Búgingi kúnde oqıw procesi sapası hám natiyjeliligin tupten asırıw maqsetinde bir qatar jańa qararlar qabıl etińip atır

КИРИСИЎ
Курс жумысының aktuallıǵı : «Tálim tuwrısında»gi hám «Kadrlar tayarlaw milliy programması tuwrısında»gi Ózbekstan Respublikası nızamlarına muwapıq, ulıwma bilim beriw pánlerin oqıtıwdıń úzliksizligi hám izbe-izligin támiyinlew, zamanagóy metodologiyasini jaratıw, ulıwma orta hám orta arnawlı, kásip-óner tálimi mámleket tálim standartların kompetentsiyaviy jantasıw tiykarında jetilistiriw, oqıw -metodikalıq komplekslerdiń jańa áwladın islep shıǵıw hám ámeliyatqa engiziwdi shólkemlestiriw maqsetinde ministrler Mákemesiniń sheshimi qabıl qilidi.
Joqarı tálim sistemasın tupten jetilistiriw, mámleketti sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıwdıń ústin turatuǵın wazıypalarınan kelip shıqqan halda, kadrlar tayarlaw mazmunın tupten qayta kóriw, xalıq aralıq standartlar dárejesine uyqas joqarı maǵlıwmatlı qánigeler tayarlaw ushın zárúr sharayatlar jaratılıwın támiyinlew maqsetinde:
1. Joqarı tálim sistemasın kelesinde jáne de jetilistiriw hám kompleks rawajlandırıw boyınsha eń zárúrli wazıypalar etip tómendegiler belgilensin:
Hár bir joqarı tálim shólkemi jáhándıń jetekshi ilimiy-tálim mákemeleri menen jaqın sheriklik baylanısları ornatıw, oqıw procesine xalıq aralıq tálim standartlarına tiykarlanǵan aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalar, oqıw programmaları hám oqıw -stilistik materialların keń engiziw, oqıw -pedagogikalıq iskerlikke, master- klasslar ótkeriwge, bilimlerdi jetilistiriw kurslarına shet el sherik tálim mákemelerinden joqarı maman oqıtıwshılar hám ilimpazlardı aktiv tartıw, olardıń bazasında sistemalı tiykarda respublikamız joqarı tálim mákemeleri magistrant, jas oqıtıwshı hám ilimiy xızmetkerleriniń stajirovka otawların, professor - oqıtıwshılardı qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıwdı shólkemlestiriw;2
Búgingi kúnde oqıw procesi sapası hám natiyjeliligin tupten asırıw maqsetinde bir qatar jańa qararlar qabıl etińip atır. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Joqarı tálim sistemasın jáne de rawajlandırıw ilajları tuwrısında”gi 2017- jıl 20 - apreldegi PQ - 2909 - sanlı sheshimi joqarı tálim sistemasın tupten jetilistiriw, mámleketimizdi sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw boyınsha ústin turatuǵın wazıypalarǵa uyqas halda, kadrlar tayarlawdıń mánis- mazmunın tupten qayta kórip shıǵıw, xalıq aralıq standartlar dárejesinde joqarı maman qánigeler tayarlaw ushın zárúr sharayatlar jaratıw maqsetinde qabıl etilgen.
Professor -oqıtıwshılardıń kásip sheberligin, pedagog xızmetkerlerdiń mamanlıǵın asırıw, sonıń menen birge, olardıń shet el sherik joqarı oqıw orınlarında bilimlerdi jetilistiriwi, magistratura, doktoranturada tálim alıwı hám de respublikamizның tayansh joqarı oqıw orınları qasında qayta tayarlıqtan ótiwi hám bilimlerdi jetilistiriwi.
Usı programmada, tiykarlanıp, mámleketimizdiń hár bir joqarı tálim shólkemi menen AQSH, Ullı Britaniya, Fransiya, Italiya, Niderlandiya, Rossiya, Yaponiya, Qubla Kareya, Kitay hám sol sıyaqlı basqa mámleketlerdiń jetekshi ilimiy-tálim mákemeleri menen sheriklik baylanıslarınıń ornatılǵanı oǵada zárúrli áhmiyetke iye boladı. Sol tiykarda hár jılı 350 ненaнен artıq shet ellik joqarı maman pedagog hám ilimpazlardıń mámleketimiz joqarı oqıw orınları oqıw procesine qosılıwı názerde tutılmaqta.
Akademikalıq liceylerde oqıw procesi sapası hám natiyjeliligin tupten asırıw, akademikalıq liceylerde ulıwma bilim beriw mektepleriniń eń qábiletli pitkeriwshilerin jıynash, ulıwma bilim beriw mektepleri pitkeriwshileriniń saylanǵan kásipler hám qánigeliklerdi iyelep alıwǵa bolǵan zárúriyatın qandırıw ushın shárt- sharayatlardı jáne de keńeytiw maqsetinde “Orta arnawlı, kásip-óner tálimi mákemeleri iskerligin jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında”gi 2017- jıl 14- mart daǵı PQ - 2829 - sanlı Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń sheshimi, ulıwma orta bilim beriwge qóyılıp atırǵan zamanagóy talaplardı esapqa alǵan halda ulıwma orta bilim beriw mákemeleri iskerligin shólkemlestiriw tuwrısındaǵı normativlik-huqıqıy hújjetlerdi jetilistiriw, ulıwma orta bilim beriwdiń orta arnawlı, kásip-óner tálimi menen ajıralmas baylanıslılıǵın támiyinlew maqsetinde “Ulıwma orta bilim beriw tuwrısındaǵı qaǵıyненı tastıyıqlaw haqqında”gi 2017- jıl 15- mart 140 -sanlı Ózbekstan Respublikası ministrler mákemesiniń sheshimi, “Tálim tuwrısında”gi hám “Kadrlar tayarlaw milliy programması tuwrısında”gi Ózbekstan Respublikası nızamlarına muwapıq, ulıwma bilim beriw pánlerin oqıtıwdıń úzliksizligi hám izbe-izligin támiyinlew, zamanagóy metodologiyasini jaratıw, ulıwma orta hám orta arnawlı, kásip-óner tálimi mámleket tálim standartların kompetentsiyaviy jantasıw tiykarında jetilistiriw, oqıw -metodikalıq komplekslerdiń jańa áwladın islep shıǵıw hám ámeliyatqa engiziwdi shólkemlestiriw maqsetinde “Ulıwma orta hám orta arnawlı, kásip-óner táliminiń mámleket tálim standartların tastıyıqlaw tuwrısında”gi 2017- jıl 6 - apreldegi 187-sanlı Ózbekstan Respublikası ministrler mákemesiniń sheshimi qabıllandı.
Respublikamızda “Tálim tuwrısında”gi nızam hám “Kadrlar tayarlaw milliy programması” talapları tiykarında tálim-tárbiya procesin jetilistiriw, pedagogikalıq kadrlardıń kásiplik tayınlıǵın quram taptırıw hám arttırıw mashqalasına arnalǵan izertlew jumısları keń qamrovda alıp barılmaqta.
Dástúriy oqıtıw metodikasında oqıw materialları tiykarlanıp tekst hám formulalar kórinisinde berilip, oqıw materialların kórsetiw múmkinshiligi derlik joq. Bunday kóriniste berilip atırǵan oqıw materialların oqıwshı tárepinen ózlestiriw tiykarlanıp izbe-iz túrde ámelge asıriladı, usınıń sebepinen olardı este qaldırıw hám ózlestiriw júdá tómen boladı.
Jańa oqıtıw metodikasında oqıwshılarǵa berilip atırǵan materiallardı qayta kodlastırıw hám ózleriniń modelin jaratıw máseleleri júklenbeydi. Bul oqıtıw metodikasında oqıw materialları tekst hám formula kórinisi menen bir qatarda, obrazlar kórinisinde de usınıs etiledi. Bul mániste informaciya texnologiyaları tiykarında oqıw materialların obrazlı kóriniste usınıwda olarǵa hár túrlı kórinistegi reńler, háreket, dawıs sıyaqlı elementlerdi kirgiziw oqıwshılardıń oqıw materialların qabıllaw procesi natiyjeliligin asırıw menen birge, berilip atırǵan materiallardı analiz qılıw, salıstırıwlaw hám de abstraksiyalash sıyaqlı zárúrli sapalardı rawajlantıradı. Oqıw materialların obrazlar kórinisinde usınıw ushın olardı informaciya texnologiyalarınan paydalanıp, elektron -didaktika tiykarında elektron kitap, sabaqlıq, kurs hám virtual stend kórinisinde jaratıw joqarıda qoyılǵan máselelerdi unamlı sheshiwge alıp keledi.
Shet el hám watanımız daǵı informacion-pedagogik texnologiyalardıń pedagogikalıq tiykarları boyınsha alıp barılǵan ilimiy-izertlewler analizi sonı kórsetedi, informacion-pedagogikalıq texnologiyalar elektron -didaktik (animatsiya ) kórinisindegi funksiyalarǵa tıykarlanıp olar:
- qulay kóriniste bolǵan oqıw materialların tusinip jetiwge, berilgen maǵlıwmatlar haqqında túsinik hám oyda sawlelendiriw payda etiwge;
- ko'p maǵlıwmatlardı alıw, yaǵnıy maǵlıwmatlardı tuwrıнен-tuwrı alıw múmkinshiligi bar ekenligine;
- o'quv procesin jeńillestiriwge, yaǵnıy kem waqıt sarp etiw etip kóp maǵlıwmatlarǵa ıyelewge;
- moslashtiruvchanligiga, yaǵnıy oqıw procesin shólkemlestiriw ushın qolay bolǵan animatsiyalardı kórsetiw, ózbetinshe islew ushın kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw hám gruppa -gruppa bolıp bilim alıwdı shólkemlestiriw máseleleriniń sheshimin tabıwǵa qaratılǵanlıǵın hám olarda eki túrdegi, yaǵnıy informatsion hám pedagogikalıq jantasıwlardı kóriw múmkin. Tálim sistemasında informacion-pedagogik texnologiyaнен paydalanıw onıń jańa tarawı, yaǵnıy tálimdiń elektron didaktik forması payda bolıwına tiykar salıp, ol jaǵdayda: oqıw pánleriniń bapların ajıratıp, elektron kóriniste súwretlew, elektron oqıw ádebiyattıń lekciya hám ámeliy sabaqlar bólegin olardıń wazıypalarınan kelip shıqqan halda islep shıǵıw, elektron oqıw ádebiyattı bahalaw mexanizmin jaratıw hám nátiyjeni ámelde qollanıw etiw, elektron oqıw ádebiyatlar tiykarında virtual stendlar jaratıw hám oqıw procesine qóllaw, elektron oqıw ádebiyattı qóllaw arqalı oqıtıwdıń ulıwma dárejesin anıqlaw sıyaqlı múmkinshilikler jaratılıwı kórsetilgen.
Baslanǵısh klass oqıwshılarına matematika sabaqlıǵında oǵırı kóp ushraytuǵın máseleler hám olardıń sheshimlerin tabıw haqqındaǵı maǵlıwmatlardı biz 1-klasstayoq olarǵa uyretip, olardaǵı biliw hám pikirlew qábiletin o'stirib barıwımız oǵırı zárúrli bolıp tabıladı. Másele sheshiwge úyretiwdiń zárúrligi sonnan ibarat, oqıtıwshı óziniń tiykarǵı itibarın tekstli máseleler mazmunın matematika tiline kóshiriwge qaratmog'i kerek. Áwele, jetilisken matematikalıq túsiniklerdi qáliplestiriw, olardıń programmada belgilep berilgen teoriyalıq bilimlerdi ózlestiriwlerinde ayrıqsha zárúrli áhmiyetke iye. Mısalı, eger biz oqıwshılarda qosıw haqqında tuwrı túsinik qáliplestiriwdi qálesak, onıń ushın balalar jıyındın tabıwǵa tiyisli jetkilikli muǵdarda ápiwayı máselelerdi derlik hár gezek jıynaqlardı birlestiriw ámelin atqarıp barıwı kerek. 1-klassta bir hám eki amalli máseleler uyretiledi. Máseleler sheshiw degi esaplaw jumısları sanlı máselelerdi sheshiw ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw shınıǵıw etiwge salıstırǵanda kemrek waqtın talap etedi. Mısalı, biz oqıwshılarǵa máseleniń sheshimleri haqqında tolıq túsinik bergenimizden keyin, bul sheshken máselemizның oqıwshı túsinip shesha alıwı ushın biz máseleniń eń ratsional bólegin anıqlap hám sol usılda másele sheshiwge kóbirek oqıwshın tartıwımız kerek.
Máselelalarni sheshiwdiń keste usılı, máseleler hám olardı salıstırıwlawdı ekinshi klassta uyretiledi. Bul dáwirde oqıwshılardıń pikirlew sheńberi jáne de kengayadi, olardı kestege qaray másele dúziwge, óz-ara teris máseleler dúziwge hám olardı salıstırıwlawǵa odaladi. Baslanǵısh klaslarda uyreniletuǵın máseleler sheshiwdiń ol yamasa bul teoriyalıq materiallardı ózlestiriw processindegi zárúrli ornın aytıp, programmada sonday dep ataladı : “Natural sanlar arifmetikasi, noldı úyreniw maqsetke muwapıq máseleler hám ámeliy jumıslar sisteması tiykarında dúziledi. Bul degen sóz hár bir jańa túsinikti quram taptırıw mudamı bul túsinik áhmiyetin túsindiriwge járdem beretuǵın, onıń qollanıwın talap etetuǵın ol yamasa bul máseleni sheshiw menen baylanısadı”. Ápiwayı máseleler oqıwshılardı matematikalıq munasábetler menen tanıstırıwdıń zárúrli qurallarınнен biri bolıp xızmet etedi. Ápiwayı máselelerden úlesler, qatar geometriyalıq túsinikler hám algebra elementlerin úyreniwde de paydalanıladı. Ápiwayı máseleler oqıwshılarda quramalı máselelerdi sheshiw ushın zárúr bolatuǵın bilimler, ilmiy tájriybeler hám kónlikpelerdi quram taptırıw ushın tiykar bolıp xızmet etedi. Sheshiliwi ushın bir neshe óz-ara baylanıslı ámellerdi orınlaw talap etiletuǵın máseleler quramalı máseleler dep ataladı.
Baslanǵısh klasslar ushın matematika programmasında balalardı máselelerdi sheshiwge úyretiwge úlken áhmiyet bergen. Bul programmada balalarǵa máselelerdi sheshiwde olar aldınan úyrengen arifmetik ámellerdiń ózgesheliklerinen paydalanıwı hám ózlerine málim bolǵan usıllarнен eń ratsionalini tańlay alıwǵa úyretiw zárúrligi aytıp ótken. Sonday etip, máseleni sheshiw ushın berilgen sanlar hám ızlenip atırǵan san arasındaǵı qatar baylanısıwlardı anıqlaw hám olarǵa muwapıq túrde arifmetik ámellerdi tańlaw, keyininen bul ámellerdi orınlaw zárúr. Sol sebepli biz bul tema yaǵnıy baslanǵısh klaslarda matematikaнен ápiwayı máselelerdi sheshiwde oqıwshılar qızıǵıwshılıǵın qáliplestiriw jolların bul pitkeriw qaniygelik jumısımızda islep shıǵıwdı óz aldımızǵa maqsetin qoydık. Joqarıda aytıp ótilgen pikirler bul temanıń aktuallıǵın bildiredi.
Курс jumısınıń maqseti hám wazıypaları : Baslanǵısh klaslarda matematikanı oqıtıw natiyjeliligin asırıwda zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalar hám olardı qóllaw usılların islep shıǵıw, programma materiallarına uyqas tekstli máselelerdi úyreniwdiń nátiyjeli usılların anıqlaw jańa pedagogok texnologiyalarнен paydalanıp másele sheshiwdi ámelge asırıw jolların izlewden ibarat. Курсjumıstıń wazıypaları tómendegilerdi quraydı.
1. Baslanǵısh klaslarda zamanagóy texnologiyalar tiykarında matematika sabaqların shólkemlestiriwdiń ámeldegi jaǵdayın úyreniw.
2. Matematika sabaqlarında zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardı shólkemlestiriwdiń ob'yektiv hám sub'yektiv faktorlardı anıqlaw.
3. Baslanǵısh klaslarda matematika sabaqların zamanagóy texnologiyalar tiykarında shólkemlestiriwge xızmet etiwshi maqul túsetuǵın forma, metod hám qurallardı belgilew.
4. Baslanǵısh klass matematika sabaqların tálimdiń dáwirziy interaktiv metodları tiykarında shólkemlestiriwde arnawlı metodlardı tájiriybe -sınaqtan ótkeriw jáne onıń natiyjeliligin anıqlaw.
Курсjumısınıń obiekti: Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń baslanǵısh klass matematika sabaqlarındaǵı oqıtıw procesi.
Ulıwma bilim beriw mektepleriniń baslanǵısh klass matematika sabaqlarında máseleler haqqındaǵı túsiniklerdi qáliplestiriw mazmunı, usılları hám nátiyjeli quralları.
Курс jumısınıń dúzilisi: Курс jumısı kirisiw, tiykarǵı bólim bapları, juwmaq hám paydalanılǵan ádebiyatlar kestelerinen ibarat.