Berilgan egri chiziqqa urinmani topish kabi masalalar xizmat qilgan

PISA (Programme for International Student Assessment)⁴ ukuvchilar bilimini bax,olash xalkaro dasturi, 15 yoshli bola- larning matematika, tabiiy fanlar va ona tilidan x,ayotiy kunikmalarni egallaganli- gini urganishga karatilgan tadkikot. Xozirgi vaktda ta’lim jarayonida ukitishning ilFor usullarini kullash, ukitish jarayo­nida yukori natajalarga olib keladi. Ta’­lim usullarini x,ar bir darsning didaktik vazifasidan kelib chikib tanlash maksadga muvofik sanaladi. An’anaviy dars shaklini saklab kolgan x,olda, uni turli-tuman zamo- naviy usullar bilan boyitish ta’lim oluv- chilarning uzlashtirish darajasining kutarilishiga sabab buladi. Buning uchun dars jarayoni okilona tashkil kilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluv- chilarning kizikishini kuchaytirib, ular- ning ta’lim jarayonida faolligi muttasil raFbatlantirilib turilishi, ukuv materia- lini kichik-kichik bulaklarga bulib, ularning mazmunini ochishda interfaol usullarni kullash va ta’lim oluvchilarni ommaviy mashklarni mustakil bajarishga undash zarur. Bu usullar kullanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishiga eri- shadi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi.
Olingan natijalar va ularning ta^lili. Andijon viloyati Shaxrixon tumani 44-son davlat ixtisoslashtirilgan umum- ta’lim maktabining 100 nafar 8-9 sinf ukuvchilari bilan utkazilgan seminar tre- ningda PISA topshiriklariga uxshash masala- lardan ishlash taklif etildi. Topshiriklar yakunida masalalar, ularning yechili- shida kanday muammolarga duch kelganligi tuFrisida ukuvchilar urtasida surovnoma ^am utkazildi. Kuyida ana shu surovnoma natija- lari, x,amda testlarda duch kelingan muammo- lar ^akida suz yuritamiz.
Matematika fanini uzlashtirishda ukuvchilar kanday muammolarga duch kelishi mumkin?
Darsliklarda PISA topshiriklariga uxshash masalalarning yukligi yoki kamligi va shuning uchun ukuvchilarda bunday amaliy faoliyatlarni amalga oshirish tajribasining yetishmasligi okibatida ularning natijalari past bulishi mumkin.
PISA topshiriklari odatda rasm- lar, uzun matnlar yordamida tasvirlanib, ulardagi real vaziyat va muammolarni x,al kilish usulini tanlash uchun matematika- ning kaysi bulimiga murojaat kilish x,akida kursatmalar yuk.
PISA topshiriklari (matnli, rasmli, diagramma va jadvallar, real boFlanishlar grafiklari) turli shakllarda taklif kilinadi. Ularni matematik tilga ugirish va yechim topilgandan sung uni yana real sharoit bilan boFlab bax,olash va sharx,lash talab kilinadi.
Kupincha matematika darslikla- rida standart masalalar beriladi va ular standart usullar yordamida yechiladi, ya’ni ukuvchilar muayyan turdagi masalalarni ma’- lum algoritmlar asosida yechishga urgatiladi.
ZAMONAVIY TA’LIM / SOVREMENNOE OBRAZOVANIE 2020, 6 (91)
Nostandart yoki ijtimoiiy vaziyatlarda ukuvchilar bunday masalalarni yechishga kodir bulmay koladilar.
Odatda matematika darsliklaridagi masalalar muayyan bulimda beriladi va bu bilan ularni yechish usullari xam shu bulimda kurilgan usullarga boFlangan x,olda beri­ladi, ya’ni, muayyan bulimning masalalari kanday yechilishi xakida kursatma beriladi.
Bundan tashkari, darslikdagi masa­lalar sof matematik masalaning tavsifi- dan iborat bulib, odatda ularning maz- muni xayotdagi real vaziyatlardan ancha uzokda buladi.
Xozirda ishlatilayotgan umumta’- lim maktablarining amaldagi matema­tika darsliklarida PISA topshiriklariga uxshash masalalar juda kam yoki umuman yuk. Misol tarikasida umumta’lim mak­tablarining 10-sinflari 2017 yilgi M.A.Mirzaaxmedov, Sh.N.Ismailovlarning "Matematika" darsligini yoki yangi nashr- dan chikkan Sh.Alimov, O.R.Xolmuxammedov, M.A.Mirzaaxmedovlarning "Algebra" umum- ta’lim maktablarining 8-sinfi uchun Tosh- kent-2019 yilgi darsliklarni keltirish mum­kin. PISA topshiriklarida kurilayotgan vazi- yatni tavsiflovchi juda katta xajmdagi axbo- rot berilib, ularda juda kup yangi matnli ma’lumotlarning borligi masalani tushunish va uni yechishni yana oFirlashtiradi. Ma’lumot turli shakllarda takdim etiladi: matn, rakam va ma’lumotlar shaklida. Masalani yechish uchun zarur bulgan ma’lumotlar matnning turli kismlaridan olinishi kerak. Ba’zi masalalarda "aylana" suzi topshirik matnida kayd etilmasada, ukuvchilarning uzlari ob’- yektning aylana shaklida ekanligini topish- lari kerak buladi.
Xulosa va tavsiyalar.
Chet el tajribalari shuni kursatmokdaki, ta’lim mazmunini kayta kurish ishida shoshma-shosharlikka yul kuyib bulmaydi. Fikrimizcha, bu soxada samaralirok yul integratsiya va ixtisoslash- tirishga asoslangan ukuv dasturlarini yara- tishdir.
Pedagogik jarayonda ukuvchilarga individual va differensial yondashuv shaxs rivojlanishida muxim omil xisoblanadi, chunki aynan shunday yondashuv bolalardagi iktidor va kobiliyatni kura bilish, shaxs rivojlanishiga sharoitlar yaratishni nazarda tutadi.
Kupincha darslarda uy vazifasi suralganda ukuvchilar bilimidagi kamchili- klar kidiriladi. Aslida yutuk, bilim, mala- kalari aniklanishi kerak, zero uy vazifasi suralganda asosiy vazifa urgatish, yordam berish va kullab-kuvvatlashdir. Shu urinda ukuvchilardan uy vazifasini surashda noan’- anaviy ta’lim usullaridan foydalanish zarur.
Ukuvchilarning individual xusu- siyatlarini bilish, zarurat bulsa korrek- sion samaraga erishish maksadida diffe­rensial ta’lim amalga oshirilishi kerak, bu esa ukituvchilardan ukuvchilarning indivi­dual kobiliyatlari va ukish imkoniyatlarini (dikkat, fikrlash, xotira va boshkalarning rivojlanish darajasi), anik fanlar buyicha bilim, kunikma, malakalar darajasini urganishni talab kiladi.
Differensial ta’lim ukuv jarayonini ukuvchilar gurux,ining yetakchi xususiyatlarini x,isobga olgan ^olda tashkil etish bulsa, indi­vidual ta’lim x,ar bir ukuvchining kobiliyati, iktidoriga karab beriladi. Demak, noa’ana- viy ta’limni samarali tashkil kilish uchun dastur, darslik, didaktik materiallarning yangi variantlari yaratilishi lozim buladi.
Ilmiy ravishda asoslangan naza- riy bilimlar amaliy misol va masalalarni yechish bilan birga olib borilsa, nazariya- dan amaliyotga yoki amaliyotdan nazariyaga utish ukuvchilarning matematikadan bilimlari yanada chukurrok bulishini va ongli ravishda uzlashtirishlarini ta’minlaydi.
Ukuvchilarga kuprok kundalik faoliyat bilan boFlik masalalarni yechishga urgatish dolzarb bulibgina kolmay, ijtimoiy vaziyat­larda kullay olishga x,am urgatish zarurdir.
Darsliklarda x,am mavzularning chukurrok berilishiga e’tibor karatilgan x,olda, PISA, TIMSS⁵ topshiriklariga uxshash masalalar berilsa foydadan x,oli bulmas edi.

1Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзи- ёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. - https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi- prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

2http://wiseparents.ru/singapurskaya-matematika-sekret

3http://wiseparents.ru/singapurskaya-matematika-sekret

4 Ковалёва Г.С., Раснянская К.А. Основные результаты международного исследования PISA-2015. - Москва: 2015. С-3-7.

5 Елдашева Г., Каримова Г. Таълим тарбия технологиялари ва жах,он тажрибаси. - Тошкент: 2018.
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)
Интернет ресурслар: