Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat unversiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS VAZIRLIGI
BERDAQ NOMIDAGI QORAQALPOQ DAVLAT UNVERSITETI
Tarix fakulteti “O`zbekiston va Qoraqalpog’iston”
tarixi kafedrasi Tarix yo’nalishi 3-“B” guruhi talabasi
Aminov Ma`rufjonning
“Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi” fanidan


mustaqil ISHI

Mavzu: Bolalarning jismoniy va aqliy shakllanishiga ijtimoiy muhitning ta’siri.

Qabul qildi: Rzaev R.
Bajardi: Aminov Ma`rufjon


NUKUS-2022

Reja:

1. 
   Bola rivojlanishidagi kritik davrlar ahamiyati
   
2. 
   Muskullar faoliyati va bolaning jismoniy imkoniyatlari
   
3. 
   Bolalarda ikkinchi signal tizimining rivojiga tasir etuvchi omillar
   
4. 
   Tabiiy va sun'iy omillar ta'sirida inson organizmida sodir bo'ladigan fiziologik omillar.
   

Kirish
Inson rivojlanishi – juda murakkab jarayon. U tashqi ta’sirlar hamda ichki kuchlar ta’sirida sodir bo’ladi. Tashqi omillarga insonni o’rab turgan tabiiy va ijtimoiy muhit, shuningdеk bolalarda muayyan xislatlarni shakllantirish bo’yicha maqsadga yo’naltirilgan faoliyat kiradi. Ichki omillarga esa biologik, irsiy omillar kiradi.

Inson bo’lib yеtishish uchun faqatgina biologik irsiyatning o’zi kifoya emas. Inson faqat sotsiolizatsiya jarayonida, ya’ni muloqotda, boshqa insonlar bilan o’zaro ta’sirda shaxs bo’lib еtishadi. Inson jamiyatidan tashqarida ma’naviy, ijtimoiy, psixik rivojlanishi sodir bo’la olmaydi. Bu fikrni barchaga ma’lum hollar, ya’ni inson bolasi hayvonlar orasida o’sgani yanada mustahkamlaydi. Ijtimoiylashuv insonning butun hayoti davomida kechadigan ko‘p qirrali jarayondir. U ayniqsa bolalik va yoshlik davrida nihoyatda jadallik bilan kechadi. Chunki, aynan bolalikda asosiy ijtimoiy me’yorlar o‘zlashtiriladi.
Bola ijtimoiylashuvida sotsium muhim ahamiyatga ega. Bu ijtimoiy muhitni bola asta-sekinlik bilan o‘zlashtiradi. Agar bola tug‘ilgandan keyin asosan oilada rivojlansa, uning keyingi rivojlanishi yangi va yangi muhitlar-maktabgacha ta’lim muassasalari, maktab, maktabdan tashqari tarbiya muassasalari, turli ko‘ngilochar maskanlarda kechadi. Yosh ulg‘aygan sari ijtimoiy muhit “hududi” kengayib boradi. Bola qanchalik ko‘p muhitlarni o‘zlashtirsa, u shunchalik keng doira hududini egallashga harakat qiladi. Bola doimo o‘zi uchun qulay bo‘lgan uni yaxshi tushunadigan, unga hurmat bilan munosabatda bo‘ladigan muhitni izlashga urinadi. Shuning uchun u bir muhitdan boshqa muhitga ko‘chib yuradi. Muhit bolani shakllantirishda, uning ijtimoiy tajriba to‘plashida ijtimoiylashuv jarayoni uchun muhim ahamiyatga ega.

Bola rivojlanishidagi kritik davrlar

Odam organizmining rivojlanishi uzluksiz jarayon sifatida inson hayotining barcha davrida davom etadi. Odam hayotining har bir davrida shu davrning xarakterli xususiyatlari, oldingi davrning qoldiqlari va kelgusi davrning kurtaklari paydo bo'ladi. Bu davrlarda organizm ketma-ket morfologik biokimyoviy va fiziologik o'zgarishlarga uchraydi. Bu o'zgarishlar o'sish va rivojlanish bosqichlarini yuzaga keltiruvchi irsiy faktorlarga bog'langan.Bola organizmi voyaga yetgan organizmdan bir qator belgilari bilan farq qiladi. Tana vaznining ortishidagi, alohida a'zolar va to'qimalarning kattalashuvidagi eng jadal o'zgarishlar bola hayotining birinchi yilida va bolalik davrida yuzaga chiqadi.Voyaga yetgan davrda organizmning o'sishi to'xtaydi, lekin funksional differensiyalashuvi va reflektor faoliyati takomillashuvi ichki kortikal aloqalarning rivojlanishi va murakkablashuvi hisobiga davom etadi. Qarish jarayoni o'ziga xos bo'lib, bir qator qayta rivojlanish bilan bog'liqdir.Bolaning rivojlanish davrlari tana va a'zolar og'irligi va kattaligi, skelet suyaklarining qotish darajasi, tishlarning paydo bo'lishi, ichki sekretsiya bezlaridagi birlashtiruvchi to'qimalarning rivojlanishi, kortikal faoliyat tavsifi va boshqa belgilar asosida aniqlanadi. Lekin, hozirgi davrgacha, yoshga oid davrlarni tizimlashtirish uchun asos bo'ladigan universal umumiy biologik funksional va morfologik belgilarning to'liq ro'yxati aniqlangani yo'q. Yoshga oid davrlar tizimi N.P.Gundobin tomonidan tavsiya qilingan bo'lib tizimlashtirishda bir tomondan organizmning asosiy rivojlanish qonuniyatlari, ikkinchi tomondan, bolalik va o'smirlik davrida tarbiyalashni tashkil qilish masalalari hisobga olingan. Shuning uchun quyidagi: yasli, bog'cha, boshlang'ich, o'rta va yuqori maktab yosh davrlarini pedagogik davrlar deb ham yuritsa bo'ladi. Bolalik davrining tizimi quyidagicha tavsiya etilgan
Yosh - bu shaxsning yashovchan xususiyati bo'lib, u inson hayotining davomiyligini va uning hayot natijasida olingan rivojlanish darajasini aks ettiradi.
Yosh turlari:
1. Xronologik (pasport)
2. Shartli yosh (yosh normasiga muvofiq insonning rivojlanish darajasi)
Shartli yoshga ajrating: biologik, psixologik (aqliy), ijtimoiy, shaxsiy.
Elkoninning yosh davri
1) Go'daklik (0-1 yosh) - kattalar bilan hissiy aloqa
2) Erta bolalik (1-3 yosh) - subyektiv-manipulyatsion faoliyat
3) Maktabgacha tarbiyachi (3-7 yosh) - rolli o'yin
4) kichik maktab o'quvchisi (7-11 yosh) o'quv faoliyati
5) O'smir (11-15 yosh) bilan shaxsiy shaxsiy aloqa
6) Erta yoshdagi (15-18 yosh) o'quv va kasbiy faoliyat
Boshlang'ich maktab o'quvchilarining yosh xususiyatlari, ularning jismoniy tarbiya darslarini hisobga olish.
Eng yosh maktab yoshi 6 - 7 yoshdan boshlanadi, bola maktabda o'qishni boshlaganda va 10 - 11 yoshgacha davom etadi. Ushbu davrning etakchi faoliyati o'quv faoliyati hisoblanadi. Bolaning jismoniy va ruhiy sog'lig'ini mustahkamlash davom etmoqda. Ayniqsa to’g’ri shakllanishiga e'tibor berish juda muhim, chunki birinchi marta bola maktab anjomlari bilan og'ir portfelni olib yurishga majbur. Boshlang'ich maktab yoshida bolalarning intilishlari ko'paymoqda. Shu sababli, ushbu yoshdagi bolaning faoliyatining asosiy sababi muvaffaqiyatlarga erishish uchun sababdir. Ba'zida bu motivning yana bir turi mavjud - muvaffaqiyatsizlikka yo'l qo'ymaslik uchun sabab. Bola ongiga muayyan axloqiy ideallar, xulq-atvor namunalari qo'yildi. Bola ularning ahamiyati va zarurligini tushunishni boshlaydi. Ammo bolaning shaxsiyati shakllanishi samarali bo'lishi uchun kattalarga e'tibor va baho berish muhimdir.
Muskullar faoliyati va bolaning jismoniy imkoniyatlari