Bilan bevosita va bilvosita bog‟liq. Nutq madaniyati o‟qituvchida yuksak darajada bo‟lishi shart. Bunda ovoz ham ahamiyatli

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS) 
ISSN (online): 2181-2454 
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar | 
www.carjis.org 
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-5-61-68 
 
E-mail: [e-mail] 
62 
ketmon. Duradgorlarniki-tesha (arra, randa) Jarrohniki-tig‟, tikuvchiniki-igna. 
Dehqon ketmoni bilan taqir yerda betakror bog‟ barpo qiladi, go`zallik yaratadi 
yoki tajriba- mahorati yetarli bo‟lmasa yerning umriga zomin bo‟ladi. Ketmon o‟tkir 
bo‟lmasa, dehqonning o‟zi ketmon urish hadisini olmagan bo‟lsa, oltin tuproqning 
ham, xomtama dehqonning ham holiga voy bo‟ladi. Faoliyatining asosiy quroli til 
bo‟lgan kasblar ham borki, ularning boshida o‟qituvchilik turadi. Qaysi fan 
mutaxasisi bo‟lishidan qat`iy nazar, o‟qituvchi tildan mohirona foydalanish hadisini 
olmagan bo‟lsa, demakki chinakam madaniy nutq malakasini egallamagan bo‟lsa, 
darsdagi nutqi nochor va rangsiz bo‟lsa, uning bilimi qanchalik chuqur va tugal 
bo‟lmasin 45 daqiqalik fursat uning o‟zaro uchun ham o‟quvchi sho‟rlik uchun ham 
og‟ir azob. 
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA 
Ona tilida puxta, lo‟nda va shirador nutq tuza olish malakasi va mahorati 
matematik o‟qituvchisi uchun ham, ona tili o‟qituvchisi uhun ham birdek zaruriy 
fazilatdir.
Nutqiy madaniyat haqida gap ketar ekan nutqning madaniyligi demakki ta`sir 
doirasi quvvatini ta`sir etadigan to‟g‟rilik, aniqlik, mantiqiylik, ifodalilik, boylik, 
soflik, jo‟yalik kabi bir qator kommunikativ sifatlar mavjud. Ana shu sifatlarning 
barchasini o‟zida mujassam etgan nutq madaniy hisoblanadi. 
Nutq madaniyatidagi asosiy masala tildan maqsadga muvofiq foydalanishdir. 
Demak tilni qo‟llashning real ijtimoiy jarayonlarni tahlil qilish bu sohaning muhim 
yo‟nalishlaridan biridir. 
O‟qituvchi nutqi adabiy talaffuz me‟yorlariga amal qilishda o‟quvchiga 
namuna bo‟la olishi lozim. Adabiy talaffuz me‟yorlarining buzilishi eng avvalo 
shevaning natijasida yuzaga keladi. Shuning uchun o‟qituvchi o‟zi va o‟quvchilari 
nutqini shevaga oid artikulyatsion baza va shevaning fonetik qonuniyatlaridan 
batamon qutilish oson kechmaydi. Buning oqibatida aytaylik buxorolik o‟ tovushini 
faqat til oldi tarzida, xorazmlik o tovushini asosan a tarzida yoki unga yaqin tarzda
talaffuz qilishi, toshkentlik oshni – oshshi , yuzni-yuzzi,qorni-qorri tarzida aytilishi 
kabi ko‟plab xatolar kelib chiqaveradi. Ba‟zan boshqa tilni mukammal biladiganlar 
nutqida muayyan so‟zni boshqa til talaffuz tamoyiliga ko‟ra moslab aytish nuqsoni 
ko‟zga tashlanadi. Yanvar-yinvar, Yaponiya-yiponiya, dekan-de‟kan, fakultet-
fakulitet. Yozma nutqni aynan harflab o‟qish ham adabiy talaffuz me‟yorlarining 
buzilishiga olib keladi. Masalan; o‟qidingiz so‟z shaklini yozganida 9 ta emas 8 ta 

---