Berdaq nomidagi qoraqalroq davlat universiteti
Download 380.19 Kb. Pdf ko'rish
|
|
O’ZBEKSTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
BERDAQ NOMIDAGI QORAQALROQ DAVLAT UNIVERSITETI
“A’MALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA” kafedrasi I N F O R M A T I K A VA AXBOROT TEXNALAGIYALAR fanidan
M A‘ R U Z A L A R M A T N I
(“MATEMATIKA” ta’lim yunalishi 4-bosqich talabalari ushın) Tuzuvchi: ass. Т. Таджиев NUKUS-2008
KOMPYUTER TARMOQLARI
Reja: 1. Lokal kompyuter tarmog’i 2. Mintakaviy kompyuter tarmog’i 3. Global kompyuter tarmog’i
Korxonalar miqyosida ixtisodietni boshqarish maskur jaraenda katta jamoalarning ishtiroq etishini talab qiladi. Bu jamoalar shaxarning turli tumanlarida, mamlakatning turli mintaqalarida va hatto boshqa davlatlarda joylashgan bulishi mumkin. Boshqaruvni oqilana amalga oshirishni hal etish uchun axborot almashish tezligi va qulayligi, va shuningdek mamuriyatning uzviy aloqada bulish imkoniyatlar muhim va dolzarb bulib qoladi. 1970-1980 yillarda ushbu masalalarni hal etishda axborotni ‘‘ markazlashtirilgan’’ qayta ishlaash tizimlaridan foydalanish keng tus olgan edi. Katta moddiy harajatlar talab qiluvchi elektron hisoblash mashinalardan markazlashgan usulda foydalanish avvalo uning hisoblash quvvatidan beunum foydalanishiga va kompyuter resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini cheklanishiga olib keldi. Qolaversa markaziy EHM ning biror bir qismining qisqa vaqtga bulsada ishdan chiqishi butun tizim uchun og’ir oqibatlarni keltirdi. Bu esa informatsion tizim foydalanuvchilarining barchasining ishini tuxtatishga olib keldi.
1.3-rasm Kichik EHM, mikro EHMlar va nihoyat shaxsiy kompyuterlar, servarlarning dunega kelishi , hamda tarmaq texnologiyalarining rivoji axborotlarni yig’ish va qayta ishlashning yangi - ”tarmoqlangan qayta ishlash ’’ texnologiyasini yaratishga asos buldi.1.4-rasm. Axborotlarni qayta ishlash tarmoqlangan tizimi informatsion tizimning shunday bir turiki, unda axborotlarni qayta ishlash mustaqil ravishta alohida-alohida, lekin uzaro informatsion aloqa kanallari bilan bog’lik bulgan kompyuterlarda amalga oshiriladi. Ma’lumotlarni tarmoqlangan usulda qayta ishlashni amalga oshirish uchun kup mashinali birlashmalar tashkil etilib, ular kup mashinali hisoblash majmualari (KMHM) yoki kompyuter (hisoblash) tarmoqlari kurinishlarida amalga oshirilishi mumkin . Kup mashinali hisoblash majmualari- yonma- yon joylashtirilgan hisoblash mashinalari guruhi bulib, ular maxsus bog’lash vositalari yordamida birlashtirilgandir va birgalikda yagona axborot –hisoblash jarayonini bajaradi. Kompyuter (hisoblash) tarmog’i- aloqa kanallari yordamida ma’lumotlarni tarmoqlangan qayta ishlashning yagona tizimiga ulangan kompyuterlar va terminallar tuplami bulib, u kup mashinali birlashmaning eng yuqori shaklidir. Kompyuter tarmog’i ’’ tarmoq abonenti’’, ’’ stantsiya’’ va ’’ fizik uzatish muhiti’‘ kabi tarkibiy qismlardan tashkil topgan.
Tarmoq abonentlari- tarmoqda axborotni yuzaga keltiruvchi yoki uni iste’mol kiluvchi ob’ektdir. Alohida EHMlar, EHM majmualari, terminallar, sanoat robotlari, programmaviy boshqaruvli dastgohlar va shu kabilar tarmoq abonentlari bulishlari mumkin. Tarmoqning har bir abonenti stantsiyaga ulanadi. Stantsiya- axborot uzatish va qabul qilish bilan bog’lik vazifalarni bajaruvchi ob’ekt. Abonent va stantsiya birgalikta ’’abonent tizimi ’’ dep ataladi. Abonentlarning uzaro aloqasini tashkil etish uchun fizik uzatish muxiti mavjud bulishi kerak. Fizik uzatish muhiti—elektr, radio yoki boshqa signallar yordamida amalga oshiriladigan aloqa kanali va ma’lumotlarni uzatish , qabul qilish qurilmasidir. Fizik uzatish muxiti negizida abonent tizimlari urtasida axborot uzatishni ta’minlovchi kommunikatsion tarmoq tashkil etiladi. Bunday yondashuv har qanday kompyuter tarmog’ini abonent tizimlari va kommunikatsion tarmoq yig’indisi sifatida kurish imkonini beradi. 1.5-rasm. Abonent tizimlarining hudidiy joylashuviga qarab kompyuter tarmoqlarini uchta asosmy turkumga ajratish mumkin. Lokal tarmoqlar ( LAN-Local Area Netuork) . Mintaqaviy tarmoqlar ( MAN – Metropolitan Area Netuork); Global tarmoqlar ( UAN- Uide Area Netuork); Lokal kompyuter tarmog’i uncha katta bulmagan hudud chegarasida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Masalan , korxonalar, tashkilotlar, firmalar, banklar, ofislar miqyosidagi kompyuterlarni uzaro birlashtiruvchi tarmoqlar lokal kompyuter tarmog’i turkumiga kiradi. Hozirgi vaqtda lokal hisoblash tarmoqlari abonentlarining hududiy joylashuvi buyicha qat’iy cheklashlar yuq. Odatda bunday tarmoqlarning doirasida 2-2,5 km bilan cheklanadi. Mintaqaviy kompyuter tarmog’i bir -biridan ancha uzoq masofada joylashgan kompyuterlarni va lokal kompyuter tarmoqlarini uzaro bog’laydi. U katta shahar, ixtisodiy mintaqa va alohida mamlakat doyrasidagi abonentlarni uz ichiga olishi mumkin. Odatda, mintaqaviy hisoblash tarmog’i abonentlari urtasida masofa unlab, yuzlab kilometrni tashkil etadi. Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlar yoki qit’alarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Mazkur tarmoq abonentlar urtasidagi aloqa telefon, radioaloqa va kosmos aloqa tizimi negizida amalga oshiriladi. Global, mintaqaviy va lokal kompyuter tarmoqlarining birlashuvi kuptarmoqli ierarxiyani tashkil etib, umumjahon axborot resurslarini birlashtirish va ulardan kollektiv ravishda foydalanish imkoniyatlarini yaratadi.
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 1. Informatsion resurs nima ? 2. Jamiyatning informattsiyalashuvini tavsiflang? 3. Informatsion tizim nima? 4. Informatsion texnologiya nima ? 5. Kompyuter tarmog’i nima ? 6. Informatsion tizimga misollar keltiring. 7. Tarmoq abonenti nima ?
INTERNETNING YARATILISH TARIXI
Reja: 1. Internet texnologiyasini tuzish bỷyicha ishlar 2. ARPANET tarmog’ining yaratilishi Internet 1969 yili yaratilgan deb xisoblanadi. Usha yili AQSH Mudofa vazirligi tomonidan EHM tarmogi tuzildi. Bul tarmokga ulangan hamma EHM lar teng xukukga ega bỷlib, ỷlar orasidagi boglanish mumkin bỷlgan barcha sharoitlarda (shuning ichida yadro urishi bỷlgan xolda ham) uzilmaydigan qilib ishlanishi, usha EHM larning ayirimlari yỷq qilingan vaktda ham bu tarmoq ishini davom etdirishi kerak edi. EHM lar vaktning tishi bilan rivojlandi, ularning egalab turgan ỷrini kichiraydi va nixoyatda kompyuterga aylandi. 1966 yili Devense Advanced Research Proects Agency (DARPA) agentligi usha vaktdagi dasturchi L. Robertsni ARPANET kompyuterler tarmogi (turi) proektini realizatsiya qilishga murajat qildi va quyidagi topshirmalarni berishdi: - Ilmiy-tadqiqot idoralarini biri –biri bilan biriktirish - Kompyuterlik kommunikatsiya oblasti bỷyicha eksperimentlar ỷtkazish - YAdro urushi vaktida boglanishni ushlab turishni ỷrganish - Urush vaktida askariy va fukorolik ob’ektlarni boshqarishning markazlashtirilmagan kontseptsiyasini ishlab chiqish AQSH universitetlarining bir qoncha olimlari shu tarmoqni tuzishga kỷp kuch sarf qildi. Birdan-bir informatsion sistemaga biriktirilgan kompyuterlar xakidagi fikr usha vakt xech kimning miyasiga kelgani yỷq. Ular dastlab soni kỷp bỷlmagan kompyuterlarni modem deb ataluvchi boglanishtiruvchi bugun yordamida telefon simlari orqoli boglanishtirib kỷrganda boglanishtiruvchi markazga ega emas eng birinchi informatson tarmok (tur ) olindi. Har bir EHM teng xuquqga ega bỷldi. Bu tarmok bỷyicha ishlash tartibi protokolga ( biz bu kursda protokol xakida aytilganda kompyuterlar orasida ma’lumotlar olmashishni amalga oshiradigan http, ftp qabi kompyuterlar tilida yozilgan standartni tushunamiz. Usha standart bỷyicha kompyuterlar biri-biri bilan informatsiyalar olmashadi) yoziladi. SHunday qilib, IP (Internet Protocol) protokoli xosil bỷladi (Mashina tilinde yozilgan koidalarning tỷplamidan iborat protokolning nomi). Unnan keyin ishchi stantsiyalar va Unix operatsion sistemasi yaratildi. Faqat Unix operatsion sistemasi IP protokolini tushuna oladi. Ishchi stantsiyalar ARPRnet tarmogi bilan biriktirildi.SHunnan keyin AQSH ning Milli ilimiy birlashmasi xosil qilindi. Bu birlashmaning besh kompyuter markazi bor edi. Ularni ham ARPAnet bilan biriktirib kỷrdi. Ammo natija bermadi. Telefon simlari orqali biriktirish ham natija bermaldi. Usha ishlarning boishida bir odamning maslaxatiga karadilar: Tarmoklarni biriktirish mumkinchiligi bor vaktda AQSH dagi barcha kompyuterlarni bir –biri bilan biriktirib yurishning qanday zaruriyati bor? SHunday qilib tarmoklar tarmogi ( ruscha set setey) bỷlgan Internet paydo bỷldi. Internet texnologiyasini tuzish bỷyicha ishlar 70 yillarning ỷrtalarida yuqarida aytilib ỷtilgan DARPA agentligida boshlandi. 1977-79 yillarda tarmokning arxitekturasi va protokoli TCP/IP (bul protokol informatsiya olmashish protokoli deb ham ataladi) hozirgi kunlardagi turiga etdi. Bu protokol xoxlagan turdagi kompyuterdagi ma’lumotlar bilan olmashishga va tarmokga ulangan barcha kompyuterlar uchun nom berishga mumkinchilik berdi (bu nomni IP adres deb aytamiz). Usha vaktlarda DARPA agentligi tarmoklar tuzish bỷyicha belgili agentlik bỷlib ketdi va bu bỷyicha uzining ideyalarini ARPANET tarmogida sinab kỷrdi.. Har turli tarmoklar texnologiyalarining tez rivojlanishi DARPA agentligining endi paydo bỷladigan Internetning printsiplarini tadqiqot qilish bỷyicha olib baradigan ishlariga ilgarilashlar berdi. DARPA agentligi ỷzinig ishlarini ochiq turda yuritganiga bogliq har turli gruppalar bu ishlarga katta qiziquvchanlik bilan qaradi va katnashish mumkinchiligiga ega bỷldi. Hammaning diqqatini global masshtablarga ega bỷlgan tarmokni tuzishga karatildi. Bu yỷnalishda DARPA agentligi bir qancha uchirashuvlar tashqil qildi va usha uchrashuvlarda birqancha injenerlar va olimlar ỷzlarining fiqrlarini aytdilar. Eksperimentlarning natijalarini maslaxatlashib kỷrdilar.
1979 yilga kelib TCP/IP ni tuzishga katta kuchlar karatildi va bỷladigan tarmokning arxitekturasi bilan protokolini tuziishni koordinatsiyalash va bu ishlarga raxbarlik qilish uchun formal emas komissiya tuzish xakida karor kabul qilindi. Internet Control and Configuration Board (ICCB) deb nomlanadigan bu gruppa 1983 yilgacha ishladi (yakinda ham kayta tashkil qilindi).80 yillarning boshlari Internetning real tarmogining payda bỷlgan vakti deb sanaladi (ayrim adabiyotlarda Internetning yaratilgan yili 1979 yil dep ham oladi). Internet texnologiyasiga tỷligi bilan ỷtish 1983 yilda amalga oshirildi. Bul davrda ARPANET tarmogi bir-biridan mustakil ikki tarmokga ajratilgan edi. Ulardan bittasi tadqiqot ishlarini olib borish uchun yỷnaltirilgan bỷlib ARPANET nomi bilan, ikkinchisi masshtabi bỷyicha katta bỷlgan tarmok MILNET askariy kommunikatsiyalarga javob berdi. 90 yillarning boshlarida Internet AQSH va Evropadagi yuzlagan tarmoklarni biriktirdi. Bul tarmokga ilmiy-tadkikot institutlari bilan universitetlardan boshqa kompyuter kompaniyalari, neft, avtomobil, elektron industriya, telefon kompaniyalari qỷshildi. SHu bilan birga birqoncha tashkilotlar TCP/IP ni ỷzlarining tarmoqlarini tuzish uchun qỷllana boshladilar. Bugungi kun Internet inson xayotining barcha sferalariga kirip keldi. SHunday qilib: 1969-yili ARPANET(Advansed Research Project Agency)- telefon tarmoklari bilan kompyuterlarni biriktirish bỷyicha ỷtkazilgan dastlabki tajribalar. Sponsori AQSH mudofa vazirligi 1972-yili- birinchi xalkoralik boglanish ARPANET: Angliya va Norvegiya 1974 yil- TSR ni aniq sertifikatlashtirish 1976 yil- TSR&T Bell Labs ta UUCP(Unix-to-Unix Copy) ishlab chiqildi. 1977 yil-THEORYNET elektron pochta e-mail tuzish buyicha UUCP ni foydalanib tadqiqotlar yuritildi. 1979 yil- Usenet tuzildi. 1981 yil- Bitnet (Because it’s Time to Netuork)ning tuzilishi, ARPANET ga kirish mumkinchiligiga ega emas, SCNET (Somputer Science Netuork) tuzildi. 1982 yil- ARPANET te TCP/IP protokolini foydalana boshlandi, aniqlab aytganda buni Internetning tỷg’ilishi deb aytsa bỷladi 1983 yil –Name Server paydo bỷldi va foydalanuvchilar uchun boshqa sistemalarga ỷtishning aniq yỷlini bilishning zarurligi qolmadi. FidoNet paydo bỷldi. 1984 yil –Serverlar (Internetga doimo ulangan kompyuterlar) soni mingdan oshdi. Angliyada JANET (Joint Academic Netuork) paydo bỷldi. 1986 yil- NSFNET tuzildi, bu 56 kbps tezlikdagi 5 superkompyuter markazini biriktiradigan backbone bỷlib xisoblanadi. ARPANET shunaka markazlarning tuzilishiga qarshi bỷldi. NSFNET keyin NASA bilan birga ishlab boshladi. Bu har turli tarmoqlar arasidagi bog’lanishning rivojlanib ketishina olib keldi. TCP/IP ni foydalanib Usenet yangiliklarini tarqatadigan NNTP (Netuork Neus Transfer Protocol) protokoli ishlanib chiqildi. 1987 yil- Serverlar soni 10 mingdan oshdi. 1989 yil- Serverlar soni 100 mingdan oshdi. 1990 yil – ARPANET ỷzining ishini yakunladi. 1991 yil – UAIS (Uide Area Information System) tuzildi. Gopher ishga tushirildi. 1992 yil – CERN kuchi bilan WWW (Vsemirnaya pautina) tuzildi. Serverlar soni 1 milliondan oshdi. 1993 yil – Internetke AQSH dagi Belıy Dom, Uorld Bank banklari qỷshildi. 1994 yil – Internetdan simlar kutilmagan bir qancha joylarga tortildi.
3. Internet qachon yaratilgan? 4. Internet texnologiyasiga tỷligi bilan ỷtish qachon amalga oshirildi? 5. Usenet qachon tuzildi?
INTERNET EXSPLORER BROUZERI
Reja: 1. Internetda ishlashni ta’minlovchi programmalar 2. Internet Exsplorer brouzeri 3. Internetdan ma’lumotlardan nusqa olish
ma’lumotlar manbaasiga aylanib bormoqda. Uning yordamida istalgancha ma’lumotlarni qidirib topish, ulardan foydalanish, zarur bulsa nusqalar olish mumkin. Internetning Ushbu xizmat turidan foydalanish uchun avvalo mijoz kompyuterida huddi shunday imkoniyatlarni yaratib beruvchi maxsus programma ta’minoti bulishi zarur. Bunday programma ta’minoti brouzerlar (brousers) deb ataladi.
Eng birinchi brouzer CERN (Evropa Fizika Tadqiqotlari Markazi) xodimi Tim Berner tomonidan kashf qilingan. Eng birinchi grafik ma’lumotlarni ekranda aks ettiruvchi brouzer Mosaic Amerikaning NSKA (Milliy Super Hisoblash Markazi) da Mark Andrisson va bir necha talabalar tomonidan ishlab chiqilgan. Brouzer bu inglizcha suz bulib kurishni ta’minlash yoki kursatish ma’nosini anglatadi. Dunyoda eng kup foydalaniladigan brouzerlar Netscape Communication va Internet Exsplorer hisoblanadi.
Bugungi kunda Netscape va Internet Exsplorer dan tashqari yana kuplab Opera, FMSD Friadna, MS ICE, Webselerator, AtGuard, AtUiper kabi brouzerlar mavjuddir.
Brouzerlarga quyiladigan asosiy talablardan biri bu internetning WWW xizmatidagi ma’lumotlar joylashgan web sahifalarini qaysi texnologiya yordamida ishlashidan hamda qaysi programmalash tilida yozilishidan qat’i nazar undan tuliq foydalanish imkoniyatlarini yaratib berishdir. Bu talabga hamma brouzerlarham javob bera olmaydi. Bunga misol qilib Netscape Communication ning Microsoft kompaniyasining mahsuloti bulgan Visual Basic Script tili qullanilgan web sahifalarni ekranda aks ettira olmasligini keltirish mumkin. Internet Exsplorer brouzeri ixtiyoriy web sahifani hech qanday muammolarsiz kurish va undan tuliq foydalanish imkoniyatini beradi. Internet Exsplorer da asosan Windows OS dan foydalanuvchilari kuproq foydalanadi.
WWW tarmog’idagi ma’lumotlardan foydalanish uchun faqatgina brouzerlarning xizmati kamlik qiladi. YA’ni audio va video hujjatlarni aks ettiruvchi tezkor programmalar ham mavjuddir. Bu programmalar serverlarda joylashgan yoki tug’ridan-tug’ri uzatilayotgan audio va video hujjatlardan foydalanishga imkoniyat yaratadi. Real player, Quck player, Cosmo player, Media player 2 shu vazifani bajarishadi.
Katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlash va ularni masofadagi kompyuterlarga uzatish uchun xizmat qiluvchi Internetning FTR xizmatidan ham brouzerlar yordamida foydalanish mumkin. WWW xizmatida masofadan suhbatlashish imkoniyatini yaratuvchi chat programmalari telefon aloqasi urnini bosmoqda.
belgisida sichqoncha tugmasini cherting. Natijada ekranda programmaning kuyidagi darchasi hosil buladi (1-rasm). Darcha boshida menyu satri joylashadi. Programma menyusi Fayl, Pravka, Vid, İzbrannoe va Spravka komandalaridan tashkil etgan. Ikkinchi satrda asboplar paneli joylashgan. Internet bilan ishlaganda kuproq asboplar panelidan foydalaniladi. Kuyiroqda adres satri va ma’lumotlar darchasi joylashgan. Internetda biror ma’lumotni uqish uchun Adres satrida zarur sahifa manzilini kiritasiz. Masalan adreslar satrida yahoo.com adresini kiritib kuring. Natijada shu sahifa qidiriladi. Pastki holat satrida «Adres topildi, Javobni kuting» degan ma’lumotni anglatuvchi xabar paydo buladi. Ekranda bir necha daqiqadan sung sahifa paydo buladi. Zarur bulgan ma’lumotlarni tanlab uqishingiz mumkin. Sahifada gipermatn tagiga chizilgan buladi va rangi ham asosiy matndan farqli buladi. Biror ma’lumot Sizga zarur bulsa, siz uni kuchirib olishingiz mumkin.
Programma ishini tuxtatish uchun programma darchasidagi Zakrıt tugmachasini bosish etarli. • Misol tariqasida kuyidagilarni bajaring. 1. Internetga kiring 2. Internet programmasini ishga tushiring 3. Youthcenter. Freenet.uz sahifasini chaqiring 4. Sahifa bilan tanishing, gipermatnlarni uqib kuring 5. Maxsus tugmachalar yordamida sahifalarni qaytarib kuring 6. Sahifani jildga kiritib quying 7. Sahifani yangilang 8. Internet programmasidan chiqing 9. Urnatilgan aloqani tuxtating
Internetda ma’lumotlardan nusqa olish uchun ularni diskka kuchirish zarur buladi. Buni Fayl menyusining Soxranit kak… komandasi yordamida qilish mumkin. Lekin bu usul katta hajmli ma’lumotlar bilan ishlaganda noqulay. Buning uchun maxsus programmalar mavjud. Masalan, FlashGet yoki Reget programmalari.
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1. Eng birinchi server kaerda va kim tomonidan yaratilgan? 2. Internetga kirish usullarini tushintiring? 3. Internetta ishlash uchun kanday brouzerlarni bilasiz? 4. Internetda ma’lumotlardan nuska olish qanday amalga oshiriladi?
INTERNETDA QIDIRIV SISTEMALARI. INTERNETDA MA’LUMOTLARNI QIDIRIB TOPISH Reja:
1. Internetda kidiriv sistemalari 2. Uzbekiston qidiruv sistemalari 3. Internetda ma’lumotlarni qidirib topish usullari Internetda ma’lumotlarni topishning qulay usullari mavjud. Bu vazifani qidiruv sistemalari bajaradi. Bu qidiruv sistemalari ma’lumotlar katalogiga va maxsus qidirish sistemasiga ega. Ular yordamida ma’lumotni tezda topish mumkin. Quyida ommobop qidiruv sistemalar ruyxatini keltiramiz.
YAHOO http;//WWW. Yahoo. Com/ Taniqli va foydalanishga qulay idiruv sistemasi. SHuning uchun uning foydalanuvchilari kupchilikni tashkil etadi.
InfoSeek qidiruv sistemasi Yahoo kabi ish yuritadi va Web sahifalarni serverga kiritilishini ham ta’minlaydi. HotBot http://WWW.hotbot.com/ Ixtiyoriy mazmundagi ma’lumotlar omboriga ega. Turli xildagi servis xizmatlar kursatadi. Elektron adres, telekonferentsiya va Web-sahifalarni qmdiradi.
EXCITE
1995 yil boshidan ishlaydi. Avvalgi nomi GNNSELECT. 5millionga yaqin mijozlar bor. OpenText http://WWW opentext.com/ WWW hujjatlarida qidiruv olib boradi. Lycos
sistemalardan biri bulib , keng foydalanuvchilar doyrasiga ega. http://WWW.dejaneus. com/. http://WWW.shareuare.com/ Quyidagi jadvalda ommobop qidiruv sistemalaridan foydalanish reytingi kursatkichlari keltirilgan. Jadvalda Yahoo qidiruv sistemasi foydalanuvchilari soni salmoqli ekanligi yaqqol kurinadi.
N
Qidiruv sistema nomi 2000 yil yanvar oyida foydalanganlar soni 1 Yahoo. Com 44698000 2
Lycos.com 27121000 3 Go.com
19487000 4
Excite.com 15552000 5 Altavista.com 11969000 6 Snap.com 10923000 7 Looksmart.com 8812000
8 Askjeeves.com 7631000
9 Goto.com 7208000
10 Iuon.com 6480000
Rossiya ommaviy qidiruv sistemalari Rambler http://WWW.ramdler. ru Rossiya eng qidiruv sistemasi. 10500 Rossiya serverlarida qidiruv olib boradi. Aport http://WWW.aport.ru/ Qidiruvni 10600dan ortiq Rossiya va ingliz tilli serverlarda olib boradi. Surovni rus tiliga tarjima qiladi. Yandex
Tela http://WWW.tela.dux.ru/ 1000 Rossiya serverini qamrab olgan DUX kompaniyasining qidiruv sistemasi. AII Stars httep://WWW.stars.ru/ Axborot resurslari buylab ma’lumotnomali qidiruv sistemasi. Ulitka http://WWW.ulitka.ru/ Internet ning rus tilidagi resurslariga ega bulgan eng yosh qidiruv sistemasi.
Assalom Inter Net http://WWW.assalom.uz/ Uzbekistondagi birinchi qidiruv sistemasi. Resurslarini kupaytirish imkoniyatlari mavjud.
Uzbekiston Respublikasi hukumati sahifasi. Rasmiy axborot. Oliy majlis qarorlari haqida ma’lumot beradi.
http://WWW.book.uz/ Uzbekiston respublikasi xaqidagi axborotni uz ichiga oladi.
WWW.freneet.uz Respublika Internet resurslari xaqidagi ma’lumotlar keltiriladi.
WWW.baht.uz Ommabop ma’lumotlar tuplami.
WWW.esezam.uz
Markaziy Osiyo, Kavkaz va Rossiya informatsion portali, Xudud Internet resurslari xaqida batafsil ma’lumotlar berilgan. Mamlakatlarga oid entsiklopedik ma’lumotlar keltirilgan.
Internet millionlab kompyuter va tasavvur qilib bulmaydigan hajmdagi axborotni uz ichiga mujassamlagan. Har daqiqada bu kompyuterlarda axborot hajmi kupayadi. Bu axborot olamida adashib qolish tabiiy. Adashmaslik va ma’lumotni topish uchun ikki usul mavjud. Bu Internetda maxsus jildlar (kataloglar) va qidiruv bilan shug’ullanadigan serverlar mavjud. Ular kup emas. Lekin juda ommabop. Server katta hajmdagi xotira va tezlikka ega. SHuning uchun birdaniga u birnecha surovlarga javob bera oladi. Kup hollarda bitta server birnecha kompyuterlardan tuziladi.
Internette ma’lumotlarni qanday topish mumkin? Ma’lumot joylashgan sahifa manzilini bilsangiz, sahifa tuliq manzilini «Adres» maydonida kiritsangiz, qidirilayotgan ma’lumot ekranda namayon buladi. Birnecha daqiqadan sung suralgan sahifa ekranda paydo buladi. Masalan, WWW.vcu.edu sahifasini ochish zarur. U holda «adres» maydonida shu nomni yozasiz va Enter ni bosasiz. Natijada ekranda sahifa hosil buladi.
Sahifa nomi nomalum bulgan holda nima qilish zarur? Lekin ma’lumot mavzusi ma’lum. U holda Internetning maxsus qidirish sistemalaridan foydalanish mumkin. WWW da birnecha qidirish sistemalari mavjud. Asboblar panelidagi Poisk komandasini kiriting. Ekranda maxsus qidiruv sahifasi hosil buladi. Ma’lumotni topish uchun mavzu nomini maxsus maydonga kiritish zarur. Natijada ma’lumot Server omboridan qidiriladi. Qidirish natijasi ekranda hosil buladi.
YAna bir usul bu adreslar maydonida kerakli mavzuni kiritish mumkin. Bunda mavzuni topish uchun suz yoki atama kiritiladi. Suzdan oldin «+» belgisi bulsa, bu qidirilayotgan suz shu hujjatda borligini bildiradi. Topilishi zarur bulgan jumla qushtirnoq ichiga olinishi shart. Agar surov kichik harfda berilsa, natija kichik va bosh harfli suzlarni uz ichiga oladi.
YOki qidiruv sistemalaridan foydalanishingiz mumkin. Masalan, juda qulay va taniqli Yahoo sistemasidan foydalanishingiz mumkin. Buning uchun adreslar maydonida WWW.yahoo.com manzilini kiriting. Natijada ekranda kuyidagi darcha paydo buladi.
Surov natijalari ruyxat shaklidagi ilovalardan va ularning tavsifidan tashkil topadi. Unda ma’lumotlar bulimlarga, bulimlar esa bulinmalarga bulingan buladi.
Masalan, yangiliklar bilan tanishmoqchi bulsangiz, kerakli satrda sichqoncha tugmachasini bosish etarli. Ekranda yangiliklar qisqacha tavsifi bilan keltiriladi.
Saxifaning urtasida maxsus joyda SEARCH tugmachasi joylashgan. Unda mavzu nomini kiritish va kidiruv natijasini olish mumkin. Quyida esa shu informatsion ombor bulimlari nomlari kiritiladi.
4. Qanday qidiruv sistemalarini bilasiz? 5. Uzbekistonning qanday qidiruv sistemalarini bilasiz? 6. Internette ma’lumotlarni qanday topish mumkin? 7. Ma’lumotlar joylashgan adresni bilmagan xalda ma’lumotlarni qanday izlab topish mumkin?
HTML tili
HTML (Hyper Text Markup Language -gipermatnni belgilash tili). WWW sistemasi uchun h’ujjat tayёrlashda ishlatiladi. HTML tili WWW da gipermatn h’ujjatlarni tayёrlash vositasidir. WWW sistemasidan qandaydir h’ujjat ёki xabar olsangiz, ekranda yaxshi formatlangan, wqish uchun qulay matn paydo bwlganini kwrasiz. Bu shuni anglatadiki, WWW h’ujjatlarida malumotlarni ekranda boshqarish imkoniyati h’am mavjud. Siz foydalanuvchining qaysi kompyuterda ishlashini bilmay Siz, WWW h’ujjatlar aniq bir kompyuter platformalarigaa mwljallangan ёki qaysidir format bilan saqlanishini oldindan ayta olmaysiz. Ammo kompyuterda ishlaёtgan foydalanuvchi qaysi terminalda ishlashidan qatiy nazar, yaxshi formatlangan h’ujjatni olish kerak. Bu muammoni HTML andoza tili h’al qiladi. HTML h’ujjatning tuzilishini ifodalovchi uncha murakkab bwlmagan buyruklar majmuidan iborat. HTML buyruqlar orqali matnlarni istagancha shaklini wzgartirish, yani matnning malum bir qismini ajratib olib boshqa faylga ёzish, shuningdek boshqa joydan turli xil rangli tasvirlarni qwyish mumkin. U boshqa h’ujjatlar bilan bog’laydigan gipermatnli aloqalarga ega.
HTML h’ujjat tuzilishi. HTML tili andozasi bwyicha h’ujjatga va teglarini (HTML tili buyruqlari teg (tag) deb ataluvchi maxsus elementlar ёrdamida beriladi) kiritish tavsiya etiladi. Brouzer HTML h’ujjatni wqiganida, ularning borligi h’ujjat bwlimlarini aniq kwrsatadii. Agar ular bwlmasa h’am brouzer HTML h’ujjatni twg’ri wqiydi, lekin h’ujjat bwlimlari bir-biridan ajralib turmaydi. Shunday qilib, twg’ri tuzilgan HTML h’ujjat quyidagi tuzilishga ega: < HEAD> Sarlavh’aga oid malumot < / HEAD> < BODY> Hujjatning mazmuni < / BODY> Bunda < HEAD>, < / HEAD> orasida joylashgan sarlavh’aga oid malumot qismida odatda foydalanuvchiga etiborsiz, lekin brouzer uchun lozim malumot beriladi. Teglar nomii < > qavs orqali beriladi. Masalan, < BODY>, < / BODY>. < BODY>, < / BODY> orasiga esa twlaligicha wning operatorlari ketma-ket joylashtiriladi. HTML tili operatorlari HTML tili operatorlardan tashkil topadi. Ularning bazilarini kwrib chiqamiz. - izoh’. Shu belgi orasiga joylashtirilganixtiёriy matn izoh’ deb qaraladi. - h’ujjatga giperalokani wrnatish. Ushbu giperalokaga olib boiuvchi URL tariflovchisi, HREF atributiga HREF q http://www.goantipast.html>. A kwrinishidagi giperaloka sifatida tasvirlovchi ixti¸riy swzlar.
orqali akronimlarni (abbre−vi−aturalardan iborat swzlarni) belgilash tavsiya etiladi. … - h’ujjat muallifini belgilash va adresini kwrsatish uchun ishlatiladi. … - matnni qalin’lashtirilgan shrift bilan tasvirlaydi. va rangini wkwrsatish uchun ishlatiladi. … - katta wwlchamdagi matnni kwrsatadi. - wchib-ёnib turuvchi matnni tasvirlaydi. … Download 380.19 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|