Berdaq atindaǵi qmu tariyx fakulteti 1a tariyx baǵdari studenti Jumamuratov

Berdaq atindaǵi QMU Tariyx fakulteti

1A Tariyx baǵdari studenti Jumamuratov

Begmanniń “Ózbekistan tariyxi” paninen

“Ismayil Samaniy reformalari” temasinda

tayarlaǵan ózbetinshe jumisi.

Tema: Ismayil Samaniy reformalari
Reje

• Ismayil Samaniydiń mamleket basqariw tartibi
• Samaniyler mámleketiniń hakimshilik aymaqliq hám siyasiy xojaliǵi
• Sociyal-ekonomikaliq turmis

Ismayil Samaniy Nasir ústinen 888-jili bolip ótken ekinshi urista jeńiske erisedi ham 892 jili Nasir qaytis bolǵannan keyin Ismayil pútkil Mawaraunnaxrdiń jeke húkimdari bolip qaladi. Paytaxtti bolsa Samarqandtan Buxaraǵa qaray kóshiredi. Samaniyler Mawaraunnaxr ham Xorasanda ǵarezsiz mamleket duziw ushin daslep, kúshli oraylasqan hákimiyat dúziw kerekligin jaqsi túsingen.Bul ásirese Ismayil Samaniy dawrinde áhmiyetli máselege aylanǵan edi.
Iri jer iyesi bolǵan Ismayil birinshi nawbette jergilikli zadaganlar ham sawdagerlerdiń máplerin gózlep is tutadi. Mamlekettiń ekonomikaliq kúsh qudiretin asiriw, awil xojaliǵin, ónermentshilikti hám sawdaniń rawajlaniwi ushin keń shárt sharayatlar jaratip beriw lazim edi. Sol maxsette Ismayil úlken hám jaqsi qurallanǵan, saralanǵan quralli kúshlerdi jaratiwǵa kirisedi. Ol ásirese túrk ǵulamlarinan ibarat bólimlerdi dúziwge úlken itibar berdi. Nátiyjede Samaniyler mamleketi tez arada musilman Shigisindaǵi oraylasqan kúshli mamleketke aylandi.
Mamlekettiń qudiretin bekkemlew maxsetinde Ismayil birqansha reformalar ótkeredi. Sonday reformalardiń biri mamlekettiń basqariw tartibin engiziw boldi.
Bul keńes:
Dargoh
Wazirlik
Amiri saroyin
Devon
Mamleket birlespesi
Mamleketti basqariwshi joqarǵi húkimdar ámir esaplanǵan. Sarayda siyasiy hakimiyat sohibi xoras qol astinda bolip, ol joqarǵi hókimdar pármanlarin daǵaza etiwdi baqlap barǵan. Dargah hámde basqa áhmiyetli mamleket birlespeleriniń qáwipsizligin ámelge asiriw xizmetin bas hajip hám oniń járdemshileri alip barǵan.
Sarayda sharbatdarlar, dasturxanshilar, tashtadarlar, at baǵarlar, xojaliq bekeleri siyaqli túrli xizmetshiler bolǵan.Saraydaǵi barliq xojaliq islerin vakil basqarǵan. Vakil saraydaǵi eń itibarli kisilerden biri sanalǵan. Narshaxiydiń maǵliwmat beriwinshe, Nasir II Samaniy dawrinde Buxara registaninda mamlekettegi 10 diywanǵa arnap arnawli 10 imarat qurdirǵan.
Mamlekette tómendegi diywanlar xizmet kórsetken
Devoni wazir (bas wazir diywani)- Bul diywanǵa qalǵan barliq diywanlar boysinǵan.
Devonu mustoufi (finansliq isleri diywani)- Bul diywan mamlekettiń barliq finansliq islerin orinlaǵan hám baqlaǵan.
Devoni amid al-mulk, yaki al-rasayil (rasmiy hújjetler diywani)- Bul diywan mamleket ahmiyetine iye bolǵan barliq hújjetlerdi dúziw hám islep shiǵariw menen shuǵillanǵan.
Devoni soxib-ash-shurot (áskeriy isler diywani)- Bul diywan pútkil mamlekettiń áskeriy islerin baqlap barǵan.
Devoni soxib al-borid (xat-xabarlar nazaratshisi diywani)-Bul diywan orayda qabil etilgen ahmiyetli qararlar, hújjetler, xabarnamalardi walayat hám qalalarǵa jetkeriw menen shuǵillanǵan.
Devoni muhtasib (bazarlar hám kósheler, shariyat nizam qagiydalarina amel etiwdi baqlap bariwshi diywan)- Bul diywan xizmetshileriniń tiykarǵi jumisi kóshe hám bazarlarda tártip-intizamdi, tas-tarezini baqlap bariwdan ibarat bolǵan.
Devoni mamlakayi xos (mamleket is basqariwshisi diywani)-Bul diywan saray tamiynati menen baylanisli shiǵim qarejetlerdi baqlap barǵan.
Devoni vaqf ( Waqim jerler diywani)- Meshitler,medireseler, uluwma diniy shólkemler ixtiyarinda bolǵan jer-suw, mal-múlk qawimlerin basqarǵan.
Devoni qozi az-ziyo(Qaziliq isleri diywani)- Bul diywandi mamlekettiń bas qazisi basqarǵan. Diywan barliq walayatlar hám qalalardaǵi qazilar iskerligin baqlap turǵan.
Social-ekonomikaliq turmis.
Samaniyler dawrinde kúshli ham ǵarezsiz mamlekettiń payda boliwi diyxqanshiliq, ónermentshiliktiń rawajlaniwi, qalalardiń ósiwi- óz náwbetinde ishki hám sirtqi sawdani janede bekkemleniwine ham rawajlaniwina alip keldi
Daslep, qala ham awillar ortasindaǵi sawda keńeydi.Ekinshi tarepten, qala ham awillardi kóshpeli xaliqlar hám basqa mamleketler menen baylanisi rawajlandi. Jazba dereklerde, bazarlar úlken – kishi qalalarda hám hátte awillardada bolǵan.
IX-X asirlerde madeniy turmista óziniń joqari dárejesine kóterildi.daslep arxitektura ham qurilis usillari rawajlandi. Turaq jaylar, iri imaratlar, amir saraylari da qam gerpishten qurila basladi. IX-X asir arxitekturashiligi rawajlaniw jollariniń saqlanip qalǵanliǵin kópǵana meshit medreselerde kóriwimizge boladi.
Paydalanilǵan ádebiyatlar

• “Ózbekiston davlatchiligi va boshqaruvi tarixi” Toshkent-2012
• A.S.Sagidullaev- “Ózbekiston tarixi” 1-kitob, Toshkent – 2019
• B.Eshov “Ózbekiston tarixi” Toshkent-2014.

Itibarińiz ushin raxmet !!!