Bibliografiyaning turli tuzilishi Mundareja

Bibliografiyaning turli tuzilishi
Bibliografiyani turlarga tasnifi ishlab chiqarilgan mahsulotning bir xillik (o‘xshashlik) belgisi bo‘yicha 1 - dan, bibliografiyani tashkiliy mahkamalik qarashliligi asosida, 2 - dan, tuzilgan va tarqatilayotgan bibliografik mahsulotning bir xillilik (o‘xshashlik) belgisi bo‘yicha bo‘lish qabul qilindi.
Tashkiliy mahkamali bo‘ysunishi bo‘yicha bibliografiya har bir ijtimoiy institut ichida bo‘ladi. Chunki har bir institut birlamchi hujjatlar harakatini ta’minlovchi sohalarda - kutubxonachilik ishi, nashriyotchilik ishi, kitob savdosi, kitob palatalari faoliyati, ilmiy axborot faoliyati, arxiv ishida bibliografiya o‘zining yordamchilik, vositachilik rolini bajarib keladi. Shu asosda bibliografiyaning tashkiliy - rasmiy turi ajratiladi.
Ular: 1. Kutubxonachilik bibliografiyasi.
2. Nashriyotchilik bibliografiyasi.
3. Kitob savdosi bibliografiyasi.
4. Kitob palatasi bibliografiyasi (davlat bibliografiyasi).
5. Ilmiy axborot bibliografiyasi (ilmiy - texnika axboroti organlari faoliyatining bibliografik sohasi).
6. Arxiv bibliografiyasi.
Bibliografiya bu bo‘linmalari (turlari) ning o‘ziga xos xususiyati shundaki, bu turlarning ajratilishi bibliografiyaga emas, balki bibliografik xizmat qiladigan ijtimoiy institutga xosdir.
Bibliografik material quyidagi xususiyatlarga qarab har xil xarakterga va boshqacha ko‘rinishga ega bo‘lishi mumkin: mo‘ljallangan maqsad va bajarilgan funksiyalardan, bibliografik bosma asarlarning mazmunidan, adabiyot tanlovining to‘liqligi darajasidan, nashr etilgan paytdan boshlab. ko‘rib chiqilayotgan adabiyotning nashr etilgan joyidan va ko‘rib chiqilayotgan adabiyot tilidan.
Ushbu xususiyatlarga asoslanib, bibliografiyaning quyidagi turlari ajratiladi.
- Bibliografiya turlari, mo‘ljallangan maqsad va bajariladigan funksiyalarga qarab farqlanadi:
A) hisobga olish va ro‘yxatdan o‘tkazish;
B) axborot;
C) tanqidiy;
D) tavsiya etilgan.
A) Buxgalteriya va ro‘yxatga olish bibliografiyasi. U yoki bu mezon bilan ajratilgan holda, umuman olganda yoki uning ma’lum bir qismini bosma mahsulotlarni aniqlash, hisobga olish va ro‘yxatdan o‘tkazish funksiyalarini bajaradi: nashr turi (kitoblar, jurnallar, gazetalar, eslatmalar va boshqalar); bilimlar sohasi (ijtimoiy-siyosiy, texnik, qishloq xo‘jaligi va boshqa turdagi adabiyotlar); ma’lum bir davr (joriy yil, o‘tgan yillar).
Bibliografiyaning ushbu turiga qo‘yiladigan asosiy talab - ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan bosma nashrlarni to‘liq qamrab olishdir.
B) Axborot bibliografiyasi. U keng kitobxonlar ommasini yoki mutaxassislarning alohida guruhlarini sovet va xorijiy adabiyot, ilmiy va badiiy adabiyot yangiliklari to‘g‘risida xabardor qilish funksiyasini bajaradi.
C) Tanqidiy bibliografiya. Ilmiy va badiiy adabiyot asarlarini mazmunini ochish va baholashning juda muhim funksiyalarini bajaradi, ularning eng yaxshilarini aniqlaydi, kitoblarning talablarga javob bermaydigan kamchiliklarini, ilmiy aniqligini, badiiy mahoratini qayd etadi.
D) Tavsiya etilgan bibliografiya. Targ‘ibot, pedagogik, g‘oyaviy va tarbiyaviy funksiyalarni amalga oshiradi. Bu tanqidiy bibliografiya bilan chambarchas bog‘liq
- Bibliografiya turlari hisobga olingan bosma asarlarning mazmuni bilan ajralib turadi:
A) bilimlarning barcha sohalarida va badiiy asarlarda ilmiy adabiyotlarni aks ettiruvchi umumiy;
B) ma’lum bir sohaga oid ilmiy adabiyotlar yoki fantastika, shu jumladan:
C) ma’lum bir mavzu yoki masala bo‘yicha adabiyotni targ‘ib qiluvchi tematik, bilimlarning turli sohalariga oid kitoblar va maqolalarni, san’at asarlarini va boshqalarni jalb qilgan holda;
D) ma’lum bir shaxsning asarlarini yoki u haqidagi adabiyotni yoki ikkalasini birgalikda hisobga olgan holda shaxsiy;
D) har qanday mintaqa yoki mintaqa haqidagi adabiyotlarni sarhisob qiladigan mahalliy tarix.
- materiallarning qamrovi kengligiga qarab har xil bo‘lgan bibliografiya turlari: har tomonlama (tegishli adabiyotlarni to‘liqroq aks ettirish); selektiv (shu jumladan faqat ma’lum talablarga javob beradigan bosma ishlar).
- xronologik asoslari bilan ajralib turadigan bibliografiya turlari: joriy (yangi yilda nashr etilgan nashrlar); retrospektiv (nashr etilgan.
Xulosa
Keng axborotlar muloqoti tizimining kichik tizimi hisoblangan u sotsial axborotni tarqatuvchi sifatida hujjatlarni qidirish, analitik-sintetik qayta ishlash, saqlash, tarqatish va foydalanishni ta’minlaydi. Boshqacha qilib aytganda, hujjatlar va axborot iste’molchilari muloqoti tizimi hamma hujjatlar, hujjatlashtirilgan axborotning iste’molchilari va ular o‘rtasidagi ichki va tashqi shart-sharoitlarga xos munosabatlarning majmuasidir.
Hujjatli axborot aloqa yo‘llari tizimi inson faoliyatining barcha sohalariga xizmat qiladi. Hozirgi kunda uning ahamiyati katta. Hujjatlar aloqa yo‘llari tizimiga maxsus bu tizimning mavjudligi va rivojlanishini ta’minlovchi, maxsus shu maqsad uchun tuzilgan qator ijtimoiy institutlar, jumladan, nashriyot-tahririyat ishi, kitob savdosi, kutubxonachilik ishi, arxiv ishi, ilmiy-axborot faoliyati va nihoyat, bibliografik faoliyat kiradi.
Shuni ta’kidlash kerakki, matbuot asari yuqori darajada insonning sotsial axborotni qabul qilishda fizik imkoniyatlari va ruhiy xususiyatlariga mos keladi va shu ma’noda ular tengi yo‘q. Shu sababli, fan-texnika taraqqiyoti axborotni hujjatli aks ettirishning uzoq muddatli yangi texnologiyalarini vujudga kelishi bilan o‘zgartirishlar kiritmasin, bosma asar hujjatlar aloqa yo‘llari tizimining eng asosiy tarkibiy qismi bo‘lgan, shunday va kelajakda ham shunday bo‘lib qoladi.