Berdaq nomidagi qoraqalroq davlat universiteti


Download 380.19 Kb.
Pdf ko'rish
Sana12.02.2017
Hajmi380.19 Kb.
#212

 

O’ZBEKSTON RESPUBLIKASI 

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

 

 



 

 

BERDAQ NOMIDAGI 

QORAQALROQ DAVLAT UNIVERSITETI 

 

 



 

 

 



“A’MALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA” 

kafedrasi 

 

 

 

 

I N F O R M A T I K A VA AXBOROT TEXNALAGIYALAR 

 

 

fanidan 

 

 



 

 

 



 

 

M A‘ R U Z A L A R    M A T N I 

 

 



(“MATEMATIKA” ta’lim yunalishi 4-bosqich talabalari ushın) 

 

 

 

Tuzuvchi:   

          

     

 

ass.   Т. Таджиев 

 

 

 

 

 

 

NUKUS-2008 

 


KOMPYUTER  TARMOQLARI 

 

Reja: 



1.  Lokal  kompyuter  tarmog’i 

2.  Mintakaviy kompyuter  tarmog’i 

3.  Global  kompyuter  tarmog’i 

 

Korxonalar   miqyosida ixtisodietni  boshqarish maskur jaraenda katta jamoalarning 



ishtiroq etishini talab qiladi.  Bu jamoalar shaxarning turli  tumanlarida, mamlakatning turli  

mintaqalarida  va hatto boshqa  davlatlarda joylashgan bulishi mumkin.  Boshqaruvni oqilana 

amalga oshirishni hal  etish uchun axborot almashish tezligi va qulayligi, va shuningdek 

mamuriyatning uzviy aloqada bulish imkoniyatlar muhim va dolzarb bulib qoladi. 

      1970-1980  yillarda  ushbu  masalalarni    hal  etishda axborotni  ‘‘ markazlashtirilgan’’ qayta 

ishlaash tizimlaridan  foydalanish keng tus olgan edi. Katta moddiy harajatlar talab qiluvchi 

elektron hisoblash mashinalardan  markazlashgan usulda foydalanish avvalo uning hisoblash 

quvvatidan beunum foydalanishiga va kompyuter resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini 

cheklanishiga  olib keldi.  Qolaversa  markaziy EHM ning biror bir qismining qisqa vaqtga 

bulsada ishdan chiqishi  butun tizim uchun og’ir oqibatlarni  keltirdi. Bu esa informatsion tizim  

foydalanuvchilarining barchasining  ishini tuxtatishga olib keldi. 

 

 



 

 

1.3-rasm 



      Kichik EHM, mikro EHMlar  va nihoyat shaxsiy  kompyuterlar, servarlarning dunega kelishi 

, hamda  tarmaq texnologiyalarining  rivoji  axborotlarni yig’ish  va qayta  ishlashning yangi  - 

”tarmoqlangan qayta ishlash ’’   texnologiyasini yaratishga  asos buldi.1.4-rasm. 

       Axborotlarni qayta ishlash  tarmoqlangan tizimi informatsion tizimning  shunday bir turiki, 

unda  axborotlarni  qayta ishlash  mustaqil  ravishta  alohida-alohida, lekin uzaro informatsion 

aloqa  kanallari bilan bog’lik bulgan  kompyuterlarda  amalga oshiriladi. 

        Ma’lumotlarni    tarmoqlangan    usulda   qayta  ishlashni  amalga oshirish  uchun kup  

mashinali  birlashmalar  tashkil  etilib, ular  kup  mashinali hisoblash  majmualari (KMHM)  

yoki kompyuter  (hisoblash) tarmoqlari  kurinishlarida  amalga oshirilishi  mumkin . 

        Kup  mashinali  hisoblash    majmualari-  yonma- yon  joylashtirilgan hisoblash mashinalari  

guruhi bulib, ular  maxsus bog’lash  vositalari yordamida  birlashtirilgandir  va  birgalikda  

yagona  axborot –hisoblash  jarayonini bajaradi. 

        Kompyuter (hisoblash) tarmog’i- aloqa  kanallari yordamida  ma’lumotlarni  tarmoqlangan  

qayta ishlashning  yagona  tizimiga ulangan  kompyuterlar  va  terminallar  tuplami bulib, u kup 

mashinali  birlashmaning  eng yuqori shaklidir. 

         Kompyuter tarmog’i  ’’ tarmoq abonenti’’,  ’’ stantsiya’’ va  ’’ fizik  uzatish  muhiti’‘  kabi 

tarkibiy  qismlardan  tashkil topgan.   


          Tarmoq  abonentlari-  tarmoqda  axborotni  yuzaga keltiruvchi yoki uni  iste’mol kiluvchi 

ob’ektdir. 

         Alohida    EHMlar,  EHM  majmualari, terminallar, sanoat robotlari, programmaviy  

boshqaruvli  dastgohlar va shu kabilar  tarmoq  abonentlari  bulishlari mumkin. Tarmoqning har 

bir abonenti stantsiyaga ulanadi. 

          Stantsiya- axborot uzatish va qabul qilish  bilan  bog’lik  vazifalarni  bajaruvchi ob’ekt. 

           Abonent  va  stantsiya  birgalikta  ’’abonent  tizimi ’’ dep ataladi.  Abonentlarning uzaro  

aloqasini tashkil etish uchun fizik  uzatish muxiti mavjud  bulishi kerak. 

            Fizik   uzatish  muhiti—elektr, radio yoki boshqa signallar  yordamida amalga                          

oshiriladigan  aloqa kanali    va ma’lumotlarni uzatish , qabul  qilish  qurilmasidir. 

            Fizik  uzatish muxiti  negizida  abonent  tizimlari  urtasida  axborot  uzatishni 

ta’minlovchi  kommunikatsion  tarmoq  tashkil  etiladi.  Bunday yondashuv har  qanday  

kompyuter  tarmog’ini  abonent  tizimlari  va  kommunikatsion  tarmoq   yig’indisi sifatida   

kurish   imkonini  beradi.   1.5-rasm. 

          Abonent    tizimlarining      hudidiy   joylashuviga  qarab  kompyuter  tarmoqlarini  uchta 

asosmy  turkumga ajratish  mumkin. 

           Lokal  tarmoqlar     ( LAN-Local Area  Netuork) . 

           Mintaqaviy  tarmoqlar ( MAN – Metropolitan  Area  Netuork); 

            Global tarmoqlar  ( UAN- Uide  Area Netuork); 

            Lokal    kompyuter  tarmog’i    uncha katta  bulmagan hudud  chegarasida  joylashgan  

abonentlarni  birlashtiradi. 

            Masalan , korxonalar, tashkilotlar, firmalar, banklar, ofislar  miqyosidagi   

kompyuterlarni  uzaro  birlashtiruvchi  tarmoqlar  lokal  kompyuter  tarmog’i   turkumiga  kiradi. 

Hozirgi  vaqtda  lokal  hisoblash    tarmoqlari  abonentlarining  hududiy   joylashuvi  buyicha  

qat’iy  cheklashlar  yuq.  Odatda  bunday  tarmoqlarning  doirasida   2-2,5 km  bilan  cheklanadi. 

            Mintaqaviy    kompyuter    tarmog’i   bir -biridan  ancha uzoq   masofada  joylashgan   

kompyuterlarni  va  lokal  kompyuter  tarmoqlarini  uzaro  bog’laydi.  U  katta  shahar, ixtisodiy  

mintaqa  va  alohida  mamlakat  doyrasidagi  abonentlarni  uz  ichiga   olishi  mumkin.  Odatda, 

mintaqaviy  hisoblash  tarmog’i   abonentlari  urtasida   masofa  unlab,           yuzlab  kilometrni  

tashkil  etadi. 

          Global    kompyuter    tarmoqlari    turli   mamlakatlar   yoki  qit’alarda  joylashgan    

abonentlarni  birlashtiradi.   Mazkur  tarmoq  abonentlar  urtasidagi  aloqa  telefon,     radioaloqa  

va   kosmos  aloqa  tizimi   negizida  amalga  oshiriladi. 

          Global,    mintaqaviy    va    lokal      kompyuter  tarmoqlarining  birlashuvi    kuptarmoqli   

ierarxiyani  tashkil  etib,  umumjahon   axborot  resurslarini  birlashtirish  va  ulardan   kollektiv  

ravishda   foydalanish  imkoniyatlarini   yaratadi. 

 

    


SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 

      1.     Informatsion   resurs   nima  ? 

      2.     Jamiyatning   informattsiyalashuvini   tavsiflang? 

3.  Informatsion  tizim  nima? 

4.  Informatsion   texnologiya  nima ? 

5.  Kompyuter  tarmog’i  nima ? 

6.  Informatsion   tizimga  misollar  keltiring. 

7.  Tarmoq   abonenti  nima ?    

   

              



INTERNETNING YARATILISH TARIXI 

 

Reja: 



1. 

Internet texnologiyasini tuzish bỷyicha ishlar 

2. 

ARPANET tarmog’ining yaratilishi 



 

Internet 1969 yili yaratilgan deb xisoblanadi. Usha yili AQSH Mudofa vazirligi 

tomonidan EHM tarmogi tuzildi. Bul tarmokga ulangan hamma EHM lar teng xukukga ega 

bỷlib, ỷlar orasidagi boglanish mumkin bỷlgan barcha sharoitlarda (shuning ichida yadro urishi 

bỷlgan xolda ham) uzilmaydigan qilib ishlanishi, usha EHM larning ayirimlari yỷq qilingan 

vaktda ham bu tarmoq ishini davom etdirishi kerak edi. EHM lar vaktning tishi bilan rivojlandi, 

ularning egalab turgan ỷrini  kichiraydi va nixoyatda kompyuterga aylandi. 

1966 yili Devense Advanced Research Proects Agency (DARPA) agentligi usha vaktdagi 

dasturchi L. Robertsni ARPANET kompyuterler tarmogi (turi) proektini  realizatsiya qilishga 

murajat qildi va quyidagi topshirmalarni berishdi: 

-  Ilmiy-tadqiqot idoralarini biri –biri bilan biriktirish 

-  Kompyuterlik kommunikatsiya oblasti bỷyicha eksperimentlar ỷtkazish 

-  YAdro urushi vaktida boglanishni ushlab turishni ỷrganish 

-  Urush vaktida askariy va fukorolik ob’ektlarni boshqarishning markazlashtirilmagan 

kontseptsiyasini ishlab chiqish 

AQSH universitetlarining bir qoncha olimlari shu tarmoqni tuzishga kỷp kuch sarf qildi. 

Birdan-bir informatsion sistemaga biriktirilgan kompyuterlar xakidagi fikr usha vakt xech 

kimning miyasiga kelgani yỷq. Ular dastlab soni kỷp bỷlmagan  kompyuterlarni modem deb 

ataluvchi boglanishtiruvchi bugun yordamida telefon simlari orqoli boglanishtirib kỷrganda 

boglanishtiruvchi markazga ega emas eng birinchi informatson tarmok (tur ) olindi. Har bir 

EHM teng xuquqga ega bỷldi. Bu tarmok bỷyicha ishlash tartibi protokolga ( biz bu kursda 

protokol xakida aytilganda kompyuterlar orasida ma’lumotlar olmashishni amalga oshiradigan 

http, ftp qabi kompyuterlar tilida yozilgan standartni tushunamiz. Usha standart bỷyicha 

kompyuterlar biri-biri bilan  informatsiyalar olmashadi) yoziladi. SHunday qilib, IP (Internet 

Protocol) protokoli xosil bỷladi (Mashina tilinde yozilgan koidalarning tỷplamidan iborat 

protokolning nomi). Unnan keyin ishchi stantsiyalar va Unix operatsion sistemasi yaratildi. Faqat 

Unix  operatsion sistemasi IP protokolini tushuna oladi. Ishchi stantsiyalar ARPRnet tarmogi 

bilan biriktirildi.SHunnan keyin AQSH ning Milli ilimiy birlashmasi xosil qilindi. Bu 

birlashmaning besh kompyuter markazi bor edi. Ularni ham ARPAnet bilan biriktirib kỷrdi. 

Ammo natija bermadi. Telefon simlari orqali biriktirish ham natija bermaldi. Usha ishlarning 

boishida bir odamning maslaxatiga karadilar: Tarmoklarni biriktirish mumkinchiligi bor vaktda 

AQSH dagi barcha kompyuterlarni bir –biri bilan biriktirib yurishning qanday zaruriyati bor? 

SHunday qilib tarmoklar tarmogi ( ruscha set setey) bỷlgan Internet paydo bỷldi. 

Internet texnologiyasini tuzish bỷyicha ishlar 70 yillarning ỷrtalarida yuqarida aytilib 

ỷtilgan DARPA agentligida boshlandi. 1977-79 yillarda tarmokning arxitekturasi va protokoli 

TCP/IP (bul  protokol informatsiya olmashish protokoli deb ham ataladi) hozirgi kunlardagi 

turiga etdi. Bu protokol xoxlagan turdagi kompyuterdagi ma’lumotlar bilan olmashishga va 

tarmokga ulangan barcha kompyuterlar uchun nom berishga mumkinchilik berdi (bu nomni IP 

adres deb aytamiz). Usha vaktlarda DARPA agentligi tarmoklar tuzish bỷyicha belgili agentlik 

bỷlib ketdi va bu bỷyicha uzining ideyalarini ARPANET tarmogida sinab kỷrdi.. Har turli 

tarmoklar texnologiyalarining tez rivojlanishi DARPA agentligining endi paydo bỷladigan 

Internetning printsiplarini tadqiqot qilish bỷyicha olib baradigan ishlariga ilgarilashlar berdi. 

DARPA agentligi ỷzinig ishlarini ochiq turda yuritganiga bogliq har turli  gruppalar bu 

ishlarga katta qiziquvchanlik bilan qaradi va katnashish mumkinchiligiga ega bỷldi. Hammaning 

diqqatini global masshtablarga ega bỷlgan tarmokni tuzishga karatildi. Bu yỷnalishda DARPA 

agentligi bir qancha uchirashuvlar tashqil qildi va usha uchrashuvlarda birqancha injenerlar va 

olimlar  ỷzlarining fiqrlarini aytdilar. Eksperimentlarning natijalarini maslaxatlashib kỷrdilar. 


1979 yilga kelib TCP/IP ni tuzishga katta kuchlar karatildi    va bỷladigan tarmokning 

arxitekturasi bilan protokolini tuziishni koordinatsiyalash va bu ishlarga raxbarlik qilish uchun 

formal emas komissiya tuzish xakida karor kabul qilindi. Internet Control and Configuration 

Board (ICCB) deb nomlanadigan bu gruppa 1983 yilgacha ishladi (yakinda ham kayta tashkil 

qilindi).80 yillarning boshlari Internetning real tarmogining payda bỷlgan vakti deb sanaladi 

(ayrim adabiyotlarda Internetning yaratilgan yili 1979 yil dep ham oladi). 

Internet texnologiyasiga tỷligi bilan ỷtish 1983 yilda amalga oshirildi. Bul davrda 

ARPANET tarmogi bir-biridan mustakil ikki tarmokga ajratilgan edi.  Ulardan bittasi tadqiqot 

ishlarini olib borish uchun yỷnaltirilgan bỷlib ARPANET nomi bilan, ikkinchisi masshtabi 

bỷyicha katta bỷlgan tarmok MILNET askariy kommunikatsiyalarga javob berdi.  

90 yillarning boshlarida Internet AQSH va Evropadagi yuzlagan tarmoklarni biriktirdi. 

Bul tarmokga ilmiy-tadkikot institutlari bilan universitetlardan boshqa kompyuter kompaniyalari, 

neft, avtomobil, elektron industriya, telefon kompaniyalari qỷshildi. SHu bilan birga birqoncha 

tashkilotlar TCP/IP ni ỷzlarining tarmoqlarini tuzish uchun qỷllana boshladilar. Bugungi kun 

Internet inson xayotining barcha sferalariga kirip keldi. 

SHunday qilib: 

1969-yili ARPANET(Advansed Research Project Agency)- telefon tarmoklari bilan 

kompyuterlarni biriktirish bỷyicha  ỷtkazilgan dastlabki tajribalar. Sponsori AQSH mudofa 

vazirligi 

1972-yili- birinchi xalkoralik boglanish ARPANET: Angliya va Norvegiya 

1974 yil- TSR ni aniq sertifikatlashtirish 

1976 yil- TSR&T Bell Labs ta UUCP(Unix-to-Unix Copy) ishlab chiqildi. 

1977 yil-THEORYNET elektron pochta e-mail tuzish buyicha UUCP ni foydalanib 

tadqiqotlar yuritildi. 

1979 yil- Usenet tuzildi. 

1981 yil- Bitnet (Because it’s Time to Netuork)ning tuzilishi, ARPANET ga kirish 

mumkinchiligiga ega emas, SCNET (Somputer Science Netuork) tuzildi. 

1982 yil- ARPANET te TCP/IP protokolini foydalana boshlandi, aniqlab aytganda buni 

Internetning tỷg’ilishi deb aytsa bỷladi 

1983 yil –Name Server paydo bỷldi va foydalanuvchilar uchun boshqa sistemalarga 

ỷtishning aniq yỷlini bilishning zarurligi qolmadi. FidoNet paydo bỷldi. 

1984 yil –Serverlar (Internetga doimo ulangan kompyuterlar) soni  mingdan oshdi. 

Angliyada JANET (Joint Academic Netuork) paydo  bỷldi. 

1986 yil- NSFNET tuzildi, bu 56 kbps tezlikdagi 5 superkompyuter markazini 

biriktiradigan backbone bỷlib xisoblanadi. ARPANET shunaka markazlarning tuzilishiga qarshi 

bỷldi. NSFNET keyin NASA bilan birga ishlab boshladi. Bu har turli tarmoqlar arasidagi 

bog’lanishning rivojlanib ketishina olib keldi. TCP/IP ni foydalanib Usenet yangiliklarini 

tarqatadigan NNTP (Netuork Neus Transfer Protocol) protokoli ishlanib chiqildi. 

1987 yil- Serverlar soni 10 mingdan oshdi. 

 1989 yil- Serverlar soni 100 mingdan oshdi. 

1990 yil – ARPANET ỷzining ishini yakunladi. 

1991 yil – UAIS (Uide Area Information System) tuzildi. Gopher ishga tushirildi. 

1992 yil – CERN kuchi bilan WWW (Vsemirnaya pautina) tuzildi. Serverlar soni 1 

milliondan oshdi. 

1993 yil – Internetke AQSH dagi Belıy Dom, Uorld Bank banklari qỷshildi. 

1994 yil – Internetdan simlar kutilmagan bir qancha joylarga tortildi.  

 

 

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 



3.  Internet qachon yaratilgan? 

4.  Internet texnologiyasiga tỷligi bilan ỷtish qachon amalga oshirildi? 

5.  Usenet qachon tuzildi? 


 

  

INTERNETDA ISHLASHNI TA’MINLOVCHI PROGRAMMALAR 



INTERNET EXSPLORER BROUZERI 

 

Reja: 



1. 

Internetda ishlashni ta’minlovchi programmalar 

2. 

Internet Exsplorer brouzeri 



3. 

Internetdan ma’lumotlardan nusqa olish 

 

 

Hozirgi kunda Internetning WWW xizmati kundan-kunga rivojlanib mukammal 



ma’lumotlar manbaasiga aylanib bormoqda. Uning yordamida istalgancha ma’lumotlarni qidirib 

topish, ulardan foydalanish, zarur bulsa  nusqalar olish mumkin. Internetning Ushbu xizmat 

turidan foydalanish uchun avvalo mijoz kompyuterida huddi shunday imkoniyatlarni  yaratib 

beruvchi maxsus programma ta’minoti bulishi zarur. Bunday programma ta’minoti brouzerlar 

(brousers) deb ataladi.  

 

Eng birinchi brouzer CERN (Evropa Fizika Tadqiqotlari Markazi) xodimi Tim Berner 



tomonidan kashf qilingan. Eng birinchi grafik ma’lumotlarni ekranda aks ettiruvchi brouzer 

Mosaic Amerikaning NSKA (Milliy Super Hisoblash Markazi) da Mark Andrisson va bir necha 

talabalar tomonidan ishlab chiqilgan. Brouzer bu inglizcha suz bulib kurishni ta’minlash yoki 

kursatish ma’nosini anglatadi. Dunyoda eng kup foydalaniladigan brouzerlar Netscape 

Communication va Internet Exsplorer hisoblanadi.  

 

Bugungi kunda Netscape va Internet Exsplorer dan tashqari yana kuplab Opera, FMSD 



Friadna, MS ICE, Webselerator, AtGuard, AtUiper kabi brouzerlar mavjuddir.  

 

Brouzerlarga quyiladigan asosiy talablardan biri bu internetning WWW xizmatidagi 



ma’lumotlar joylashgan web sahifalarini qaysi texnologiya yordamida ishlashidan hamda qaysi 

programmalash tilida yozilishidan qat’i nazar undan tuliq foydalanish imkoniyatlarini yaratib 

berishdir. Bu talabga hamma brouzerlarham javob bera olmaydi. Bunga misol qilib Netscape 

Communication ning Microsoft kompaniyasining mahsuloti bulgan Visual Basic Script tili 

qullanilgan web sahifalarni ekranda aks ettira olmasligini keltirish mumkin. Internet Exsplorer 

brouzeri ixtiyoriy web sahifani hech qanday muammolarsiz kurish va undan tuliq foydalanish 

imkoniyatini beradi. Internet Exsplorer da asosan Windows OS dan foydalanuvchilari kuproq 

foydalanadi.  

 

WWW tarmog’idagi ma’lumotlardan foydalanish uchun faqatgina brouzerlarning xizmati 



kamlik qiladi. YA’ni audio va video hujjatlarni aks ettiruvchi tezkor programmalar ham 

mavjuddir. Bu programmalar serverlarda joylashgan yoki tug’ridan-tug’ri uzatilayotgan audio va 

video hujjatlardan foydalanishga imkoniyat yaratadi. Real player, Quck player, Cosmo player, 

Media player 2 shu vazifani bajarishadi.  

 

Katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlash va ularni masofadagi kompyuterlarga uzatish 



uchun xizmat qiluvchi Internetning FTR xizmatidan ham brouzerlar yordamida foydalanish 

mumkin. WWW xizmatida masofadan suhbatlashish imkoniyatini yaratuvchi chat 

programmalari telefon aloqasi urnini bosmoqda.  

 

Internet Exsplorer bilan ishlash 

 

 

Internet Explorer programmasi bilan ishlash uchun programmaning 



 belgisida 

sichqoncha tugmasini cherting. Natijada ekranda programmaning kuyidagi darchasi hosil buladi 

(1-rasm). Darcha boshida menyu satri joylashadi. Programma menyusi Fayl, Pravka, Vid, 

İzbrannoe va Spravka komandalaridan tashkil etgan. Ikkinchi satrda asboplar paneli joylashgan. 

Internet bilan ishlaganda kuproq asboplar panelidan foydalaniladi. Kuyiroqda adres satri va 

ma’lumotlar darchasi joylashgan.  



 

Internetda biror ma’lumotni uqish uchun Adres satrida zarur sahifa manzilini kiritasiz. 

Masalan adreslar satrida yahoo.com adresini kiritib kuring. Natijada shu sahifa qidiriladi. Pastki 

holat satrida «Adres topildi, Javobni kuting» degan ma’lumotni anglatuvchi xabar paydo buladi. 

Ekranda bir necha daqiqadan sung sahifa paydo buladi. Zarur bulgan ma’lumotlarni tanlab 

uqishingiz mumkin. Sahifada gipermatn tagiga chizilgan buladi va rangi ham asosiy matndan 

farqli buladi. Biror ma’lumot Sizga zarur bulsa, siz uni kuchirib olishingiz mumkin.  

 

 



Programma ishini tuxtatish uchun programma darchasidagi Zakrıt tugmachasini bosish 

etarli.  

•  Misol tariqasida kuyidagilarni bajaring. 

1.  Internetga kiring  

2.  Internet programmasini ishga tushiring 

3.  Youthcenter. Freenet.uz sahifasini chaqiring 

4.  Sahifa bilan tanishing, gipermatnlarni uqib kuring 

5.  Maxsus tugmachalar yordamida sahifalarni qaytarib kuring 

6.  Sahifani jildga kiritib quying 

7.  Sahifani yangilang 

8.  Internet programmasidan chiqing 

9.  Urnatilgan aloqani tuxtating 

 

Internetdan ma’lumotlardan nusqa olish 

 

Internetda ma’lumotlardan nusqa olish uchun ularni diskka kuchirish zarur buladi. 

Buni Fayl menyusining Soxranit kak… komandasi yordamida qilish mumkin. Lekin bu 

usul katta hajmli ma’lumotlar bilan ishlaganda noqulay. Buning uchun maxsus 

programmalar mavjud. Masalan, FlashGet yoki Reget programmalari.  

 

 



SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 

 

1.  Eng birinchi server kaerda va kim tomonidan yaratilgan? 



2.  Internetga kirish usullarini tushintiring? 

3.  Internetta ishlash uchun kanday brouzerlarni bilasiz? 

4.  Internetda ma’lumotlardan nuska  olish qanday amalga oshiriladi? 

 


 

INTERNETDA QIDIRIV  SISTEMALARI. INTERNETDA MA’LUMOTLARNI 

QIDIRIB TOPISH 

 

Reja: 


1. 

Internetda kidiriv  sistemalari 



2. 

Uzbekiston qidiruv sistemalari 

3. 

Internetda ma’lumotlarni qidirib topish usullari 



 

Internetda ma’lumotlarni topishning qulay usullari mavjud. Bu vazifani qidiruv 

sistemalari bajaradi.  Bu qidiruv sistemalari ma’lumotlar katalogiga va maxsus qidirish 

sistemasiga  ega. Ular yordamida ma’lumotni tezda topish mumkin.   

                 Quyida ommobop qidiruv sistemalar ruyxatini keltiramiz. 

                   



                        YAHOO       

                     http;//WWW. Yahoo. Com/ 

                Taniqli  va  foydalanishga qulay idiruv sistemasi. SHuning uchun uning 

foydalanuvchilari kupchilikni tashkil etadi. 

 

                    INFOSEEK  SELECT  SITES: 

                  http://WWW.infoseek..com/ 

 

                InfoSeek  qidiruv  sistemasi Yahoo kabi ish yuritadi va Web sahifalarni serverga 



kiritilishini ham ta’minlaydi. 

                    HotBot 

                http://WWW.hotbot.com/ 

               Ixtiyoriy  mazmundagi    ma’lumotlar  omboriga  ega.  Turli    xildagi  servis  xizmatlar 

kursatadi. Elektron  adres,  telekonferentsiya va Web-sahifalarni qmdiradi. 

            

                     EXCITE          

               http://WWW.excite.com/ 

         Eng  ommaviy server. Juda boy, turli xil  mavzudagi tanlangan ilovalarni uz  ichiga oladi. 

                 WebCrauler 

               http;//WWW.webcrauler.com/ 

          1995 yil boshidan ishlaydi. Avvalgi nomi  GNNSELECT. 5millionga yaqin mijozlar bor.  



                  OpenText 

            http://WWW opentext.com/ 

     WWW hujjatlarida qidiruv olib boradi. 

                   Lycos 

           http://WWW. Iycos.com/ 

      1994  yilning  oxiridan  ishlayotgan  qidiruv sistemasi. Eng keksa ommaviy qidiruv 

sistemalardan  biri bulib , keng foydalanuvchilar doyrasiga ega. 

            http://WWW.dejaneus. com/.  

           http://WWW.shareuare.com/ 

       Quyidagi  jadvalda  ommobop  qidiruv  sistemalaridan foydalanish reytingi kursatkichlari 

keltirilgan. Jadvalda Yahoo qidiruv  sistemasi foydalanuvchilari soni salmoqli  ekanligi yaqqol 

kurinadi. 

            

 

 



 

 Qidiruv sistema nomi  

2000  yil  yanvar  oyida 

foydalanganlar soni 



  

 Yahoo. Com 



44698000 

2  


Lycos.com 

27121000 

3  

Go.com 


19487000 

4  


Excite.com 

15552000 

5 Altavista.com 

11969000 

6 Snap.com 

10923000 

7 Looksmart.com 

8812000 


8 Askjeeves.com 

7631000 


9 Goto.com 

7208000 


10 Iuon.com 

6480000 


     

 

       Rossiya ommaviy qidiruv sistemalari 

                               Rambler 

                  http://WWW.ramdler. ru 

       Rossiya  eng qidiruv sistemasi. 10500 Rossiya serverlarida qidiruv olib boradi. 

                                Aport 

                  http://WWW.aport.ru/ 

       Qidiruvni 10600dan  ortiq Rossiya va ingliz tilli serverlarda olib boradi. Surovni rus tiliga 

tarjima qiladi. 

                             Yandex 

                  http://WWW.yandex.ru/ 

        9000 ta Rossiya serverini uz ichiga olgan qidiruv sistemasi. 

                                  Tela 



                 http://WWW.tela.dux.ru/ 

         1000 Rossiya serverini qamrab olgan DUX kompaniyasining  qidiruv sistemasi. 



                                AII Stars 

                 httep://WWW.stars.ru/ 

         Axborot resurslari buylab ma’lumotnomali qidiruv sistemasi. 



                                  Ulitka 

                  http://WWW.ulitka.ru/    

         Internet ning rus tilidagi resurslariga ega bulgan eng yosh qidiruv sistemasi. 

 

                     Uzbekiston qidiruv sistemalari 

 

                          Assalom  Inter Net 



                  http://WWW.assalom.uz/ 

         Uzbekistondagi birinchi qidiruv sistemasi. Resurslarini kupaytirish imkoniyatlari mavjud. 

 

                        Uelcome to Uzbekistan 

                 http://WWW.gov.uz/ 

           Uzbekiston  Respublikasi  hukumati  sahifasi. Rasmiy axborot. Oliy majlis qarorlari     

haqida  ma’lumot beradi. 

 

                   Uzbekistan Reference 



                http://WWW.book.uz/ 

          Uzbekiston  respublikasi xaqidagi axborotni uz ichiga oladi. 

 

 WWW.freneet.uz 



 

Respublika Internet resurslari xaqidagi ma’lumotlar keltiriladi. 

 

 WWW.baht.uz 



Ommabop ma’lumotlar tuplami. 

 

 



WWW.esezam.uz 

 

Markaziy Osiyo, Kavkaz va Rossiya informatsion portali, Xudud Internet resurslari xaqida 



batafsil ma’lumotlar berilgan. Mamlakatlarga oid entsiklopedik ma’lumotlar keltirilgan. 

 

 

Internet millionlab kompyuter va tasavvur qilib bulmaydigan hajmdagi axborotni uz 



ichiga mujassamlagan. Har daqiqada bu kompyuterlarda axborot hajmi kupayadi. Bu axborot 

olamida adashib qolish tabiiy. Adashmaslik va ma’lumotni topish uchun ikki usul mavjud. Bu 

Internetda maxsus jildlar (kataloglar) va qidiruv bilan shug’ullanadigan serverlar mavjud.  Ular 

kup emas. Lekin juda ommabop. Server katta hajmdagi xotira va tezlikka ega. SHuning uchun 

birdaniga u birnecha surovlarga javob bera oladi. Kup hollarda bitta server birnecha 

kompyuterlardan tuziladi.  

 

Internette ma’lumotlarni qanday topish mumkin? Ma’lumot joylashgan sahifa manzilini 



bilsangiz, sahifa tuliq manzilini «Adres» maydonida kiritsangiz, qidirilayotgan ma’lumot 

ekranda namayon buladi. Birnecha daqiqadan sung suralgan sahifa ekranda paydo buladi.  

 Masalan, 

WWW.vcu.edu sahifasini ochish zarur. U holda «adres» maydonida shu nomni 

yozasiz va Enter ni bosasiz. Natijada ekranda sahifa hosil buladi.   

 

Sahifa nomi nomalum bulgan holda nima qilish zarur? Lekin ma’lumot mavzusi ma’lum. 



U holda Internetning maxsus qidirish sistemalaridan foydalanish mumkin. WWW da birnecha 

qidirish sistemalari mavjud. Asboblar panelidagi Poisk komandasini kiriting. Ekranda maxsus 

qidiruv sahifasi hosil buladi. Ma’lumotni topish uchun mavzu nomini maxsus maydonga kiritish 

zarur. Natijada ma’lumot Server omboridan qidiriladi. Qidirish natijasi ekranda hosil buladi.  

 

YAna bir usul bu adreslar maydonida kerakli mavzuni kiritish mumkin. Bunda mavzuni 



topish uchun suz yoki atama kiritiladi. Suzdan oldin «+» belgisi bulsa, bu qidirilayotgan suz shu 

hujjatda borligini bildiradi. Topilishi zarur bulgan jumla qushtirnoq ichiga olinishi shart. Agar 

surov kichik harfda berilsa, natija kichik va bosh harfli suzlarni uz ichiga oladi.  

 

YOki qidiruv sistemalaridan foydalanishingiz mumkin. Masalan, juda qulay va taniqli 



Yahoo sistemasidan foydalanishingiz mumkin. Buning uchun adreslar maydonida 

WWW.yahoo.com manzilini kiriting. Natijada ekranda kuyidagi darcha paydo buladi.  

 

Surov natijalari ruyxat shaklidagi ilovalardan va ularning tavsifidan tashkil topadi. Unda 



ma’lumotlar bulimlarga, bulimlar esa bulinmalarga bulingan buladi. 

 

Masalan, yangiliklar bilan tanishmoqchi bulsangiz, kerakli satrda sichqoncha 



tugmachasini bosish etarli. Ekranda yangiliklar qisqacha tavsifi bilan keltiriladi.  

 

Saxifaning urtasida maxsus joyda SEARCH tugmachasi joylashgan. Unda mavzu nomini 



kiritish va kidiruv natijasini olish mumkin. Quyida  esa shu informatsion ombor bulimlari 

nomlari kiritiladi.  

 

 

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 



 

4.  Qanday qidiruv sistemalarini bilasiz? 

5.  Uzbekistonning qanday qidiruv sistemalarini bilasiz? 

6.  Internette ma’lumotlarni qanday topish mumkin? 

7.  Ma’lumotlar joylashgan adresni bilmagan xalda ma’lumotlarni qanday izlab topish mumkin? 

 


HTML tili 

 

HTML (Hyper Text Markup Language -gipermatnni belgilash tili). WWW sistemasi 



uchun h’ujjat tayёrlashda ishlatiladi. HTML tili WWW da gipermatn h’ujjatlarni tayёrlash 

vositasidir. WWW sistemasidan qandaydir h’ujjat ёki xabar olsangiz, ekranda yaxshi 

formatlangan, wqish uchun qulay matn paydo bwlganini kwrasiz. Bu shuni anglatadiki, WWW 

h’ujjatlarida malumotlarni ekranda boshqarish imkoniyati h’am mavjud. Siz foydalanuvchining 

qaysi kompyuterda ishlashini bilmay Siz, WWW h’ujjatlar aniq bir kompyuter platformalarigaa 

mwljallangan ёki qaysidir format bilan saqlanishini oldindan ayta olmaysiz. Ammo kompyuterda 

ishlaёtgan foydalanuvchi qaysi terminalda ishlashidan qatiy nazar, yaxshi formatlangan h’ujjatni 

olish kerak. Bu muammoni HTML andoza tili h’al qiladi. HTML h’ujjatning tuzilishini 

ifodalovchi uncha murakkab bwlmagan buyruklar majmuidan iborat. HTML buyruqlar orqali 

matnlarni istagancha shaklini wzgartirish, yani matnning malum bir qismini ajratib olib  boshqa 

faylga  ёzish, shuningdek boshqa joydan turli xil rangli tasvirlarni qwyish mumkin. U boshqa 

h’ujjatlar bilan bog’laydigan gipermatnli aloqalarga ega.  

 

HTML h’ujjat tuzilishi. 



HTML tili andozasi bwyicha h’ujjatga  va teglarini (HTML tili buyruqlari 

teg (tag) deb ataluvchi maxsus elementlar ёrdamida beriladi) kiritish tavsiya etiladi. Brouzer 

HTML h’ujjatni wqiganida, ularning borligi h’ujjat bwlimlarini aniq kwrsatadii. Agar ular 

bwlmasa h’am brouzer HTML h’ujjatni twg’ri wqiydi, lekin h’ujjat bwlimlari bir-biridan ajralib 

turmaydi.  

Shunday qilib, twg’ri tuzilgan HTML h’ujjat quyidagi tuzilishga ega:  



< HEAD>  

Sarlavh’aga oid malumot  



< / HEAD>  

< BODY>  

Hujjatning mazmuni  



< / BODY>  

Bunda < HEAD>, < / HEAD> orasida joylashgan sarlavh’aga oid malumot qismida 

odatda foydalanuvchiga etiborsiz, lekin brouzer uchun lozim malumot beriladi.  

Teglar nomii < > qavs orqali beriladi. Masalan, < BODY>, < / BODY>.  



< BODY>, < / BODY> orasiga esa twlaligicha wning operatorlari ketma-ket joylashtiriladi.  

HTML tili operatorlari  

HTML tili operatorlardan tashkil topadi. Ularning bazilarini kwrib chiqamiz.  

- izoh’. Shu belgi orasiga joylashtirilganixtiёriy matn izoh’ deb qaraladi.  



  - h’ujjatga giperalokani wrnatish. Ushbu giperalokaga olib boiuvchi 

URL tariflovchisi, HREF atributiga HREF q http://www.goantipast.html>. A 

kwrinishidagi giperaloka sifatida tasvirlovchi ixti¸riy swzlar.  

- wz matnini abbreviatura (qisqartma) sifatida aniqlaydi.  

 

orqali akronimlarni (abbre−vi−aturalardan iborat swzlarni) belgilash tavsiya etiladi.  



- h’ujjat muallifini belgilash  va adresini  kwrsatish uchun 

ishlatiladi.  



- matnni qalin’lashtirilgan shrift  bilan tasvirlaydi.  

… - h’ujjatda avvaldan qabul qilingan shriftning wlchami, turi 

va rangini wkwrsatish uchun ishlatiladi.  



- katta wwlchamdagi matnni  kwrsatadi.  

- wchib-ёnib turuvchi  matnni tasvirlaydi.  


Download 380.19 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling