan keyin onıń ishine hawa kirmewi ushın tıǵız jabıwıp turatuǵın baylam qóyıladı. Bunıń ushın jara ústine hawa ótkermeytuǵın material qoyıp, ústinen 3-4 havat sterillangan oramalsha yamasa tańıw sılesi hám paxta qóyıladı. Sonnan keyin jara tańıw sılesi menen qattı baylanıstırıp qóyıladı. Eger ziyanlanǵan kisiniń kózine qandayda bir ótkir zat tiyip jaralanǵan bolsa, ol halda dokali tıǵın qoyıp tezlik penen emlewxanaǵa jıberiw kerek. Kózge qurǵaq shóp-paqal túskende onı qol menen súrtiw jaramaydı. Bug'imlarga zıyan jetiwi-isik ónim boladı. Teri ko'karadi, awrıw payda boladı. Bunday jaǵdayda nawqas háreket kilmasligi kerek jaraǵa muz qóyıladı. Kisi ıssılıq, ximiyalıq yamasa elektr dáreklerinen qandayda bir jayın kuydirib qoysa jaralanǵan jaydı kaliy permanganat eritpesi yamasa ishimlik sodaning 2% li eritpesi menen xo'llash kerek. 2- hám 3-dárejeli kúyiwlerde teriniń sol jayına kaliy permanganat eritpesi surtiladi, qurǵaqlay sterillangan baylam qóyıladı hám tezlik penen emlewxanaǵa jiberiledi. Ximiyalıq kúyiwlerde denediń kúygen bólegin suw menen keminde 20 minut juwıw kerek. Sonnan keyin sodaning 2% li eritpesi yamasa barat yoxud sirke kislotalardıń 1% li eritpesi menen qollanǵan ızǵar baylam qóyıladı.
Pestisidlar menen uwlı zatlanganda, jábirleniwshin pestisid sepilgan daladan ashıq hawaǵa alıp shıǵıw hám terine túsken bolsa, ol halda terini suw aǵımı menen juwıw yamasa artib taslaw kerek. Eger pestisid organizmge as qazan -ishek jolınan ótken bolsa, jábirleniwshine bir neshe stakan suw yamasa kaliy permanganatning ash aqshıl qızǵılt reń eritpesi ishiriladi hám awızǵa barmaqtı tiqib qayt etdiriladi (2-3 ret). Sonnan keyin 2-3 qasıq aktivlengen kómir menen yarım stakan suw, keyininen surgi (20 g qıshqıl tuzdıń 0, 5 stakan yeuvdagi eritpesi) ishiriladi. Dem alıw passivleskeninde novshadil spirti qidlatiladi, dem alıw toqtaganida jasalma nápes aldırıladı. Shań hám uwlı zatlı gazlar tásiri nátiyjesinde záhárleniw kisige iyis seziw hám xis etiw shólkemlerin qozǵatadı, sonıń menen birge, ulıwma holsizlanish payda boladı. Záhárleniwdi eń birinshi belgilerinen bas awırıwı, oǵıwı, boshda salmaqlıq hám qulaqta shawqım payda bolıwı, bas aylanıwı hám júrek urıwınıń tezleniwi bolıp tabıladı. Uwlı zatlanǵan adamdıń uwlı zatlanǵan ortalıqta bolıwınıń dawam etiwi onı taǵı da holsizlantiradi, uyhuga tartadı, dem alıwı uzuh-uzuh boladı, tamır tartıwı payda boladı hám nápes alıw orayınıń láńlanishidan ólim júzege keledi. Jábirleniwshinde záhárleniw belgileri payda bolıwı menen onı taza hawaǵa alıp shıǵıw, suwıq kompressni basına qoyıw hám novshadil spirtin hidlatish kerek. Júzeki tómen dem alıwda yamasa ol toqtaǵanda jasalma nápes aldırıladı. Uwlı zatlanganda birinshi náwbette nápes alıw jolı, teri, as qazan -ishek traktı arqalı uwlı zatlı elementlardıń ótiwi toqtatıladı. Ol terine túsiwi menen suwda juwıp taslanadı. Eger uwlı zat as qazan -ishek traktı arqalı organizmge o'tsa, bir neshe stakan jıllı suw yamasa kúshsiz kaliy permanganat qospası ishiriladi, yaǵnıy ko'ngil aynashini toqtatıw ushın. Odan keyin yarım stakan suwdı eki-úsh qasıq aktivlestirilgen kómir menen ishiriladi. Qustirish ushın jıllı suw yamasa kúydirilgen magneziy eritpesi beriledi hám jábirleniwshiniń as qazan átirapı uqalanadi, keyininen jábirleniwshine shiyki máyek beriledi. GXSG hám rux fosfidi menen uwlı zatlanganida sút usınıs etilmeydi. Jábirleniwshine ichni yumshatadigan duz glauber yamasa angliyskiy) beriw múmkin, uwlı zat kúshin jáne de asırıp jibermaslik ushın zigir may (kanakunjut moyi hám soǵan uqsawlardı ) bermaslik kerek. Jábirleniwshiniń júregi qáste jaǵdaylarda oǵan efirli valerian tamshısı beriledi.